اعتماد مردم به رسانه، سرمایه اجتماعی یک نظام است

باشگاه خبرنگاران جوان - برنامه دور یک میز به نقد و بررسی «عملکرد رسانه‌های داخلی و رسانه‌های بیگانه» پرداخت و گفت و گویی با «دکتر محمد قادری کارشناس و فعال حوزه رسانه و بین الملل»، «دکتر داود فریدپور استاد دانشگاه و کارشناس مسائل رسانه» و در ارتباط تلفنی با «محمدجواد اخوان مدیر مسئول روزنامه جوان» انجام داده است که مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید.

رسانه یک تافته جدا بافته از کلیت جامعه نیست

محمدرضا اشراقی-کارشناس مجری: آیا رسانه داخلی در مهم‌ترین بُعد از جنگ ترکیبی موفق است و می‌توان دورنمای موفقی از رسانه داخلی متصور شد یا همچنان این رسانه‌های دشمن هستند که موفق می‌باشند؟

قادری کارشناس و فعال حوزه رسانه و بین الملل در پاسخ به این سوال گفت: رسانه یک ارتباط بسیار معناداری با بقیه ساختار‌های موجود در داخل کشور دارد ما نمی‌توانیم ساختار و عملکرد رسانه و هدف گذاری آن را جدایی از بقیه اتفاقات، نهادها، سازمان‌ها و رویکرد‌ها در داخل کشور تحلیل و ارزیابی کنیم. ما باید رسانه را به عنوان یک هماهنگ کننده در نظر بگیریم در واقع رسانه یک تافته جدا بافته از کلیت جامعه نیست.

قادری اضافه کرد: هر رسانه و ساختار رسانه‌ای مولفه‌ها، ارکان و اجزایی دارد. الزاماً یک رسانه قوی به معنای این نیست که تمام ارکان، ابعاد و اضلاع آن در بالاترین سطح ممکن قرار دارد یا در نقطه مقابل آن جریان رسانه‌ای که نمی‌تواند حرف و پیام خود را منتقل کند الزاماً تمام اجزا و ارکان آن ضعیف عمل می‌کند و حرفه‌ای نیست. بلکه در مقاطع مختلف زمانی اگر نمونه‌ها و مثال‌های را روی میز بگذاریم و چند نمونه اتفاق و رویداد را مورد بررسی قرار دهیم، می‌توان نتیجه گرفت که در بخشی از آنها و در مقاطعی رسانه در حوزه‌ای موفق‌تر عمل کرده در نهایت توانسته است ضعف دیگر ارکان را بپوشاند و پیروز آن اتفاق باشد.

رسانه بیگانه به خوبی می‌داند چگونه باید مخاطب را با خود همراه سازد

وی در ادامه گفت: با بررسی رسانه‌های مقابل در می‌یابیم که هم به لحاظ زیرساختی از جمله سخت‌افزار، مغزافزار و نیروی انسانی بستر کاملاً با قدمتی دارند که در آن آزمون و خطای بسیاری انجام داده‌اند و در این راه تجربه کسب کرده‌اند، مدام بازخوردگیری کرده‌اند و اکنون به سطحی رسیدند که در مقابل یک اتفاق مانند یک ربات عمل می‌کنند و می‌دانند چگونه با مخاطب رفتار کنند. رسانه خارجی نیز مانند رسانه داخلی از اصل خبر در ابتدا آگاه نیست ولی به خوبی می‌داند که مخاطب را چگونه همراه خود کند و خبر‌ها را پلکانی و قطره چکانی به مخاطب ارائه می‌دهد تا خبر اصلی به او برسد. این فرآیند است که ما را از مسیر عقب می‌اندازد نه الزاماً دسترسی به اطلاعات دست به نقد در لحظه اول. حتماً اجزای دیگری وجود دارد که اگر آنها بازی و نقش خود را به خوبی ایفا نکنند حتماً خروجی رسانه متناسب و مطلوب نخواهد داشت.

بسیاری از عناصر رسانه‌ای ما اساسی و اصولی چیده نشده‌اند

قادری بیان کرد: متاسفانه به دلایل متعدد عناصر رسانه‌ای ما تحصیلات مربوطه را ندارند و فرایند‌های خبرنگار شدن را طی نکرده‌اند. بسیاری از عناصر رسانه‌ای ما اساسی و اصولی چیده نشده‌اند و چیدمان آنها بر اساس یک اصول درست و حرفه‌ای در علم ارتباطات شکل نگرفته است.

اعتماد مردم، سرمایه اجتماعی یک نظام است

وی درباره اهمیت اعتماد مردم به عنوان یک سرمایه اجتماعی گفت: وقتی اعتماد از بین می‌رود، نظام، سرمایه اجتماعی خود را نیز از دست می‌دهد و به هر میزان که اعتماد کاهش پیدا کند، از سرمایه کاسته می‌شود. این در حالی است که سرمایه اجتماعی به قدری مهم است که کاهش و یا افزایش آن می‌تواند، منجر به حمله نظامی آمریکا به ما بشود یا نه.

قادری خاطرنشان کرد: اگر ما پذیرفته‌ایم که در میان یک جنگ تمام عیار ترکیبی قرار داریم و نمی‌دانیم چگونه نظم جبهه خود را تشکیل دهیم و منظم رفتار کنیم، باید به شیوه مدیریتی ایراد گرفت. اما در جبهه مقابل بخش قابل توجهی از توانمندی خود برای روایت سازی اصولی و منظم عمل کردن آن است و رسانه‌های مانند بی بی سی اینترنشنال و ... هیچ گاه از چارچوب مشخص شده خود خارج نمی‌شوند.

ثمره شاخص‌های دقیق و اطلاعات مبتنی بر پژوهش‌های دقیق، تحلیل درست است 

فریدپور کارشناس مسائل رسانه در ادامه برنامه دور یک میز خاطرنشان شد: وقتی صحبت از ارزیابی می‌شود، بدین معناست که باید یک سری شاخص‌های مشخص برای رسانه موفق و ناموفق داشته باشیم. بنابراین؛ حتماً ارزیابی‌ها باید مبتنی بر یکسری داده‌های پژوهشی واقعی باشد تا ارزیابی ما دقیق صورت بگیرد در غیر این صورت جز تحلیل چیز دیگری نخواهد بود. ما با یک جامعه کاملاً گسترده رو‌به‌رو هستیم که این جامعه گسترده از لحاظ مخاطب متفاوت است. بنابراین؛ نمی‌توانیم به صورت کلی یک ارزیابی ارائه دهیم و بگوییم در همه موضوعات مختلف توانسته‌ایم موفق عمل کنیم. در واقع نباید رسانه را به طور کلی مورد ارزیابی قرار داد بلکه باید در سطح کلی جامعه معیار‌های مشخصی وجود داشته باشد تا بتوانیم نتیجه گیری کنیم که آیا اتفاقات پیش آمده مثبت بوده است یا منفی و یا چشم اندازی که از آن صحبت می‌شود روشن بوده یا خیر. اگر بتوانیم این تفکیک را انجام دهیم می‌توانیم نقاط قوت و ضعف عملکردی خود را نیز مشخص کنیم. به این واسطه می‌توانیم نیاز‌های جامعه را تشخیص دهیم و بر اساس همان شاخص‌های دقیق و اطلاعات مبتنی بر پژوهش‌های دقیق تحلیل‌های دقیقی ارائه دهیم و مبتنی بر آن تحلیل‌ها پیشنهادات خود را ارائه دهیم.

رسانه‌های رسمی کشور مرجعیت دارند

اشراقی-کارشناس مجری: بسیاری از نهاد‌های رسانه‌ای در کشور به واسطه نوع جایگاهشان در ساختار حاکمیت فی نفسه مسئولیت دارند که اگر چیزی به خطا درگیر ابهام، خطا و مارپیچ سکوت می‌شود ورود کنند و آن را بشکنند و به مخاطب نیز اطلاع رسانی کنند آیا ما این مرجعیت ابتدایی و مقبولیت حداقلی را داریم؟

فریدپور در اینباره گفت: قطعاً ما مرجعیت داریم. به دلیل اینکه بسیاری از حوادث در کشور از مراجع رسمی رسانه‌ای ما منتشر می‌شود و مردم برای دریافت اطلاعات اولیه به رسانه‌های داخلی رجوع می‌کنند. به طور مثال در حادثه بندر شهید رجایی مردم برای دریافت اطلاعات به کانال‌های خبری جمهوری اسلامی ایران مراجعه کردند. بنابراین؛ وقتی مردم برای دریافت اطلاعات اولیه به رسانه داخلی مراجعه می‌کنند، می‌توان گفت که قطعا مرجعیت وجود دارد منتهی اینکه باید دید که در ادامه فرایند، رسانه داخلی چگونه از مرجعیت برای ارائه روایت درست و متناسب با اهداف و کارکرد‌های ملی بهره می‌گیرد.

ارائه یک روایت درست در رسانه نیازمند احترام به علم ارتباطات است

وی افزود: ارائه یک روایت درست در رسانه نیازمند احترام به علم ارتباطات است. همانطور که هیچکس توقع ندارد یک بیماری پیچیده مغزی را حتی یک پزشک عمومی درمان کند و به بهترین متخصص مراجعه می‌کنند در حوزه رسانه هم همینطور است و باید به علم ارتباطات احترام گذاشته شود اگر ما معتقد هستیم که امروز افکار عمومی اوجب واجبات یک جامعه برای رسیدن به اهداف خود است و بر این باور هستیم که افکار عمومی از اهمیت بالایی برخوردار است و دشمن راه نفوذ خود را از راه مدیریت بر افکار عمومی دنبال می‌کند. بنابراین؛ برای ورود به صحنه مدیریت افکار عمومی می‌بایست بهترین و متخصص‌ترین افراد را در این حوزه به کار ببریم، اگر این کار را انجام ندهیم قافله را خواهیم باخت.

باهوش‌ترین افراد یک جامعه باید در حوزه ارتباطات قرار بگیرند

این کارشناس با تاکید بر اینکه باهوش‌ترین افراد یک جامعه باید در حوزه ارتباطات قرار بگیرند، گفت: در علم ارتباطات ما با پیچیده‌ترین حالت ممکن رو‌به‌رو هستیم و آن نیز مدیریت اذهان یک جامعه است. در دسته بندی علوم توسط آگوست کُنت جامعه شناس غربی، اصول علوم را چنین طبقه‌بندی می‌کند:۱- ریاضی ۲- ستاره‌شناسی ۳- فیزیک ۴- شیمی ۵- زیست‌شناسی ۶- جامعه‌شناسی. کنت، جامعه‌شناسی را به‌عنوان ملکه علوم معرفی می‌کند، زیرا موجودیت آن ناشی از تکامل سایر علوم بوده و به همین جهت در مرتبه اعلی قرار دارد. به دلیل اینکه در حوزه علوم انسانی و اجتماعی که افکار عمومی ذیل آن می‌شود، با تنوع و پیچیدگی افراد سر و کار داریم.‌

نمی‌توان رسانه را انکار کرد

فرید پور افزود: ما با یک پیچ پیچیدگی بسیار خاصی در حوزه مدیریت افکار و اذهان جامعه که بخش اعظم آن بر اساس حوزه رسانه است، سروکار داریم. به دلیل اینکه معتقد هستیم رسانه مانند خورشید در تمام اذهان می‌باشد و نمی‌توانیم آن را انکار کنیم و یا آن را از زندگی خود جدا کنیم و کنار بگذاریم. بنابراین؛ برای یک عملکرد موفق و مدیریت اذهان باید بتوانیم بر روایت‌های نادرست دشمن غلبه کنیم باید به علم ارتباطات احترام گذاشت. علم ارتباطات یک علم تخصصی است که می‌بایست افراد در این علم پرورش یابند. این علم یک علم بالنده و زنده است که نمی‌توان به اطلاعات قبلی اکتفا کرد. لذا؛ می‌بایست افرادی را به حوزه رسانه ورود دهیم که باهوش و خلاق باشند تا بتوانند آن واقعه را با درک درستی که از محیط دارند و با بسته‌بندی زیبا به مخاطب ارائه دهند تا مخاطب جذب این تولید محتوا شود، ولی متاسفانه در واقعیت اینطور نیست.

وی همچنین گفت: اگر موفق شدیم شرایطی را فراهم بیاوریم که اولویت انتخاب نمره یک‌های کنکور کشور حوزه‌های مرتبط با رسانه باشد آن موقع توانسته‌ایم به آینده امیدوار باشیم. در این صورت افراد قوی‌تر در حوزه رسانه جذب خواهیم کرد و موفق‌تر عمل می‌کنیم این همان کاریست که دشمن انجام می‌دهد و موفق هم هست.

آنجا که رسانه ملی شاهکار عمل می‌کند

فریدپور اضافه کرد: در یک ارزیابی کلی نمی‌توان به طور مطلق نه خود را بازنده و نه دشمن را پیروز بدانیم. اتفاقات مثبت زیادی افتاده است که رسانه داخلی توانسته مدیریت درست خبری انجام دهد به طور مثال می‌توان به اتفاق هک شدن پمپ بنزین‌ها اشاره کرد. باید گفت که رسانه ملی نسبت به این قضیه شاهکار عمل کرد. ما می‌توانیم با یک خرد جمعی در این حوزه و به کارگیری متخصصین این امر موفق‌تر از گذشته عمل کنیم.

اعتماد یک رسانه مثل آبروی اوست

وی بیان کرد: اعتماد مثل آبرو می‌ماند ذره ذره جمع می‌شود ولی ممکن است به یکباره از دست برود ما باید در تمام فرایند‌های خود به نکاتی که منجر به اعتماد می‌شود، دقت ویژه‌ای داشته باشیم. مخاطب باید با رسانه احساس همزاد پنداری داشته باشد. کار رسانه ما سخت است به این دلیل که در مقابل روایت‌هایی که رسانه داخلی از وقایع دارد و نگاه کلانی که باید داشته باشد روایت‌ها و هجمه‌های بسیاری وجود دارد. رسانه داخلی برای به دست آوردن اعتماد می‌بایست با مردم در تعامل باشد مردم وقتی مشکلات خود را از زبان رسانه داخلی می‌شنود، احساس می‌کنند که حرف آنها زده می‌شود.

رسانه باید زبان دیدگاه‌های مختلف مردم باشیم

فریدپور تصریح کرد: برای اعتمادسازی باید از تکنیک‌های رسانه‌ای درستی استفاده کنیم. یکی از این تکنیک‌ها این است که بتوانیم زبان دیدگاه‌های مختلف مردم باشیم. ارائه یک قرائت بسته و محدود از اتفاقات منجر به این می‌شود که بسیاری احساس کنند که رسانه داخلی بسته عمل می‌کند در حالی که ما می‌توانیم با تکنیک‌های رسانه‌ای اعتماد مخاطب خود را جلب کنیم، صادقانه رفتار کنیم و شفافیت داشته باشیم.

باید وابستگی رسانه داخلی به جناح‌ها به حداقل ممکن برسد

وی اضافه کرد: باید وابستگی رسانه داخلی به جناح‌ها به حداقل ممکن برسد. در واقع انصاف و بی‌طرفی در موارد متعدد می‌تواند برای یک رسانه اعتمادسازی کند وقتی بتوان در حوادث مختلف اتفاقات را صادقانه مطرح کرد و ابهامات در ذهن مخاطب را برطرف کرد برای رسانه داخلی کسب اعتبار حاصل می‌شود و در مواقع مختلف و در شرایط بحرانی مردم به رسانه داخلی و گفته‌های آن اعتماد خواهند کرد ولی متاسفانه ما در برخی از حوادث که شاید هم نقش رسانه ملی در آن پررنگ نبوده است اتفاقاتی افتاده که رسانه‌های مختلف از جمله رسانه‌های بیگانه ضربه شدیدی به آن وارد کرده‌اند.

در حوزه رسانه به مرکز فرماندهی رسانه‌ای نیاز است

این کارشناس تاکید کرد: وقتی فرماندهی رسانه‌ای واحد داشته باشیم و خط سیر‌ها و راهبرد‌های کلان مشخص شود و هر فردی در قبال تولید محتوایی که انجام می‌دهد، پاسخگو باشد.

عدم هماهنگی ریشه‌ای در رسانه داخلی

اشراقی-کارشناس مجری: به طور کلان یک عدم هماهنگی ریشه‌ای رسانه‌ای وجود دارد که سبب شده تا به یک مرکز فرماندهی رسانه و یک ستاد مشترک در رسانه نیاز پیدا کنیم. به نظر شما آیا چنین مرکزی وجود دارد یا هست و ما استفاده نمی‌کنیم و اساساً کجا باید شکل بگیرد تا چنین وضعیت آشفته بازار رسانه‌ای نداشته باشیم؟

اخوان مدیر مسئول روزنامه جوان در ارتباط تلفنی با برنامه دور یک میز درباره گفت: به این سوال می‌توان از دو منظر پاسخ داد در همه جای دنیا نهاد تنظیم‌گری در حوزه رسانه وظیفه دارد خطوط کلی فعالیت رسانه‌ها و همچنین خطوط قرمز آنها را به خصوص در حوزه منافع ملی و امنیت ملی ترسیم کند و اجازه ندهد یک نوع فضای هرج و مرج رسانه‌ای بر افکار عمومی حاکم شود و اتفاقا در همه کشور‌ها حتی کشور‌هایی که ادعای آزادی بیان دارند نیز نهاد‌های تنظیمگر قوی وجود دارد که متاسفانه در کشور ما چنین نهاد تنظیمگری وجود ندارد ما نهاد‌های نظارتی پراکنده‌ای در حوزه تنظیم گری داریم که اولاً با همدیگر هم افزایی ندارند و دوما میان آنها حفره‌هایی وجود دارد که برخی از این حفره‌ها استفاده می‌کنند تا فعالیت‌های غیرقانونی انجام دهند مانند فضای مجازی که تقریباً یک عرصه رها شده‌ای می‌باشد.

میان نهاد‌های نظارتی و تنظیم گری در حوزه رسانه فاصله وجود دارد

اشراقی-کارشناس مجری: اساساً این گپ و شکاف باعث می‌شود مارپیچ‌های سکوت تشدید شود و فضای ابهام و آشفته در کشور در کنار اشباع و هزار فن مهندسی پیام شکل بگیرد. به نظر شما باید از کجا شروع کنیم تا دست کم این حوزه جدی نفوذ دشمن بسته شود؟

وی در اینباره گفت: برای رسیدن به این منظور باید چند اتفاق همزمان بیافتد. یک؛ مراجع فعلی نظارتی و تنظیمگری تکلیف خود را با همدیگر مشخص کنند. به طور مثال؛ در موضوع شبکه نمایش خانگی که البته فقط هم رسانه نیست و به نوعی بخش فرهنگی نیز می‌باشد میان ساترا، سازمان صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گپ وجود دارد و برخی نیز از همین فاصله به وجود آمده استفاده می‌کنند. همچنین در بین فضای مجازی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این فاصله دیده می‌شود. دستگاه‌های نظارتی مسئول باید تکلیف خود را با همدیگر مشخص کنند و مسئولیت هر حوزه با یک نهاد مسئول باشد. در واقع هر آنچه که ما از آن به عنوان یک رسانه یاد می‌کنیم باید مشخص شود که کدامین نهاد بر آن نظارت می‌کند.

اخوان اضافه کرد: مسئله دوم این است که تک تک انسان‌هایی که از آنها به عنوان فعال رسانه یاد می‌شود باید وارد فرایند نظارت شوند تا پاسخگوی عملکرد خود باشند و خود را در مقابل قانون و مردم مسئول بدانند و هیچ رسانه‌ای خود را خارج از این چهارچوب نبیند و نهاد‌های نظارتی در گام‌های پیشگیرانه وارد شوند.

 

برنامه «دور یک میز» یک میز به بزرگی ایران است که دور این میز گفت‌و‌گو‌های تخصصی پیرامون مسائل روز شکل می‌گیرد.

قابل ذکر است؛ روز‌های شنبه تا چهارشنبه ساعت ۱۲:۳۰ به مدت ۸۵ دقیقه از آنتن این شبکه به نشانی موج FM ردیف ۹۴ مگاهرتز پخش می‌شود.

علاقه‌مندان می‌توانند نظرات خود را از طریق سامانه پیامکی ۳۰۰۰۰۹۴ و شماره در پیام‌رسان‌های مجازی به اشتراک بگذارند. این برنامه به تهیه‌کنندگی سیده فاطمه شعار، سردبیری علیرضا داودی و اجرا و کارشناسی محمدرضا اشراقی به روی آنتن می‌رود.

منبع: روابط عمومی برنامه دور یک میز