"دلدم اسکندر" در کتاب "خاطرات من و فرح پهلوی"، به نقل از "فریده دیبا" مادر فرح، در مورد رفتار او با اطرافیان و مسائل مالی که در ابتدای ورودش به مصر، برای او پیش آمد، این چنین می نویسد: "محمد رضا  اطرافیانش را تشویق می کرد او را ترک کنند و سراغ زندگی خود بروند و به این ترتیب طی چند روز تعداد اطرافیان محمد رضا وما به چند نفر تقلیل یافت. آنچه محمد رضا را نگران می ساخت ولخرجی ها و عیاشی های این همراهان بود."

"اردشیر زاهدی"، داماد محمدرضا پهلوی در کتاب خاطرات خود "25 سال در کنار پادشاه" درخصوص ولخرجی ها و عیاشی های شاه و اطرافیانش پس از فرار از ایران، می گوید: "برخی از همراهان به قدری وقیح بودند که دستمزدهای کلان شب‌نشینی با زنان مخصوص بار هتل را هم به حساب مخارج شاه می‌گذاشتند؛ سرانجام، شاه همه را خواست و به آنها گفت: ما به پیک‌نیک نیامده‌ایم و در اینجا پول زیادی نداریم و وزارت درباری هم وجود ندارد تا مخارج ما را بپردازد بنابراین هر کس قادر به تأمین مخارج خود نیست می‌تواند همین الساعه ما را ترک کند!"

دلدم اسکندر در کتاب خاطراتش می گوید: پس از اقامت چند روزه در اسوان مصر شاه دعوت نامه ای از ملک حسن دوم پادشاه مراکش دریافت کرد؛ شاه به گمان این که این دعوت هم جزئی از توصیه های آمریکا برای آرام کردن او ضاع و به امید تغییر شرایط می باشد به این دعوت پاسخ مثبت داد، اما با ورود به مراکش شرایط تغییر کرد.

 وی در ادامه این کتاب می گوید: ملک حسن که به اذعان بسیاری از تاریخ نویسان به طمع ثروت 50 میلیاردی شاه، او را به مراکش دعوت کرده بود با این پاسخ شاه روبرو شد که تمام ثروت او به صد میلیون هم نمی رسد ملک حسن از دعوت خود پشیمان شد و بعد از انقلاب در ایران محترمانه عذر او را خواست . مقامات مراکشی هم از شاه به عنوان" مردی که برای شام امده بوده "(وپس از صرف شام نمی رفت )یاد می کردند؛ سرانجام ملک حسن هم بنا به اقتضائات و قطع امید از دست یافتن به چند دهکی از ثروت شاه، برای او روشن ساخت که باید قبل از کنفرانس سران اسلامی که قرار بود ماه آوریل در مراکش تشکیل شود انجا را ترک کند .

روز سوم اسفند 1357نماینده ای از طرف شاه با ریچارد پارکر سفیر آمریکا در مراکش ملاقات کرده و تمایل و تصمیم شاه را برای عزیمت به آمریکا به آنان انتقال داد اما آمریکا که از سویی طمع در ارتباط با جمهوری نوپا را داشت واز سویی با حمله دانش آموزان به سفارت خود مواجه شده بود به این تقاضا پاسخ منفی داد آنچنان که بعد از این که برژینسکی این تقاضا را با کارتر مطرح کرد کارتر هم برخلاف معمول با عصبانیت و تندی گفت "که من نمی توانم ببینم که شاه در امریکا مشغول بازی تنیس است در حالی که جان اتباع امریکایی به خاطر او به خطر افتاده است. "

"فریده دیبا" (مادر فرح) در نوشته ای از حالات روحی خود پس از ترک مراکش اینگونه می گوید:"جزایر باهاما در نزدیکی ایالت فلوریدای آمریکا قرار دارند واین نزدیکی به اندازه ای است که ما احساس می کردیم در آمریکا هستیم احساس نزدیک بودن به آمریکا به ما اعتماد به نفس و اطمینان می داد! در مصر و مراکش احساس می کردیم در کشور های قرون وسطایی هستیم وقتی موقع نماز ظهر و عصر صدای الله اکبر از بلند گوهای مساجد بلند می شد محمد رضا و همه ما به وحشت می افتادیم زیرا در تهران اشوب زده ماه ها بانگ الله اکبر را که انقلابیون سر می دادند شنیده و لرزیده بودیم."

دولت باهاما در اواسط خرداد 1358 از تمدید ویزای شاه در آن کشور خود داری کرد، بار دیگر شاه برای رهایی از این آوارگی به دوستان امریکایی اش متوسل شد. سرانجام به کمک راکفلر و کسینجر، رئیس جمهور مکزیک با اقامت شاه موافقت کرد و  شاه و سایر همراهانش  در بیستم خرداد 1358 عازم مکزیک شدند.  

 فریده دیبا در مورد اقامت در مکزیک اینگونه می نویسد: "اقامت در مکزیک برای محمد رضا زجر اور بود زیرا او باید هر هفته شیمی درمانی می شد اما ما در ویلای گل سرخ روزهای دلچسبی داشتیم در کوئر ناواکا چند تن از دوستان امریکایی شاه به ملاقاتش می آمدند : هنری کیسینجر ، جرالد فورد ، ریچارد نیکسون ، فرانک سیناترا ، دیوید رکفلر ، الیزابت تیلور..." 

زاهدی در کتاب خاطراتش می گوید: اعلیحضرت علاقه زیادی به رفتن به آمریکا نشان می‌دادند و به این ترتیب آمریکا را دچار بحران کرده بودند. اگر آمریکا شاه را می‌پذیرفت روابطش با دولت جدید ایران بحرانی می‌شد و منافع حیاتی او در ایران و منطقه به خطر می‌افتاد و اگر شاه را نمی‌پذیرفت موجب ناامیدی همه رهبران منطقه و دوستان آمریکا در جهان می‌شد و آنها نسبت به وفاداری آمریکا دچار تردید می‌شدند و از خود می‌پرسیدند که آیا این سرنوشت آینده ما نخواهد بود؟!

سرانجام کارتر تحت فشار اطرافیانش مجبور شد روز 29 مهر 1358 اجازه مسافرت شاه و همسرش را به آمریکا با ویزای توریستی صادر کند و در فاصله دو روزپس از آن کارتر پروانه اقامت آمریکا را به محمدرضا پهلوی اعطا کرد.

فریده دیبا در کتاب "دخترم فرح" در مورد ورود به نیویورک اینگونه می گوید: موقعی که در یک فرودگاه ناشناس در فورت لادردیل فرود آمدیم هیچ کس را منتظر خود نیافتیم. محمد رضا در آن حال نزار و رنگ پریده که تب شدید هم آزارش میداد گفت : ببینید روزگار با ما چه کرد ؟ در همین آمریکا ترومن ، اف کندی و کارتر به استقبال من می آمدند و فرش قرمز زیر پایم پهن می کردند".

اما اینجا پایان تراژدی آوارگی محمد رضا پهلوی نبود؛ دیری نپایید که دانشجویان انقلابی پیرو خط امام در اعتراض به این اقدام آمریکایی ها و پناه دادن به محمد رضا پهلوی، سفارت خانه یا به تعبیری  جاسوس خانه آمریکایی ها در تهران را تسخیر کردند.

 آرامش مقطعی شاه با اقدام دانشجویان در تسخیر لانه جاسوسی در 13 آبان 1358 مبدل به کابوسی شد که تا پای مرگ با او همراه بود. این بار دولتمردان آمریکایی که سفارت خانه خود را در تسخیر دانشجویان انقلابی می دیدند برای آزادی گروگانهای خود ترجیح دادند که دیگر محمد رضا در آمریکا نماند، شاه که  چاره ای جز ترک آمریکا نداشت ترجیح داد به مکزیک باز گردد اما وزارت خارجه آمریکا از دادن ویزا به شاه خود داری می کند؛ و سر انجام در 23 آذر 1358 ، محمد رضا پهلوی در حالی که سرنوشت دلدادگی و سرسپردگی پدرش برایش تداعی شده بود، آمریکا را به مقصد پاناما، تنها کشوری که حاضر به پذیرش اش می شود ترک و پا در جای پای سرنوشت پدرش می گذارد، تبعید، انزوا و مرگ.



انتهای پیام/