در زمانه ای که شاهد شکل گیری قطب بندی های شدید در داخل آمریکا هستیم، تحلیلگران تمام نحله های سیاسی درباره این موضوع اتفاق نظر دارند. این ذهنیت دهه گذشته تا حد زیادی به دلیل به قدرت رسیدن هوگو چاوز در ونزوئلا ایجاد شد.

مبنای چنین استدلالی این است که: «هم جورج بوش و هم باراک اوباما به دیگر مناطق جهان بویژه خاورمیانه توجه و تمرکز بیشتری داشتند و به همین دلیل واکنش آنها به حوادث آمریکای لاتین ناکافی و از روی انفعال بود. این انفعال نیز شرایطی فراهم آورده تا رقبای آمریکا از جمله ونزوئلا، کوبا، چین، روسیه، ایران، حماس و سایر کنشگران، حضور سیاسی پررنگ تری در این منطقه داشته باشند.»

واژه «از دست دادن» به کاهش قابل نفوذ آمریکا در منطقه اشاره دارد. برخی تحلیلگران این روند را روندی مثبت تلقی کرده و به این موضوع اشاره می کنند که کشورهای آمریکای لاتین استقلال بیشتری به دست آورده اند. در مقابل، عده دیگری از تحلیلگران آمریکایی بر این باورند که این روند نامطلوب است چرا که تهدیدهایی را متوجه امنیت آمریکا می کند. این نحوه استدلال چنان در شرایط کنونی فراگیر شده که در سطح عمومی نیز به نوعی تثبیت یافته است؛ هزاران مقاله در خصوص کاهش نفوذ آمریکا به رشته تحریر درآمده و در آنها به دلایل و مولفه های مختلفی اشاره می شود که البته می توان در مورد درستی یا نادرستی هر کدام بحث کرد.

به عنوان مثال، استدلال رایجی که وجود دارد این است که هوگو چاوز رئیس جمهور فقید ونزوئلا و مادورا جانشین وی تلاش کرده اند ایدئولوژی سوسیالیستی قرن بیست و یکمی خود را به دیگر کشورها تسری دهند. در واقع، این ایده از سوی ماریو وارگاس لیوزا برنده جایزه نوبل مطرح شد. واقعیت این است که تنها تعداد اندکی از رهبران آمریکای لاتین نسبت به الگوبرداری از برنامه های اقتصادی و سیاسی چاوز از خود علاقه نشان داده اند. در حقیقت، نفوذ سیاست خارجی ونزوئلا تنها به کشورهایی محدود شده که کاراکاس به آنها نفت با قیمت ارزان می فروشد.

واژه کاهش نفوذ را نباید در این معنا به کار برد که واشنگتن در شکل گیری نهادهای جدید در آمریکای لاتین حضور و نقش ندارد. در عمل، این نهادها عملکرد ضعیفی داشته اند. برگزاری اجلاس یا صدور بیانیه در نهایت به استقلال یا قدرت بیشتر این کشورها منتهی نمی شود. اگر چه این نهادها ممکن است در آینده از کارآمدی و کارایی بیشتری برخوردار شوند، اما سازمان هایی همچون «جامعه آمریکای لاتین و دولت های حوزه کارائیب»، «اتحاد بولیوی برای خلق آمریکای ما» به طور عمده به سخاوت و گشاده دستی نفتی ونزوئلا بازمی گردد. در عین حال، «اتحادیه ملت های آمریکای جنوبی» از اهرم های نفوذ بیشتری برخوردار است، هر چند تلاش این سازمان نیز برای حل و فصل منازعات در بولیوی، کلمبیا و اکوادور چندان مثمرثمر نبوده است. اسکار آریاس، رئیس جمهور کاستاریکا در دهه 1980 به دلیل انجام همین اقدامات در آمریکای مرکزی برنده جایزه نوبل شد، اما هنگام ترک پست خود با دولت وقت آمریکا اختلاف های شدیدی داشت. علاوه بر این، در موارد حاد و سخت همچون کودتای سال 2009 در هندوراس، رهبران آمریکای لاتین برای یافتن یک راه حل دسته جمعی همواره چشم به کمک آمریکا می دوزند.

کاهش نفوذ آمریکا به موضوع تجارت چندان ارتباطی ندارد، زیرا حجم تجارت با کشورهای آمریکای لاتین سال به سال در حال رونق و رشد است. تراز تجاری ایالات متحده در سال های اخیر با این کشورها مثبت و دارای مازاد تجاری بوده است. سیزده کشور از هفده کشور آمریکای لاتین در مقایسه با سایر کشورهای جهان واردات بیشتری از آمریکا دارند.

استدلال رایج دیگری نیز درباره کاهش نفوذ آمریکا در آمریکای لاتین وجود دارد و آن این که چین با افزایش حجم تجارت خود با کشورهای آمریکای لاتین در حال کاهش سهم تجارت آمریکاست. بعد هم این نظر مطرح می شود که ایالات متحده در حیاط خلوت خود با چالش مواجه شده است. بیشتر نگرانی های موجود پیرامون سال های آینده است که در آن فشارهای وارده از سوی چین بر این کشورها برای مخالفت با طرح های آمریکا در سازمان ملل افزایش خواهد یافت. البته در شرایط کنونی شواهد چندانی در این خصوص وجود ندارد. می توان گفت این دیدگاه که کشورهای آمریکای لاتین تحت تاثیر روابط با چین قرار خواهند گرفت، متضمن این نکته است که استقلال این کشورها از سوی قدرت های بزرگ به چالش کشیده خواهد شد. باید به این موضوع هم اشاره کرد که مانعی به نام مانع زبانی برای دیگر کشورهای بزرگ خارج از منطقه نیز وجود دارد که در مورد آمریکا مصداق عینی پیدا نمی کند.

به طور خلاصه باید گفت آمریکا در حال از دست دادن آمریکای لاتین نیست، اما با توجه به این که دولت های این منطقه در حال حاضر در مقایسه با گذشته تعامل و همکاری بیشتری با سایر کنشگران بین المللی دارند، برخی تحلیلگران، این گونه تحلیل می کنند که نفوذ آمریکا در حال کاهش است و همین مساله پیامدهای مهمی را درپی دارد، زیرا وجود انگیزه و تمایل برای تثبیت مجدد نفوذ آمریکا به ارائه پیشنهادها و تجویز نسخه های نامعقول منجر می شود که بیشتر بر مبنای این مفهوم شکل می گیرند که دولت آمریکا باید حضور بیشتر و پررنگ تری داشته باشد و عرض اندام بیشتری کند. اعمال تحریم بر ضد ونزوئلا، ترسیم چین به عنوان یک تهدید بالقوه، تمرکز بر وجود این ایده که تروریست های خاورمیانه در این منطقه حضور دارند و مقاومت در برابر تعامل با کوبا از جمله این برداشت نادرست محسوب می شود. این قبیل واکنش ها می تواند موجب وخیم تر شدن روابط آمریکا با کشورهای این منطقه شود.

الجزیره / مترجم: علیرضا ثمودی