آشنایی با انواع دوخت های گلدوزی

گلدوزی هنری ظریف و پرطرفدار است که با استفاده از سوزن و نخ بر روی پارچه طرح و نقش ایجاد می‌شود. این هنر زیبا قدمتی دیرینه دارد و در فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف رواج داشته است. گلدوزی علاوه بر زیبایی، کاربرد‌های متنوعی نیز دارد و می‌توان از آن برای تزئین لباس، رومیزی، پرده و غیره استفاده کرد.

برای خلق آثار فاخر گلدوزی، هنرمندان از دوخت‌های مختلفی بهره می‌برند. هر دوخت ویژگی‌ها و کاربرد خاص خود را دارد و با ترکیب آن‌ها می‌توان طرح‌های متنوع و زیبایی را خلق کرد. در ادامه به معرفی برخی از متداول‌ترین دوخت‌های گلدوزی می‌پردازیم:

دوخت‌های ساده

این دوخت شامل 4 روش بخیه ساده، دوخت شلال، دوخت زنجیره و دوخت ساقه دوزی می‌شود که در ادامه هر کدام را به طور جداگانه معرفی می‌کنیم:

دوخت بخیه ساده

این دوخت ساده‌ترین و پایه‌ی بسیاری از دوخت‌های دیگر گلدوزی است. برای ایجاد این دوخت، سوزن را از زیر پارچه به سمت بالا وارد کنید، سپس آن را در فاصله‌ای کوتاه (حدود ۲ تا ۳ میلی‌متر) به سمت جلو و در جهت دلخواه خارج کنید. دوباره سوزن را از زیر پارچه در نقطه‌ای دقیقاً مقابل محل خروج آن به سمت بالا وارد کنید و این روند را تکرار کنید.

دوخت بخیه ساده کاربرد‌های فراوانی دارد. از جمله:

• خطوط صاف افقی
• عمودی و مورب
• پر کردن طرح‌ها
• ایجاد سطوح صاف و یکدست

دوخت شلال

این دوخت ظاهری شبیه به برگ درخت دارد و برای پر کردن برگ‌ها، ساقه‌ها و دیگر بخش‌های طرح با ظاهری طبیعی به کار می‌رود. برای انجام این دوخت، ابتدا یک دوخت بخیه ساده بزنید. سپس سوزن را از زیر پارچه در نقطه‌ای دقیقاً "نصف فاصله" بین محل ورود و خروج دوخت قبلی به سمت بالا خارج کنید. این کار را به طور متناوب تکرار کنید تا شکلی شبیه به برگ ایجاد شود.

دوخت زنجیره

این دوخت، زنجیره‌ای از حلقه‌های کوچک ایجاد می‌کند و برای حاشیه‌ها، تزئینات ظریف و برجسته‌سازی طرح کاربرد دارد. برای انجام این دوخت، سوزن را از زیر پارچه به سمت بالا وارد کنید و سپس نخ را از روی پارچه به سمت پایین بکشید. بدون اینکه نخ را از پارچه جدا کنید، سوزن را از حلقه‌ی ایجاد شده عبور دهید و از زیر پارچه در نقطه‌ای کمی جلوتر خارج کنید. این روند را تکرار کنید تا زنجیره‌ای از حلقه‌های کوچک ایجاد شود.

دوخت ساقه دوزی

این دوخت برای خطوط صاف و ضخیم، مانند ساقه گل‌ها و درختان استفاده می‌شود. برای انجام این دوخت، سوزن را از زیر پارچه به سمت بالا وارد کنید و سپس آن را در جهت دلخواه (مثلاً به صورت عمودی یا افقی) در یک سطح با نخ قبلی خارج کنید. این کار را به طور متناوب تکرار کنید تا خطی صاف و ضخیم ایجاد شود.

ضخامت خط در این دوخت با توجه به تعداد تار‌های نخ مورد استفاده قابل تنظیم است.

دوخت‌های ترکیبی

با دوخت‌های ترکیبی می‌توان طرح‌های زیبا و منحصر به فردی خلق کرد. از جمله:

دوخت برگدار

این دوخت با ترکیب دوخت بخیه ساده و دوخت شلال ایجاد می‌شود و برای گل‌ها و برگ‌ها با ظاهری طبیعی کاربرد دارد. برای انجام این دوخت، ابتدا یک خط صاف با استفاده از دوخت بخیه ساده ایجاد کنید. سپس در دو طرف این خط، با استفاده از دوخت شلال، لبه‌های برگ را بدوزید. می‌توان با تغییر اندازه‌ی گام‌ها و همچنین جهت دوخت‌ها در دوخت شلال، به برگ‌ها حالتی پویا و طبیعی‌تر بخشید.

دوخت ستاره‌ای

این دوخت با تلاقط نخ‌ها در نقاط مختلف ایجاد می‌شود و برای پر کردن طرح‌ها و ایجاد جلوه‌ای خاص به کار می‌رود. برای انجام این دوخت، ابتدا یک نقطه مرکزی را مشخص کنید. سپس سوزن را از زیر پارچه در نقطه‌ی مرکزی به سمت بالا وارد کنید و نخ را از روی پارچه به سمت پایین بکشید. بدون اینکه نخ را از پارچه جدا کنید، سوزن را از زیر پارچه در نقطه‌ای کمی دورتر از مرکز و در جهت دلخواه (مثلاً به صورت مورب) خارج کنید. این کار را به طور متناوب تکرار کنید تا خطوطی از مرکز به سمت بیرون امتداد یابند.

با تغییر جهت خطوط و همچنین تعداد آن‌ها می‌توان طرح‌های ستاره‌ای متنوعی ایجاد کرد.

دوخت عنکبوتی

این دوخت با عبور نخ از زیر و روی تار و پود پارچه ایجاد می‌شود و برای پر کردن طرح‌ها و ایجاد بافت به کار می‌رود. برای انجام این دوخت، سوزن را از زیر پارچه به سمت بالا وارد کنید و سپس آن را از روی پارچه در تار و پود مجاور خارج کنید. دوباره سوزن را از زیر پارچه در نقطه‌ای کمی دورتر و در تار و پود بعدی به سمت بالا وارد کنید و این روند را به طور متناوب تکرار کنید.

ضخامت بافت با توجه به تعداد تار‌های نخ مورد استفاده و همچنین فشردگی دوخت‌ها قابل تنظیم است.

گره فرانسوی

این دوخت با پیچاندن نخ دور سوزن و فرو کردن آن در پارچه ایجاد می‌شود و برای ایجاد برجستگی و جلوه‌ای خاص به کار می‌رود. برای انجام این دوخت، سوزن را از زیر پارچه به سمت بالا وارد کنید و سپس نخ را ۲ تا ۳ بار دور سوزن بپیچید. سوزن را در همان نقطه‌ای که وارد کردید به سمت پایین فرو کنید و به آرامی آن را بیرون بکشید.

با توجه به تعداد دور‌های نخ و همچنین زاویه‌ی فرو کردن سوزن، می‌توان گره‌هایی با اندازه‌ها و شکل‌های مختلف ایجاد کرد.

دوخت‌های تزئینی

در ادامه چند مدل از گلدوزی‌های تزئینی را به شما معرفی می‌کنیم:

• دوخت حصیری: این دوخت با بافت نخ‌ها به صورت سبد حصیری ایجاد می‌شود و برای حاشیه‌ها و تزئینات کاربرد دارد.
• دوخت مروارید: در این دوخت از مروارید‌های ریز برای تزئین طرح استفاده می‌شود.
• دوخت مهره: در این دوخت از مهره‌های رنگی برای تزئین طرح استفاده می‌شود.

انتخاب دوخت مناسب برای هر طرح به سلیقه هنرمند و نوع طرح بستگی دارد. با یادگیری و تمرین دوخت‌های مختلف می‌توان به خلق آثار فاخر و چشم نواز در هنر گلدوزی دست یافت. با این حال، با توجه به پیشرفت تکنولوژی، بسیاری از گلدوزان از دستگاه گلدوزی کامپیوتری استفاده می‌کنند. این دستگاه‌ها با داده‌هایی که در سیستمشان نصب می‌شود، طرح‌های دلخواه را به صورت اتوماتیک روی پارچه اعمال می‌کنند.