دکتر مهدیار اردشیری امروز در گفت‌و‌گو با خبرنگار فارس در شیراز، اظهار داشت: بحث توسعه پایدار، ارتباط وسیعی با محیط‌زیست دارد اما این بحث امروزه در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی نیز نگریسته شده و تنها از منظر محیط‌زیست دیده نمی‌شود. در شهرسازی ایجاد تعادل بین حفاظت و توسعه را توسعه پایدار می‌دانند.

اردشیری ادامه داد: ما در نگاه‌های شهری گاه توسعه را اولویت قرار داده و اصول حفاظتی را مدنظر قرار نمی‌دهیم و گاه به طور مطلق حفاظت را اولویت دانسته و از توسعه غفلت می‌کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بیضا اضافه کرد: در شیراز مناطق حساسی مانند باغات قصر و دشت، کوهپایه‌ها و اطراف رودخانه داریم که نیازمند حفاظت هستند و این الزام به حفاظت باید با تقاضای توسعه تعادل داشته باشد.

وی تصریح کرد: مدیریت شهری باید بتواند تعادل بین حفاظت و توسعه و بین رشد اقتصادی و عدالت اجتماعی را ایجاد کند.

اردشیری ابراز داشت: وقتی در جایی از شهر ساخت‌وسازهایی را انجام داده و باعث برتری اقتصادی آن منطقه می‌شویم این موضوع علاوه بر حوزه اقتصادی به حوزه عدالت اجتماعی نیز تسری می‌یابد.

عضو هیئت علمی دانشگاه بیان کرد: در مدیریت شهری باید بین مناطق محروم و توسعه‌یافته نوعی تعادل و رقابت‌پذیری را ایجاد کنیم و اگر نگاه ما مبتنی بر توسعه پایدار باشد باید این تعادل را رعایت کنیم.

وی همچنین افزود: این نگاه که بتواند رشد اقتصادی و تولید ثروت را توأم با عدالت اجتماعی پیش ببرد اساس مدیریت شهری را تشکیل می‌دهد. مشکل آنجا پیش می‌آید که برخی تنها به بحث عدالت اجتماعی گرایش پیدا می‌کنند یا تنها رشد اقتصادی را مد نظر قرار می‌دهند.

*موفقیت هر طرح به بسترسازی نیاز دارد

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: یک نفر که می‌خواهد از شهری به شهر دیگر برود نیاز به یک نقشه راه دارد و ما تا کنون در شهرسازی تنها این نقشه را تهیه‌کرده‌ایم که شامل تدوین و تصویب طرح بوده است.

وی ادامه داد: این سفر اما تنها با نقشه راه محقق نمی‌شود و نیاز به وسیله‌ای دارد که بتواند ما را از مبدأ به مقصد برساند و این ماشین فرضی ماشین اجرایی ما است. از لحاظ چارچوب نهادی باید نهادها و روابطی را داشته باشیم که در اجرا به یاری ما بیاید.

این متخصص شهرسازی سپس اظهار داشت: اینگونه است که در اجرای طرح‌ها درصدهای کمی تحقق می‌یابد و آن را به نقشه راه و طرح نسبت می‌دهند در حالی که مشکل از تیم اجراکننده و بستر حرکت است.

وی تصریح کرد: ما در اجرای طرح‌ها به بسترسازی و ایجاد شرایط اجرای برنامه فکر نمی‌کنیم.

اردشیری یادآور شد: اگر خدمات شهری به درستی توزیع شود مردم بر زندگی در یک نقطه از شهر اصرار نخواهند داشت و افزایش قیمت و فشار بر شهرداری برای ساخت‌وساز در آن منطقه خاص پیش نمی‌آید.

وی اضافه کرد: مردم و مسئولان باید بتوانند افق‌های بلندمدت‌تری را ببینند که ما با وضعیتی مواجه نباشیم که تصمیم‌گیری‌ها به سبب فشار اجتماعی بر رفع مشکلی در یک بازه زمانی یک یا دوساله تمرکز کند.

اردشیری با بیان اینکه ارائه راهکارهایی در کوتاه‌مدت باعث می‌شود که مشکلات بی‌شماری در آینده گریبان مدیران شهری را بگیرد، ابراز داشت: هر کس که در مورد شهر احساس مسئولیت داشته و سعی کند با این احساس مسئولیت در راه منافع شهر گام بردارد، عضو مدیران شهری است. ما باید سعی کنیم جامعه‌ای را به وجود آوریم که افراد این احساس مسئولیت را در خود داشته باشند.

*مدیریت یکپارچه، یکپارچگی عمل مردم و مسئولان است

به گفته وی، مدیریت یکپارچه شهری به معنای هماهنگ عمل کردن مردم و مسئولان است.

اردشیری خاطرنشان کرد: ما در یک جامعه سه زیرسیستم اصلی داریم که یکی از این زیرسیستم‌ها تولید را بر عهده دارد، یک زیرسیستم تقاضا را تعیین می‌کند و به مصرف در جامعه شکل می‌دهد و زیرسیستم سوم وظیفه توزیع را بر عهده دارد.

به گفته وی، تعادل و توسعه پایدار باید این سه زیرسیستم را در تعادل قرار دهد.

وی اظهار داشت: ما درگذشته به دلیل آن‌که «شرایط‌نگر» بوده‌ایم ارتباط بین این سه زیرسیستم را قطع کرده‌ایم به این معنا که چیزی را که مصرف می‌کنیم تولید نمی‌کنیم و آنچه را تولید می‌کنیم درست توزیع نمی‌کنیم.

این کارشناس شهرسازی ادامه داد: در بحث زیرسیستم تولید سه متغیر اصلی منابع، ارزش‌گذاری منابع و فناوری بهره‌برداری از منابع وجود دارد.

به گفته وی، ارزش‌گذاری باعث می‌شود که فناوری استفاده از منابع تغییر کند چنانکه از زمانی که ارزش‌گذاری استفاده از آب تغییر کرد فناوری تولید ما به سمت استفاده درست از آب رفت.

اردشیری تصریح کرد: در مقوله مصرف با تقاضا سروکار داریم که تقاضا خود با سه مؤلفه جمعیت، فعالیت و فضا وابستگی دارد.

وی بیان کرد: علاوه بر این موارد توزیع قدرت بین بخش دولتی و خصوصی سومین مؤلفه مهم بسترسازی مدیریت یکپارچه شهری و ایجاد تعادل است.

اردشیری اضافه کرد: وقتی ارتباط بین مصرف و تولید وجود داشته باشد و بازتاب مصرف بر تولید دیده شود نحوه مصرف حتی مهم‌تر از شیوه تولید است اما وقتی ارتباط بین دو به هر دلیلی قطع شود ما چیزی را مصرف می‌کنیم که تولید نمی‌کنیم و چیزی را تولید خواهیم کرد که بازار مصرف ندارد.

اردشیری ابراز داشت: در بحث مدیریت شهری باید به مدیران شهری ابزار داد که البته تاکنون این ابزارسازی انجام نشده است.

این متخصص شهرسازی افزود: یکی از ابزارهایی که می‌توانست بسیار کمک‌کننده باشد ایجاد بانک زمین بود که ما طرحی را در این زمینه برای شهرداری تهیه کردیم.

وی یادآور شد: اگر سه متغیر اصلی به نام زمین، سرمایه و کار در تعادل نباشند تولید با مشکل مواجه می‌شود.

*ایجاد بانک زمین برای توسعه ضرورت دارد

اردشیری ادامه داد: بانک زمین باید غیرانتفاعی و غیردولتی باشد که اگر انتفاعی باشد امکان سوداگری در آن وجود خواهد داشت.

به گفته وی، بانک زمین می‌تواند برای دسترسی اقشار مختلف به زمین برنامه‌ریزی کند.

این کارشناس و پژوهشگری شهرسازی بیان کرد: بانک زمین باید تأمین زمین دولت، هدایت سرمایه‌گذاری، تأمین زمین اقشار کم‌درآمد برای مسکن آن‌ها، توزیع خدمات شهری و زمین مورد نیاز ایجاد معابر و ... بر عهده داشته باشد.

وی با بیان این که شهرداری در حال حاضر وقت زیاد و انرژی مضاعفی را برای تأمین زمین مورد نیاز پروژه‌های خود صرف می‌کند، گفت: واضح است که تملک زمین از سوی دولت و شهرداری همواره با مشکلات فراوان مواجه بوده و گاه افزایش غیر واقعی قیمت خریدوفروش زمین را رقم می‌زند.

وی تصریح کرد: اگر بانک زمین با ساختار غیردولتی شکل می‌گرفت این بانک بر اساس برنامه مصوب سالانه خود باید از چند سال قبل زمین تملک می‌کرد و در زمان نیاز در اختیار دستگاه‌های مختلف، شهرداری و مردم قرار می‌داد.

اردشیری متذکر شد: هیئت‌امنای بانک زمین باید متشکل از استاندار و تعدادی از مدیران کل دستگاه‌ها باشد که قدرت و توان اجرایی را در خود فراهم آورد از سویی اما ساختار هیئت‌مدیره آن باید از دولتی شدن بانک زمین جلوگیری کند.

وی یادآور شد: در حال حاضر شهرداری این بانک زمین را به‌نوعی در خود تشکیل داده که البته این نمی‌تواند تأمین‌کننده اهداف باشد چرا که بانک زمین باید خارج از تصمیمات دولتی و با درنظر گرفتن منافع بلندمدت شهر عمل کند.

این استاد دانشگاه بیان کرد: بانک زمین باید زمین تقاضا شده هر شخص دولتی و خصوصی را از طریق ارائه تسهیلات در قالب بسته‌های پیشنهادی مختلف، در برنامه خود لحاظ کرده و فراهم آورد.

به گفته وی، بانک زمین می‌تواند هرساله زمین‌هایی را خریداری و یا با معاوضه و تهاتر تملک کند و در زمان نیاز، زمین را به صورت مشارکتی، اقساطی یا اجاره‌ای در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی دولتی و خصوصی قرار دهد.

به گفته وی، اگر مشکل زمین از طریق بانک زمین حل می‌شد مشکل اصلی تولید فضای شهری و تولید صنعتی مرتفع می‌شد.

عضو هیئت‌علمی سپس دانشگاه بیان کرد: شهرسازی ما به سبب مشکل در بخش زمین، تابع فعالیت مالکان شده است در حالی که اگر بانک زمین وجود داشت می‌توانست زمین مورد نیاز توسعه شهر را فراهم کند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اهمیت پایش میزان موفقیت طرح‌ها و پروژه‌ها اظهار داشت: معاونت برنامه‌ریزی و بخش انفورماتیک شهرداری شاخص برای ارزیابی موضوعات مختلف شهری را در دستور کار خود قرار داده است.

اردشیری تصریح کرد: اگر آمارهای مورد نیاز از سطح شهر جمع‌آوری‌شده و بنا بر همان شاخص‌ها مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرد شاید تغییر کلانی در نحوه مدیریت شهری ما ایجاد شود.

به گفته وی، با شاخص‌سازی و جمع‌آوری آمار و اطلاعات، فرایند نظارتی ما نیز اصلاح می‌شود چنانکه شاید در فرایند این کار پی ببریم که احداث این تعداد تقاطع غیر همسطح به افزایش سرعت ترافیک منجر نشده است و نیاز به تغییر روش باشد.

اردشیری اضافه کرد: موضوع شاخص سازی در شهرداری‌های کشور آغاز شده و خوشبختانه از این نظر کاری که در شیراز در حال انجام است بسیار زیربنایی‌تر است.

وی عنوان کرد: انجام یک پایش و پویش در شهرداری برای نظارت مستمر اجرای پروژه‌ها و بررسی میزان دستیابی پروژه‌ها به اهداف، می‌تواند تحولی را در شهر ایجاد کند.

اردشیری تصریح کرد: در بحث ترافیک نباید تنها بر عرضه تمرکز کنیم و نه‌تنها تقاضا را مدنظر قرار دهیم بلکه باید هر دو سمت این مسئله را در نظر داشت.

وی خاطرنشان کرد: در برنامه پنج‌ساله شهرداری پالایش عملکردی مرکز شهر را دیده‌ایم و از آن جمله باید با مکانیک‌های تشویقی فضاهای پزشکی درمانی را به خارج از بافت محدوده مرکزی شهر انتقال دهیم.

*راه‌اندازی «مراکز محلات» برای حذف سفرهای درون‌شهری غیرضروری

اردشیری در ادامه با اشاره به ضرورت راه‌اندازی مراکز توزیع خدمات در محلات برای حذف سفرهای غیر ضروری، گفت: ما پزشک خانواده را ایجاد کردیم اما برای آن مرکز محله را پیش‌بینی نکرده‌ایم.

وی افزود: اگر خدمات سطح محلات به طور صحیح ایجاد شده بود و مردم به بازار، پزشک محله، فضای ورزشی و ... دسترسی داشتند بسیاری از سفرهای غیر ضروری درون‌شهری حذف می‌شد.

اردشیری ادامه داد: ازاین‌رو ما می‌توانیم در 10 نقطه یا حداقل پنج نقطه شهر این «مرکز محلات» را ایجاد کنیم که به‌طور قطع پس از راه‌اندازی یک یا دو مورد از این مراکز، بخش خصوصی مابقی مرکز را ایجاد می‌کند.

وی ادامه داد: اگر این کار انجام شده بود و پزشک محله افراد را به متخصصان ارجاع می‌داد، پزشک متخصص الزامی برای حضور در مرکز شهر نداشت چرا که تعداد بیماران مراجع بر اساس ارجاع پزشک محله و نه محل قرار گرفتن مطب، انجام می‌شد.

اردشیری خاطرنشان کرد: در حال حاضر بر اساس این مزایا در برنامه پنج‌ساله شهرداری امکان احداث 34 مرکز محله پیش‌بینی‌شده است.

وی یادآور شد: میزان سرمایه‌گذاری مراکز محلات از احداث یک تقاطع غیر همسطح کمتر و بازدهی آن بیشتر است.

شهر را شهر سازان نمی‌سازند

اردشیری افزود: شهردار شیراز روزی بیان کردند که چرا شهر سازان شهر را نمی‌سازند و باید توجه کنیم که شهر را نیروهای حاکم بر آن می‌سازند.

وی بابیان این که یکی از نیروهای حاکم بر شهر تاریخ است، اظهار داشت: یعنی هر توسعه شهری از گذشته خود تبعیت می‌کند.

اردشیری ادامه داد: نیروی اداری جایگزین نیروی تاریخ می‌شود و در مرحله بعد نیروی اقتصادی جایگزین نیروی اداری خواهد شد و آن زمانی است که شهرداری شروع به تعامل با بخش خصوصی می‌کند.

وی اضافه کرد: بعد از مدتی نیروی سیاسی نیز به نیروی اقتصادی افزوده می‌شود و نیروی حاکم بر اداره شهر اقتصادی سیاسی خواهد شد.

این محقق دانشگاهی بیان کرد: آخرین مرحله از توسعه شهر، جایگزینی نیروهای اجتماعی است به این معنا که تصمیم‌گیری‌های شهری از دست اقتصاد و سیاست خارج شده و به سمت تأمین حداکثری منافع بلندمدت تعداد بیشتری از شهروندان برود.

وی تصریح کرد: در این زمینه ما به‌تدریج شاهد هستیم که تعامل شهرداری با نیروهای اقتصادی و اجتماعی جامعه روزبه‌روز در حال افزایش است.

اردشیری عنوان کرد: اگر مکانیسم‌های خود تصحیحی و خودتنظیمی از طریق پایش شاخص‌ها فراهم آید و تعامل بین نهادهای مدنی شهری و ساختار اداری افزایش یابد به‌تدریج به مرحله آخر توسعه و تعادل امور شهری پیش خواهیم رفت.

اردشیری در ادامه متذکر شد: یکی از مشکلات ریشه‌ای که در بحث شهرسازی وجود دارد، نبود یک دیدگاه هماهنگ در سیاست‌گذاری‌ها و ناهماهنگی در اجرا است.

به گفته وی، این ناهماهنگی به پیچیدگی مسئله، نبود نگاه جامع و نگرش‌های متفاوت به سبب تخصص‌های متفاوت و ناهماهنگی در عملکرد دستگاه‌های مختلف به سبب مأموریت‌های مختلف است.

اردشیری بیان کرد: ما در شهرسازی همواره به دنبال پیدا کردن خوب از خوب‌تر و بد از بدتر هستیم و با مطلق‌ها و ایده آل‌ها سر و کار نداریم.

این استاد دانشگاه گفت: اما در شهرسازی همواره باید به دنبال ارتقا و بهبود کیفیت زندگی در شهر باشیم و اگر در این زمینه اتفاق نظر پیدا کنیم بسیار مثمر ثمر خواهد بود.