به گزارش خبرنگار مهر، حسین حاجیلو در یادداشتی با عنوان «آیا لایحه عضویت در فدراسیون بین‌المللی فضانوردی، همان «برجام فضایی» است؟» آورده است: دولت لایحه عضویت سازمان فضایی ایران در فدراسیون بین المللی فضانوردی را به مجلس ارائه کرده است. تجربه دولت در مواجهه با معاهدات و نهادهای بین المللی از جمله آژانس انرژی اتمی، ۲۰۳۰،توافق پاریس، FATF و برجام نشاندهنده شکست دولت در تامین منافع ملی است، لذا مجلس نباید در الحاق به این فدراسیون عجله به خرج دهد.
فدراسیون بین المللی فضانوردی (آی.ای.اف) یک سازمان غیردولتی و غیرانتفاعی است و برخلاف نام آن که در ظاهر یک نهاد بین المللی است، اما تحت قوانین فرانسه فعالیت می کند و در سال ۱۹۵۱ تأسیس شده است. این فدراسیون در حوزه تحقیقات فضایی و کاربرد این تحقیقات فعالیت دارد و اعضای آن شامل مؤسسات، صنایع، ارائه دهندگان خدمات، محافل دانشگاهی و انجمن های حرفه ای ملی و بین المللی هستند. دفتر مرکزی آن در شهر پاریس در کشور فرانسه قرار دارد و همکاریهای بین المللی و تبادل اطلاعات از کارویژه های اصلی این فدراسیون است.
الحاق غیرقانونی سازمان فضایی ایران به فدراسیون بین المللی فضانوردی در سال ۱۳۹۲
مطابق وبسایت فدراسیون بین‌المللی فضانوردی، سازمان فضایی ایران از سال ۱۳۹۲ به آن ملحق شده است. مطابق اصل ۷۷ قانون اساسی، «عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها، قراردادها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد» و مطابق اصل ۱۲۵ قانون اساسی، «امضای عهدنامه ها، مقاوله نامه ها، موافقت نامه ها و قراردادهای دولت ایران با سایر دولتها و همچنین امضای پیمانهای مربوط به اتحادیه‌های بین المللی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی با رئیس جمهور یا نماینده قانونی او است». اما الحاق سازمان فضایی ایران به فدراسیون بین المللی فضانوردی بصورت غیرقانونی و بدون تصویب مجلس انجام گرفته است.
دولت پیش از این در معاهدات، توافقات و کنوانسیونهای بین المللی دیگر نیز چنین رفتاری داشته است که می توان به اجرای غیرقانونی ۲۰۳۰، توافق پاریس، برنامه اقدام FATF و... اشاره کرد.
تصویب در کمیسیون صنایع، انتظار برای تصویب در صحن
با وجود اینکه دولت از سال ۹۲ بطور غیرقانونی عضو فدراسیون بین المللی فضانوردی است اما در سالهای اخیر تلاش کرد زیرساخت قانونی نیز برای این الحاق ایجاد کند. لایحه عضویت سازمان فضایی ایران در این فدراسیون به پیشنهاد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در جلسه ۶اسفندماه ۱۳۹۶ هیئت وزیران به تصویب رسیده است و تصویب آن در مجلس شورای اسلامی تاکنون به طول انجامیده است. اما در تاریخ ۱۸شهریور۱۳۹۹ این لایحه در کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در هفته جاری در دستور صحن علنی قرار دارد.
الحاق به فدراسیون فضایی چه ملاحظاتی دارد؟
۱.تجربه ناموفق در مواجهه با معاهدات و نهادهای وابسته به نظام سلطه
در دلایل توجیهی این لایحه آمده است: «به‌منظور گسترش حضور فعال و هدفمند جمهوری اسلامی ایران در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی و منطقه‌ای و بهره‌گیری از آن در جهت تأمین منافع ملی و تحقق هرچه بیشتر هم‌گرایی منطقه‌ای و بین‌المللی در راستای اصول و اهداف راهبردی سیاست خارجی کشور و لزوم توسعه و به‌کارگیری امکانات و ظرفیت‌های بالقوه در راستای اهداف اقتصادی و اجتماعی کشور و با توجه به اهمیت و لزوم توسعه و کاربرد فعالیتهای فضایی برای مقاصد صلح‌آمیز، ارائه اطلاعات، غلبه بر چالشهای پیش‌رو، دسترسی به شبکه جهانی و به رسمیت شناختن دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران، این لایحه برای طی تشریفات قانونی تقدیم می‌شود».
با بررسی تجربه کشور در مواجهه با معاهدات و نهادهای وابسته به نظام سلطه متوجه می شویم که عمده این توافقات با توجیه استفاده از فرصتهای همکاری و حضور فعال در مجامع بین المللی پذیرفته شده است اما نهایتا نه تنها از فرصتهای این مجامع استفاده نشده است، بلکه این تعامل باعث دخالت نظام سلطه در مسائل داخلی کشورمان شده است. مشارکت در هر معاهده و نهاد بین المللی حقوق و تکالیفی را در پی دارد، اما تجربه ما نشان می دهد که در عمده این معاهدات و نهادها تکالیفی که بر گرده کشور بار شده است بسیار بیشتر از حقوقی است که به آن رسیده ایم.
نمونه کامل این تجربه را در مواجهه ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی و عضویت در انپیتی مشاهده می کنیم. اساسا انپیتی با هدف کمک کشورهای دارای فناوری هسته ای به کشورهای فاقد این فناوری ایجاد شده است اما نتیجه عضویت ایران این شده است که ما از حقوق مسلم و اولیه خود نیز محروم گشته ایم و این معاهده مبنایی برای رسیدن به توافق هسته ای برجام شده که در این توافق نیز با وجود انجام تکالیف خود در زمینه نظارتها و بازرسی های آژانس، اما بسیاری از حقوق هسته ای ما پایمال گشته است.
تجربه کشورمان نشان می دهد که عضویت در معاهدات و نهادهای به ظاهر بین المللی بدون در نظر گرفتن شرایط کشور، با توجیه استفاده از منافع و شبکه های جهانی و همچنین گرفتن بهانه از دست دشمنان منجر به ایجاد چالشهای جدیدتر با غرب شده است.
۲. الزام آور بودن تصمیمات فدراسیون برای سازمان فضایی ایران
در بند۴ از ماده۶ اساسنامه فدراسیون آمده است: «تصمیمات اتخاذشده توسط مجمع عمومی، چه به‌صورت توافق عمومی و چه به‌صورت رأی‌گیری، برای همه‌ی اعضا الزام‌آور است.» این بند به روشنی بیان می کند هر تصمیمی که فدراسیون بگیرد، اعضا ملزم به اجرای آن هستند. در حقیقت با پیوستن سازمان فضایی به این فدراسیون، عملا تصمیمات آتی این فدراسیون می تواند جایگزین سیاستگذاری ها و تصمیمات حاکمیت جمهوری اسلامی بر فعالیتهای فضایی کشور شود! به عنوان نمونه اگر روزی فدراسیون تصمیم بگیرد که اطلاعات فعالیتهای فضایی کشورهای عضو طی پروتکل خاصی به اشتراک گذاشته شود، سازمان فضایی ایران ملزم به ارائه این اطلاعات خواهد بود.
۳. اتهامات غرب نسبت به صنایع فضایی و موشکی ایران
از آنجایی که ماهواره ها به وسیله موشک به فضا پرتاب می شوند، یکی از اتهامات آمریکا و اروپا نسبت به صنایع فضایی و موشکی ایران این است که ایران در پوشش فعالیتهای فضایی، موشکهای خود را آزمایش می کند و بر همین اساس آمریکا و اروپا همواره به پرتاب ماهواره توسط ایران اعتراض کرده اند.
از سوی دیگر پرونده موشکی ایران از سوی غرب و حتی شورای امنیت سازمان ملل باز است و در قالب قطعنامه ۲۲۳۱ محدودیتهای موشکی علیه کشورمان اعمال گردیده است. از همین منظر باید نقش فدراسیون بین المللی فضانوردی نسبت به دخالت در سیاستهای هوا-فضا و موشکی کشور مورد ارزیابی دقیق قرار گیرد.
۴. توقف پیشرفتهای فضایی در چند سال اخیر
در سالهای اخیر و به دنبال انعقاد توافق برجام، علاوه بر صنعت هسته ای، صنایع مهم دیگری نیز دچار رکود شدند. بطوریکه مقام معظم رهبری چند ماه پس از اجرای برجام و در تاریخ ۲۸مهر۹۵ در دیدار با نخبگان فرمودند: «گزارشهایی به من می رسد که بعضی از طرحهای کلان در موضوعات تحقیقاتی مهم مثل هوافضا، ماهواره و امثال اینها، دچار توقّف یا لنگی است؛ این من را نگران می کند».
در همین زمینه باید نقش «عضویت سازمان فضایی کشور در فدراسیون بین المللی فضانوردی» که در سال ۹۲ بطور غیرقانونی انجام شده است در توقف یا لنگی هوافضای کشور بررسی شود.
۵. از بین رفتن مصونیت حقوقی سازمان فضایی ایران
در اساسنامه این فدراسیون آمده است: «فدراسیون در فعالیتهای خود، قانون انجمن‌های فرانسه مصوب ۱۹۰۱ را رعایت خواهد کرد.»
بر همین اساس، مرکز پژوهشهای مجلس در اظهارنظر کارشناسی خود در این زمینه می نویسد: «حسب اساسنامه، مصونیت دولتی سازمان فضایی ایران در صورتِ ارتکاب جرم از بین خواهد رفت. توضیح آنکه ماده۳ اساسنامه، فدراسیون را در فعالیت های خود تابع قانون انجمن های فرانسه قرار داده است. قانون انجمن های فرانسه نیز مشمولان خود را در صورت ارتکاب جرم، تابع قوانین جزایی فرانسه می داند. بنابراین، سازمان فضایی ایران که یک نهاد دولتی است و مطابق با حقوق بین الملل از مصونیت های حاکمیتی بهره مند است، حسب این اساسنامه در صورت ارتکاب جرم، مصونیت خود را از دست داده و مطابق با قوانین جزایی فرانسه با او برخورد خواهد شد».
۶. ابهام در منافع پیوستن به فدراسیون
همانطور که ذکر شد، الحاق به این فدراسیون بصورت غیرقانونی از سال ۹۲ انجام شده است، اما دولت، بخصوص وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید به این سوال پاسخ بدهد که این الحاق دقیقا چه منافعی برای کشور داشته است که برای تثبیت و تصویب آن تلاش می شود؟ در شرایطی که کشور درگیر جنگ اقتصادی شدیدی است و همه دستگاهها باید بر بهبود معیشت مردم تمرکز کنند، چرا فرصت و سرمایه نهادهای مختلف کشور (از جمله مجلس و شورای نگهبان) صرف این لایحه می شود؟ چه منافعی در قانونی شدن این الحاق وجود دارد؟
نتیجه گیری
با توجه به ابهامات و تهدیداتی که پیوستن به فدراسیون فضانوردی برای کشور دارد و همچنین با توجه به اینکه دولت در ماههای پایانی عمر خود است (و قاعدتا عضویت در معاهدات در این ماهها با دقت و بررسی کمتری انجام می شود)، پیشنهاد می شود نمایندگان مجلس در تصویب این لایحه تامل بیشتری به خرج دهند و هرگونه تصمیمی را به «بررسی های دقیق و کارشناسی ابعاد مختلف آن» و همچنین «ارائه گزارشی از منافع ناشی از عضویت در چند سال اخیر توسط دولت» موکول کنند.
