در این مطلب می خوانیم: توسعه و رشد چشمگیر ابزارها و رسانه های ارتباطی بر بستر کامپیوتر، اینترنت و شاهراههای بزرگ فیبر نوری و ارتباطات ماهواره ای ساختار جدیدی از زندگی اجتماعی فرامکانی و فرازمانی را برای ساکنان زمین رقم زده است.



کارکرد رسانه ها از اطلاع رسانی و تفریح و سرگرمی فراتر رفته و اکنون نقش اول فرایند جامعه پذیر کردن و اجتماعی نمودن نسل های جدید و جوان جامعه به اینان تعلق دارد.



رسانه های ارتباط جمعی به جهت حوزه گسترده نفوذ و پوشش قسمت بزرگی از جوامع، نقش پررنگی در ایجاد رفتارهای جمعی از جمله اجتماعی شدن، ملکه ذهن سازی هنجارها و مقررات در روان و فکر مخاطب و تبعیت از قوانین را دارا می باشند.



اجتماعی شدن فرایندی است که از بدو تولد در انسان آغاز و تا هنگام مرگ ادامه می یابد و در این فرایند خانواده، گروه همسالان، سیستم رسمی آموزش مدرسه ای و رسانه های جمعی مانند تلویزیون، رادیو، مطبوعات و اینترنت نقش دارند که اکنون نقش رسانه ها بسیار بیشتر از سه مورد قبلی است و براین اساس رسانه ها می توانند یکی از پایه های ایجاد و حفظ نظم عمومی و یا به چالش کشیدن آن باشند.



میزان ساعات روزانه ای که نسل کودک، نوجوان و جوان پای بحث رسانه ها صرف می کنند ده ها برابر بیشتر از ارتباطات روزانه خانوادگی آنهاست و براین اساس امروزه رسانه ها جمعی نقش اول را در شکل گیری رفتارهای مردم ایفا می کنند حال این رفتارها منجر به حفظ نظم و جامعه شود و یا سبب قانون گریزی گردد.



نفوذ و جاذبه رسانه ها بالاخص تلویزیون ماهواره ای و شبکه های اجتماعی مجازی تحت وب یا موبایلی در دنیای کنونی، امری بدیهی است و نقش آن در آموزش، هدایت، جهت‏دهی و قالب‏سازی افکار عمومی جامعه انکارناپذیر است.



به همین دلیل، دولت ها یا بخش خصوصی آن را به عنوان یکی از ابزارهای اصلی نفوذ در افکار عمومی در جهت اهداف مورد نظر خود به کار می‏برند.



رشد تکنولوژی نیز این تأثیر گذاری را از مرزهای ملی عبور داده و به امری فراملی و جهانی تبدیل کرده است.



اکنون مردم بیش از هر چیزی در جامعه تابع محتوای رسانه های همگانی هستند، چرا که پس از تحولات حادث شده سیاسی و تکنولوژیک پس از دهه هشتاد میلادی و فرو ریختن دیوار دوقطبی کردن جهان و عمومی شدن اینترنت و بستر ارتباطی مجازی؛ امکان ارتباطات دو طرفه، متعامل و شبکه ای فراهم شد و این امر اثرگذاری رسانه ها را صدچندان نمود.



استفاده از فضاهای مجازی و شبکه های اجتماعی امروزه به قسمتی از سبک زندگی مردم بدل شده و در جایی که رضایت از نهادهای ارتباطی ملی چون صدا و سیما و یا شبکه های مجازی وطنی چندان بالا نیست این شبکه های اجتماعی جهانی به قول 'یورگن هابرماس فرانکفورتی' تبدیل به حوزه و بازاری عمومی برای تبادل افکار و آرا بین افراد و اعضا و ارتباطات رودر روی مجازی و شکل گیری مخاطب پویا و یا 'مخاطب فرستنده' می شوند.



در این وضعیت نقش رسانه های اجتماعی مجازی بالاخص شبکه های اجتماعی، پررنگ و دارای نمود بیشتری است.



نگاهی به اتفاقات پنج سال اخیر تحولات خاورمیانه و همچنین برخی اتفاقات داخل کشور بخوبی نقش رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی را در شکل گیری امواج و افکار عمومی در مورد مسایل مختلف بخوبی نشان می دهد.



شمشیر قدرتمند اما دولبه رسانه ها بالاخص رسانه های مجازی می تواند هم آرامش عمومی را به همراه آورد و هم نظم را بر هم زند مهم آن است که با چه هدفی مورد استفاده قرار گیرد.



گرچه رسانه ها تنها ابزاری فاقد اراده و صرف هستند و به ذات خود راهکار خاصی را دنبال نمی کنند اما مهم این است که دست اندرکاران و گردانندگان و یا استفاده کنندگان رسانه ها چه می اندیشند و دنبال چه هستند و در نهایت قصد دارند خیل عظیم مخاطبان توده ای را به کدام سمت و سو بکشانند( نظریه برجسته سازی و تعین دستور).



بیش از دو دهه است که در دنیا شاهد شکل گیری بحث مهمی بنام 'سواد رسانه ای' هستیم. سواد رسانه ای در کشورهای پیشرفته ای چون کانادا، ژاپن، استرالیا و غیره بعنوان یکی از مواد درسی مقاطع ابتدایی و متوسطه این کشورها به دانش آموزان تعلیم داده می شود.



یعنی از همان دوران نوجوانی، فلسفه و ماهیت و اهداف رسانه های مختلف برای آنها تشریح می شود تا ذهنیت و شناخت بهتری نسبت به رسانه ها که یکی از مهم ترین منابع اجتماعی شدن دانش آموزان است بدست آورند.



این امر هم سبب فرهنگ سازی برای استفاده صحیح از رسانه و هم باعث شکل گیری دیدگاهی انتقادی در نوجوانان و جوانان می شود که هر محتوای رسانه ای را صحیح و بی غرض نپندارند و به سرعت تحت تاثیر تکنیکها و شگردهای رسانه ها قرار نگیرند و به سمت و سویی که این بنگاههای خبرپراکنی می خواهند به حرکت درنیایند.



متاسفانه جای این مباحث در مدارس کشور ما خالی است و به همین جهت رسانه های مختلف با تقدیس خود و ایجاد نیازهای کاذب برای مخاطبان بالاخص قشر جوان و نوجوان و خانه دار و فراهم نمودن محتواهای لازم برای ارضای همین نیازها، تبدیل به دایه مهربان تر از مادر خانواده، نوجوان و جوان ایرانی شده اند.



واقعیت ان است که بسیار ضروری است هرچه سریع تر رسانه های مختلف را به نسل نوجوان و جوان بشناسانیم و مهم تر آن است که بتوانیم به هنگام نیاز از همین رسانه ها برای حرکتهای توسعه بخش و ملی و افزایش همدلی و انسجام اجتماعی استفاده نماییم. کما اینکه در بحث جعل نام ' خلیج فارس' شاهد همین انسجام در فضای رسانه ای بودیم.



در این راه آموزش و برخوردهای ایجابی هدفمند و نه رویکرد سلبی می تواند راهگشا باشد.



جای آموزش سواد رسانه ای در مدارس و صدا و سیمای ما خالی است،هر قدر در این رابطه بی تفاوت باشیم به همان میزان از قافله استفاده مطلوب از تکنولوژیهای ارتباطی عقب خواهیم ماند چرا که اولا سیر توسعه تکنولوژیهای ارتباطاتی و اطلاعاتی توقف بردار نیست و دوما مردم و نسل جوان در هر صورت کار خود را می کنند و چه بهتر که این کار از مجرای برنامه ریزی شده، چارچوب هدفمند شده و در راستای منافع ملی انجام بپذیرد.



واقعیت آن است که دیگر دوران انحصارات رسانه ای خاص بدلیل تنوع و تکثر انواع رسانه ها و سهولت دسترسی به آنها، گذشته است و همه رسانه ها چه کانال های مختلف تلویزیونی ماهواره ای وطنی یا خارجی، چه شبکه های اجتماعی و سایر فضاهایی که بر بستر اینترنت شکل گرفته اند( گوگل پلاس، فیس بوک، لینکداین، مای اسپیس، بلاگینگ ها، آر اس اس ها و...) و چه سیستمهای اطلاع رسان و پیام رسان موبایلی ( تلگرام، وایبر، لاین، تانگو و...) در رقابت شدید برای جذب مخاطب اند و از سوی دیگر هم عامه مردم امکان دسترسی و استفاده از آنها را دارا می باشند و خود انتخاب می کنند که از کدامیک از رسانه های فوق الذکر برای برآورده کردن نیازهای مختلف خویش استفاده کنند.



اما اینکه آموزشهای لازم را از کجا فرا بگیریم که قبلا گفته شد اینگونه آموزشها در فضای مدرسه و از همان سنین زیر 10 سال باید آغاز شود.



به همراه این؛ صداوسیما و مطبوعات ما نیز در راه آموزش و شناساندن اینگونه رسانه ها کم کار بوده و عملا فضایی بوجود آمده است که همگان بدون آموزش لازم به سمت استفاده از رسانه های جمعی و شخصی جدید رفته و قدرت مواجهه صحیح و در امان ماندن از مضرات آن را بدلیل عدم شناخت صحیح نداشته و قادر به استفاده درست و اصولی از این ابزارهای جدید ارتباطی نیستند؛ بر همین اساس هم تکنولوژیهای جدید ارتباطی مانند شبکه های تلویزیونی ماهواره ای، اینترنت، شبکه های اجتماعی، سیستمهای پیام رسان موبایلی در جامعه ما به مثابه تهدید و نه فرصت معرفی و نگریسته می شوند.



براساس آنچه در سطور فوق نگاشته شده مبحث سواد رسانه ای و همچنین توزیع هدفمند و منطقی امکانات ارتباطی و اطلاعاتی در سطح کشور نیازمند تجدید نظر و بررسی مجدد دست اندرکاران و برنامه ریزیان کلان کشور است.



شناسایی گلوگاهها و پاشنه آشیل تهاجم رسانه ای و نرم نظام های سلطه گر سیاسی و اقتصادی، مقدمه هرگونه برنامه ریزی و اقدام برای کاهش خسارت ناشی از ورود امواج مخرب اطلاعاتی از بیرون به داخل کشور در قالب امواج ماهواره ای یا محتواهای اینترنتی است.



برای رهایی از یوغ انحصار رسانه ای نظام سرمایه داری، تقویت نظام رسانه ای ملی و ایجاد امکانات لازم برای تعادل قدرت رسانه ای بیش از پیش لازم و ضروری است.



اما از یاد نبریم که ایجاد سیستمی متمرکز و پایتخت گرا برای بهبود وضعیت رسانه ای راهگشا نخواهد بود مگر آنکه به درستی و متناسب با بافت جمعیتی و اقلیمی و نیازهای منطقه، این امکانات در پهنه کشور توزیع و مستقر شود.



بدیهی است که قدرت و دایره نفوذ رسانه های پیرامونی( استانی) همیشه کمتر از رسانه های مرکز بوده است بالاخص در کشورهایی که توسعه، نامتوازن بوده و حجم وسیعی از امکانات از جمله ابزارهای ارتباطی در مرکز( متروپولیتن ) متمرکز است رسانه های استانی قدرت چندانی برای عرض اندام در برابر رسانه های مرکزی و امواج فرامرزی ندارند این امر در استانهایی مرزی بشدت آسیب زاد خواهد بود.



گرچه استانهای مرزی بالاخص به جهت موقعیت جمعیتی،جغرافیایی و سیاسی خود و هم مرز بودن با کشورهای دیگر، وضعیت خاصی داشته و نیازمند حضور و تمرکز رسانه های قدرتمند ارتباطی اند و این کاملا در راستای منافع ملی خواهد بود اما متاسفانه مردمان این سامان بیش از آنکه استفاده کننده محتوای رسانه های داخلی باشند به دلیل نبود تنوع و همچنین ناسازگاری برنامه های تولیدی و فقدان استانداردهای کمی و کیفی لازم در برنامه های تولیدی داخلی برای چنین مردمانی، در معرض امواج رسانه های خارجی بالاخص امواج کشورهای همسایه که اشتراکات فرهنگی و نژادی نیز بعضا با آنها دارند قرار دارند و این امر در درازمدت تهدیدی برای همبستگی اجتماعی و هویت ملی خواهد بود.



متاسفانه تاکنون نه مطبوعات و نه صدا و سیماهای استانی و ملی نتوانسته اند سهم چندانی در سبد مصرفی رسانه ای مردم این سامان داشته باشند.



شاید لازم است که سازمان صدا و سیما در بودجه و امکانات انسانی و ارتباطی خود در چنین مناطقی ( استانهای مرزی ) تجدید نظر کند چرا که این مناطق هم خط مقدم و اولین خاکریز برای مواجهه با هرگونه تهاجم نرم و فرهنگی و رسانه ای است و هم پیشانی کشور در مواجهه و تعامل با جهان پیشرفته.



القصه نقش رسانه ها در انسجام اجتماعی، انتقال میراث فرهنگی گذشتگان، آموزش روشهای مختلف زندگی، هدایت و رهبری جامعه، اطلاع رسانی و سرگرمی و تفریح پر رنگ و بی بدیل است اما اگر درست از این ابزار استفاده نشود اثری بومرنگی و معکوس خواهد داشت و با آنتی کارکردهای خویش به منبعی برای آنومی و بی نظم اجتماعی بدل خواهد شد.



در هرحال سهم رسانه های رسمی استانها نیز بدلیل عدم توزیع درست امکانات ارتباطی و نظام متمرکز رسانه ای مرکز مدار(متروپولیتن) کمتر از مرکز است اما افکار عمومی این مناطق هنوز بیشتر متاثر از ارتباطات شفاهی و بین فردی این مردم است و نه خیلی متاثر از رسانه ها.



**رسانه ها** 7125/8136