ایده‌های عدالت اجتماعی حضرت امیر(ع) چنان گسترده و چشمگیر هستند که طیف وسیعی از مکاتب و اندیشمندان را در بر می‌گیرد. بی‌سبب نبود که پیش از انقلاب اسلامی عده‌ای او را الگوی نوعی «سوسیالیسم اسلامی» می‌شمردند و بر آن بودند که اصول راهنمایی را از اندیشه‌های ژرف و گسترده وی بیرون کشند. با‌ این همه، تحقق این اندیشه‌ها وقتی در قالب یک حکومت یا نظام اجرایی قرار می‌گیرد، قابل توجه می‌شود.

چگونگی تعریف این ایده‌ها به‌نحوی که قابلیت اجرایی پیدا کنند محتاج دقت و سنجش حکیمانه است. طی 2دهه اخیر کتاب‌های متعددی درباره عدالت اجتماعی در جهان منتشر شده و جالب توجه آنکه بیشتر آنها از رویکردی نئولیبرالیستی ملهم بوده‌اند. بنابراین، در پایان قرن بیستم و شروع قرن بیست و یکم عدالت اجتماعی از مکاتب چپ به مکاتب راست اقتصادی نقل مکان کرده و از این طریق دوباره این اندیشه‌ها وارد فضای فکری ایران شده است. اما این پرسش همچنان باقی است که این تعاریف و برداشت‌ها از عدالت اجتماعی چه نسبتی با اسلام دارد؟ به‌نظر می‌رسد اندیشه‌های عدالت‌طلبانه حضرت امیر(ع) که برخاسته از روح اسلام است نه با اندیشه‌های سوسیالیستی سازگاری دارد و نه با اندیشه‌های نئولیبرالیستی. حد وسطی در کار نیست.

این اندیشه خودش یک اندیشه مستقل است که با روح یک نظام اجتماعی خاص پیوند دارد. اگر این اندیشه را به یکی از 2طیف بچسبانیم به آن جفا کرده‌ایم. بهتر است بگوییم که این اندیشه حد وسط آن دو نیست بلکه خود یک نظام اندیشگی است که عناصری از آن دو را نیز در خود دارد، اما نه جمع آن دو است و نه حد وسط آنها. این موضوع از آن نظر با نظام اقتصادی ما مرتبط است که نه با توسعه و تعدیل اقتصادی که بیش از یک دهه است در ایران رایج شده سازگاری دارد و نه با اندیشه‌های به ظاهر چپ اسلامی و سوسیالیستی. بنابراین، اگر بخواهیم مظهر این اندیشه را در قامت نظام اجرایی کشور ببینیم، وزارتخانه‌ای نظیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیش از هر دیدگاهی باید با این نگرش سازگار باشد تا به نگرش‌های سوسیالیستی یا نئولیبرالیستی در اقتصاد توسعه.

متأسفانه جریان‌های فکری و مکاتب توسعه‌ای ایران طی 3دهه گذشته نتوانسته‌اند به نگرش خاص خود مبتنی بر نگرش‌های عدالت‌طلبانه امام علی(ع) برسند. بنابراین، نه‌تنها نظام حقوقی کار و مناسبات کار باید با این نگرش سازگار باشد بلکه بدنه اجرایی نیز باید با این نگرش از عدالت اجتماعی سازگار باشد. این نگرش بر این استدلال استوار است که نگرش عدالت اجتماعی حضرت امیر(ع) چیزی بین 2دیدگاه یا مکتب اقتصادی نیست بلکه خود نگرشی جامع بوده و ممکن است عناصری از هر دودیدگاه را در خود داشته باشد. این عدالت پیش از هر چیز انسانی است و اجتماعی بودنش مبتنی بر همین انسانی‌بودن است.