این آشفتگی که پس از 15سال آرامش روی می‌دهد، نتیجه کاهش 30درصدی قیمت نفت در 6‌ماه اخیر است و پیش‌بینی می‌شود این روند حداقل در کوتاه‌مدت ادامه پیدا کند. در طول 15سال گذشته قیمت نفت روند باثباتی را تجربه کرد و حتی به بالاترین سطح قیمتی (و نه ارزش واقعی) در سال‌های ابتدایی قرن21 یعنی 150دلار برای هر بشکه هم رسید اما با کاهش التهابات سیاسی خاورمیانه ناشی از اشغال عراق و افغانستان به مدار 100دلار بازگشت و در طول یک دهه گذشته در این مدار با کمترین نوسان تثبیت شد.

این تثبیت اما از ابتدای سال2014 با تکانه‌های شدیدی مواجه شد و برخلاف انتظار روند کاهشی را با سرعت زیادی تجربه کرد. تحولات اخیر بازار نفت علاوه بر آشفتگی و نگرانی دولت‌های نفتی، بیش از هر چیز ایده «پایان نفت ارزان» را به چالش کشیده است. ایده‌ای که در سال‌های گذشته همزمان با عبور قیمت نفت از 100دلار مورد توجه قرار گرفت و بر این اعتقاد بود که با روند رو به رشد مصرف نفت در جهان به دنبال افزایش تقاضای نفتی در کشورهای نوظهور اقتصادی قیمت نفت به روند صعودی خود ادامه خواهد داد و حتی می‌تواند رکوردهای جدیدی را به ثبت برساند اما این ایده بیش از حد‌ رؤیا پردازانه بود چرا که با ظهور و بروز عوامل و متغیرهای جدید در عرصه اقتصادی جهانی به‌طور عام و تغییرات سریع در بازار جهانی انرژی، به‌نظر می‌رسد شرایط بازار نفت به سود کشورهای نفتی پیش نخواهد رفت و به‌عبارتی دوران موج‌سواری نفتی آنها روبه پایان است.

باید اذعان کرد که کاهش 30درصدی قیمت نفت در شرایطی اتفاق افتاده که التهابات سیاسی و نظامی در خاورمیانه در ماه‌های اخیر با محوریت داعش شدت گرفته، روسیه به‌عنوان یک کشور عمده صادرکننده تحریم شده و اقتصاد جهانی تحت تأثیر اروپا و آمریکا رونق گرفته است. بروز هریک از این عوامل در گذشته برای قیمت نفت شوک‌آور بوده اما در حال حاضر اثر آن از بین رفته است.

فارغ از این عوامل آنچه بیش از همه قابل توجه است دستاورد دولت‌های نفتی از دوران طولانی آرامش توأم با بالابودن نسبی قیمت‌های نفت است. آیا در این دوران، دولت‌های نفتی توشه‌ای برای روزهای سخت آینده آماده کرده‌اند یا اینکه صرفا به موج‌سواری پرداخته و با پایان موج، تحرک و قال وقیل آنها نیز پایان پذیرفته است؟ در پاسخ به جرأت می‌توان گفت هیچ‌یک از کشورهای نفتی عضو اوپک نتوانسته‌اند بهره‌ای وافر و توسعه‌ای از دوران نفت 100دلاری ببرند.

گویا همه دررؤیای پایان دوران نفت ارزان غوطه ور بوده و تلاشی درجهت توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و تبدیل دلارهای بی‌سابقه نفتی به ارزش‌افزوده‌ بالا برای اقتصاد‌های خود نکرده‌اند. در این میان کشورهای نفتی خاورمیانه با توجه به تجربه بحران‌های سیاسی و امنیتی روزهای سخت و پرچالشی را تجربه خواهند کرد. به راستی دلارهای بی‌سابقه نفتی در یک دهه گذشته چه شد و چه سرنوشتی را برای دولت‌های خاورمیانه رقم زد؟