اما در این هشت سال، تلاشها برای حفظ و احیای جمعیت گونه یوز، چه دستاوردی داشته است. چه 
برنامه هایی برای حفاظت از این گونه کمیاب توسط آشنا ترین تشکل زیست محیطی، یعنی «انجمن حفاظت از یوز پلنگ ایرانی» انجام شده است؟

تلفات 40 درصدی جاده ها

بنابر آمار موجود دهه 70، سالیانه دست کم دو قلاده یوزپلنگ به دلیل کشته شدن توسط انسان از پا در آمده است. طی دهه 1380، در مجموع حدود 24 قلاده یوزپلنگ در ایران از پا در آمده اند که به جز 11 مورد که عامل مرگشان تصادف با خودروهای عبوری بوده، 13 مورد دیگر بر اثر شکار توسط انسان تلف شده اند. با این حال، با وجود کاهش تلفات جاده ای از ابتدای دهه 1390، کشته شدن حداقل پنج یوزپلنگ از سال 90 تا کنون در ایران نشان از دو تا سه برابر شدن مرگ یوزپلنگها به دست انسان دارد.

«مرتضی اسلامی دهکردی»، مدیر عامل این انجمن در گفت و گو با قدس می گوید: جوامع محلی که در کنار زیستگاه های یوزپلنگ زندگی می کنند، باید به شناخت کافی از این گونه برسند و بدانند که این گونه، بی آزار و در عین حال، بسیار با اهمیت است. اسلامی می گوید: مشکل دیگر یوزپلنگها تخریب زیستگاه آنها به دلیل احداث معدن و جاده است، جاده هایی که یا از داخل زیستگاه یا از حاشیه آن عبور کرده اند و مجوز مرگ یوزپلنگها هستند.

تعارض انسان با منافع وحوش

در سالهای اخیر شاهد حرکتهای فراوانی برای حفاظت از یوز پلنگ ایرانی بودیم، اما این تحرکات تا چه حد توانسته به احیای جمعیت این گونه با ارزش جانوری کمک کند؟

مدیر عامل انجمن می گوید: از فعالیتهای قابل تأمل در این سالها، اجرای طرح پایش جمعیت یوز پلنگ ایرانی است که از سال90 تا کنون در حال اجرای آن هستیم. با اجرای این طرح پایش دریافته ایم که 40 تا 70 قلاده از این گونه در کشور وجود دارند، در حالی که پیش از این گفته می شد، تعداد این حیوانات 70 تا 120 قلاده است. اما از آنجا که این بررسی‌ها و پایش به دو شیوه متفاوت انجام شده، نمی توان به طورقطع گفت، تعداد یوزپلنگها افزوده شده یا کم شده است، اما آنچه هشداردهنده است، این است که جمعیت یوزپلنگ در تمام کشورهای آسیایی منقرض شده و جمعیت کمی از آن در ایران باقی مانده که متأسفانه در ایران نیز جمعیت بشدت کمی از این حیوان در استانهای یزد، سمنان، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، کرمان و اصفهان باقی مانده است.

اسلامی می افزاید: این طرح همچنین نشان داد، تحرک این موجودات در نواحی یادشده بسیار است، چنانکه گاه 150 کیلومتر را در سه ناحیه حفاظت شده طی می کنند. از این رو برای حفاظت بیشتر آنها نیاز به گسترش محدوده حفاظتی بوده و حتی ضرورت ایجاد شبکه ای حفاظتی برای آنهاوجود دارد. وی تأکید می کند: وضعیت حفاظت از این حیوانات در برخی مناطق و نواحی از ثبات نسبی برخوردار است، اما در پاره ای مناطق همچنان نگران کننده است چنانکه برخی یوزپلنگها که در سالهای گذشته تصاویری از آنها دیده می شده، در سالهای اخیر رؤیت نشده اند. از این رو برای بررسی دقیق فاز دوم پایش جمعیتی یوز پلنگ ایرانی از تابستان امسال آغاز شده تا سرنوشت این یوزپلنگها روشن شود.

حفاظت، مسأله ای مستمر است

مرتضی اسلامی می گوید: نمی توان انتظار داشت حرکتهای فرهنگی بسرعت بازخورد داشته باشد، اما تلاشهایی همانند تصویر یوزپلنگ ایرانی روی لباس تیم ملی سبب آشنایی مردم با این گونه رو به انقراض بوده است، به طوری که حال با حساسیت بیشتر و آگاهی بیشتر به مسایل این حیوان توجه کنند.

وی ادامه می دهد: حفاظت از یوزپلنگ ایرانی نیاز به تلاشهای همه جانبه وگسترده ای دارد. نمی توان ارگانی خاص یا تشکلهای زیست محیطی را متولی آن دانست، بلکه همکاری گسترده ای از سوی نهادهای مختلف از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، پلیس راه، وزارت راه وشهرسازی و خود مردم را- چه آنهایی که در حاشیه زیستگاه زندگی می کنند و چه آنهایی که در شهرها زندگی می کنند- می طلبد .

اسلامی تأکید می کند: مرزهای حفاظت شده برای ما مفهوم دارد و برای یوزها معنایی ندارد. هر چقدر ما این مرزها را جدی بگیریم و حفاظت کنیم، بازهم این حیوان جا به جا می شود. ممکن است یوزپلنگ از کنار رمه و یا روستایی بگذرد و مردم به خیال حفاظت خود و سرمایه شان این حیوان را بکشند، چنانکه پیش ازاین نیز این بارها اتفاق افتاده است. بنابر این باید دامنه آموزشها و حفاظتها را گسترده و گسترده کرد.

کوشکی؛ تنهایی یک یوز

«کوشکی» تنها یوزپلنگ آسیایی در اسارت و تنها یوزپلنگ در اسارت ایران است که در حصاری به وسعت 12 هکتار در پناهگاه حیات وحش میاندشت در 10 کیلومتری شرق جاجرم در شرایط نیمه اسارت نگهداری می‌شود. یک شکارچی به نام کوشکی این یوزپلنگ را که در آن زمان یک توله بود به سازمان محیط زیست هدیه داد. او این یوزپلنگ را از سه چوپان که آن را شکار کرده و قصد کشتنش را داشتند خریداری کرده بود. کوشکی در شش - هفت ماهگی به تهران برده شد و سه نفر از مدیران سازمان حفاظت محیط زیست با یک فیلمبردار برای یادگیری روش نگهداری یوزپلنگ در اسارت، به امارات رفتند.کوشکی پس از نگهداری یک ساله در پارک پردیسان تهران به منطقه حفاظت شده میاندشت فرستاده شد. کوشکی از نوع یوزپلنگ آسیایی است. جالب است که پارک ملی توران در استان سمنان هم میزبان یک یوزپلنگ دیگر در اسارت به نام «دلبر» است که اتفاقا جنسیت آن ماده است. مدت هاست که صحبت از انتقال یکی از این دو یوزپلنگ، به زیستگاه یوزپلنگ دیگر است تا شاید امکان جفتگیری و زادآوری یوزپلنگ ها فراهم شود؛ اتفاقی که البته هنوز رخ نداده است.