به گزارش خبرنگار مهر، تحقیقی با عنوان «پیش بینی پذیرش اعتیاد دانشجویان براساس احساسات خودکارآمدی و حمایت اجتماعی آنان» از سوی سعید اکبری زردخانه عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی و سعید زندی کارشناسی ارشد مشاوره خانواده دانشگاه تهران در مجله دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی سال هفدهم شماره ۲ به چاپ رسیده است.
هدف از این پژوهش بررسی نقش پیش بینی کنندگی خودکارآمدی و حمایت اجتماعی در پذیرش اعتیاد دانشجویان بود. این مطالعه از نظر هدف جزء مطالعات بنیادی و از نظر شیوه گردآوری داده ها از نوع مطالعات توصیفی پس رویدادی بود.
تعداد ۲۹۶ دانشجو (۱۵۳ دختر و ۱۴۷ پسر) از بین دانشجویان دانشگاه تهران و با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب و از آنها خواسته شد، پرسشنامه های حمایت اجتماعی (زیمت، داهلم، زیمت و فارلی، ۱۹۸۸)، خودکارآمدی (شوآتزر و جورازلم، ۱۹۹۵ ) و پذیرش اعتیاد (وید، باچر، بن پورات و مک کنا، ۱۹۹۲) را تکمیل کنند.
یکی از موضوع های اساسی در ارتباط با سلامت جوانان، سوء مصرف مواد است و این مسئله در میان جمعیت جوان و تحصیلکرده های جوامع از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چرا که این قشر از جمعیت کشور، سرمایه های اصلی جوامع در تولید علم و فناوری هستند و به لحاظ نیروی انسانی از پایه های بنیادی پیشرفت و توانمندی هر جامعه محسوب می شوند.
طبیعی است که اعتیاد بیشترین خسارت را از نظر تباهی نیروهای جوان، فعال، کارآمد و عمدتا تحصیل کرده بر جوامع وارد می سازد.
اسماعیلی، صفاتیان، متولی و محسنی (۱۳۷۹) گزارش کردند که ۱۰ درصد از زندانیان مرتبط با مواد را تحصیل کردگان دانشگاهی تشکیل می دهند. طبق گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر بالاترین میزان سوءمصرف در دامنه سنی ۲۱ تا ۲۷ سال مشاهده می شود و گزارش رسمی وزارت بهداشت (۱۳۸۱) نیز نشان می دهد که وابستگی به مواد در میان متولدان دهه ۱۳۵۰ حدود بیست برابر دهه ۳۰ است.
مطالعه کردمیرزا، آزاد و اسکندری (۱۳۸۲) بر روی دانشجویان رشته های پزشکی، فنی و مهندسی، هنر و علوم انسانی در سطح دانشگاههای تهران نیز نشان داده است که ۱۶.۳ درصد دانشجویان رشته های هنر، ۸.۸۵ درصد دانشجویان رشته های علوم انسانی، ۶ درصد دانشجویان فنی و مهندسی و ۵ درصد دانشجویان رشته پزشکی به مصرف مواد اذعان دارند.
حمایت اجتماعی، از سه مؤلفه حمایت از جانب خانواده، دوستان و دیگر افراد مهم تشکیل شده است و تصور می شود که هر یک از این مؤلفه ها، رابطه ای متفاوت از دیگر مؤلفه ها با اعتیاد دارند.
به عنوان مثال، حمایت اجتماعی بالا از جانب دوستان، در فرد بزرگسال با کاهش اعتیاد همراه است، اما در نوجوانان به افزایش خطر می انجامد. یا حمایت اجتماعی بالا از جانب خانواده ای که پدر یا مادر سابقه اعتیاد دارند، به افزایش احتمال اعتیاد فرزند منتهی می شود. اما حمایت اجتماعی بالا از جانب خانواده ای که سابقه اعتیاد ندارند، با کاهش احتمال ابتلای فرزند و در صورت ابتلا، با افزایش احتمال درمان موفق همبسته است.
معلوم شده است که افراد مبتلا، اعتماد به نفس پایین تری دارند، در رفتارهای خود، تکانشی عمل می کنند و به هنگام روبه رو شدن با مشکلات، به جای برخورد مسئله مدار و ریشه ای از آنها اجتناب می کنند، چرا که توانایی های خود را دست کم می گیرند و خود را از پیش شکست خورده می دانند. می توان گفت این افراد، خودکارآمدی پایینی دارند.
پژوهش ها نشان داده اند که خودکارآمدی بالا با کیفیت زندگی بهتر، اعتماد به نفس بالاتر، اعتیاد کمتر و نتایج درمانی بهتر رابطه دارد. مطالعات اخیر نقش خودکارآمدی امتناع را در مصرف مواد نشان داده اند.
این پژوهش با هدف بررسی نقش پیش بینی کنندگی پذیرش اعتیاد از روی سطوح خودکارآمدی و حمایت اجتماعی دانشجویان دانشگاه انجام پذیرفت. این پژوهش درصدد آزمون این فرضیه ها بود که خودکارآمدی و حمایت اجتماعی کلی ، پذیرش اعتیاد را پیش بینی می کنند، مؤلفه حمایت خانواده، پذیرش اعتیاد را پیش بینی می کند، مؤلفه حمایت دوستان، پذیرش اعتیاد را پیش بینی می کند، مؤلفه حمایت دیگر افراد مهم، پذیرش اعتیاد را پیش بینی می کند.
جامعه آماری این پژوهش همه دانشجویان دختر و پسر مشغول به تحصیل در دانشگاه تهران بود. ۲۹۶ دانشجو ( ۱۵۳ دختر و ۱۴۷ پسر ) با میانگین سنی ۲۱.۶ به صورت تصادفی خوشه ای چندمرحله ای انتخاب و از ایشان خواسته شد تا به ابزارهای پژوهش پاسخ دهند.
برای گردآوری داده ها از ابزار سنجش مقیاس پذیرش اعتیاد (نمونه از گویه های این ابزار «زمانی که می خواهم کاری انجام دهم، دستم می لرزد»)، مقیاس حمایت اجتماعی ادراک شده (نمونه از گویه های این ابزار «دوستانم واقعا سعی دارند که به من کمک کنند»)، مقیاس خودکارآمدی (نمونه از گویه های این ابزار «به راحتی می توانم اهدافم را دنبال کنم و به مقصود برسم») استفاده شد.
این پژوهش که با هدف بررسی رابطه حمایت اجتماعی و خودکارآمدی با پذیرش اعتیاد انجام شد، در مجموع تأیید فرضیه های مطرح شده مبنی بر ارتباط معکوس حمایت اجتماعی و خودکارآمدی با پذیرش اعتیاد موفق بوده است.
یافته های پژوهش نشان داد که خودکارآمدی با پذیرش اعتیاد رابطه معکوس معنی دار دارد. این یافته به این معنی است که کارآمدی فرد در رویارویی با موقعیت های تنش زا و مقابله با فشارهای اجتماعی به ویژه همسالان در مصرف مواد عامل محافظت کننده و پیشگیری کننده مصرف مواد تلقی می شود.
یکی دیگر از یافته های پژوهش نشان می دهد بین پذیرش اعتیاد و حمایت دوستان ارتباط مستقیم (البته غیرمعنا دار) وجود دارد. به نظر می رسد در نمونه این پژوهش حمایت همسالان نقش پیشگیری کننده در پذیرش اعتیاد ندارد.
در بعد حمایت اجتماعی، یافته های پژوهش نشان داد که حمایت خانواده اصلی ترین نقش را در مبتلا نشدن به سوءمصرف دانشجویان بازی می کند. این یافته نیز با موضوع خودکارآمدی امتناع نظریه یادگیری اجتماعی شناختی هماهنگی دارد. بدین معنی که حمایت عاطفی خانواده موجب شکل گیری خودکارآمدی امتناع در دانشجویان و جوانان می شود و به عنوان یکی از عوامل محافظت کننده عمل می کند.
تحلیل رگرسیون گام به گام پذیرش اعتیاد براساس خودکارآمدی و حمایت اجتماعی نیز نشان داد که هر دو عامل خودکارآمدی و حمایت اجتماعی به یک میزان در پیش بینی پذیرش اعتیاد نقش دارند. بنابراین میزان ارتباط یک عامل شخصیتی (خودکارآمدی) با اعتیاد، به میزان برابر با یک متغیر اجتماعی (حمایت اجتماعی کلی) است.
در ضمن از مؤلفه های حمایت اجتماعی، حمایت از جانب خانواده ۶ درصد از واریانس پذیرش اعتیاد را تبیین می کند در صورتی که دیگر مؤلفه های حمایت اجتماعی؛ دوستان و افراد مهم در این پیش بینی نقش معناداری را نشان ندادند. بنابراین، به نظر می رسد که در پیشگیری از اعتیاد، تمرکز بیشتر بر رویکردهای خانواده محور و فردمدار در مقایسه با رویکرد های اجتماعی مؤثرتر باشد.
