شاید در پرونده‌های فساد اقتصادی ایران هیچ پرونده‌یی به اندازه بابک زنجانی جنجال‌آفرین نبوده است. این پرونده از نظر فساد اقتصادی کماکان رتبه اول را به خود اختصاص داده است. فسادی حدود سه میلیارد یورو آن قدر بزرگ است که به گفته یک مقام عالیرتبه نفت، اختلاس یا فسادهای دیگری که طی چند سال گذشته در این صنعت رخ داده و ارقام کلانی هم به نظر می‌رسد، در مقابل آن گم است. او در این ارتباط به رقم 400 میلیارد تومانی اشاره می‌کند که از منابع نفت برداشته‌اند و یک آب خنک هم روی آن نوشیده‌اند.



در ارتباط با پرونده بابک زنجانی تاکنون هفت نفر بازداشت شده‌اند و بازداشتی‌ها که افزایش می‌یابد، مقام و سمت‌های آنها هم رو به بالا می‌رود. اگر زمانی دستیار بابک زنجانی دستگیر می‌شد، ابهامی به این بازداشت وارد نبود اما زمانی که بازداشتی‌ها به سوی مدیران عالیرتبه دوره گذشته صنعت نفت می‌رود، این سوال مطرح می‌شود که نقش این مدیران در پولدار شدن بابک زنجانی چه بوده است؟ بابک زنجانی از کدام روزنه توانست استفاده کند تا منابع نفت و کشور را ببلعد؟بدون شک ماجرای تحریم‌ها نقش مهمی در این رخداد ایفا کرده است.



تا قبل از اعمال تحریم نفتی، بابک زنجانی اگر از صادرات سالامبور و پوست و روده توانست پولی به‌هم بزند و خود را چهره موفقی در این زمینه نشان دهد اما باید سال‌ها کار می‌کرد تا این‌گونه سرشناس شود و پولدار، به‌طوری که هلدینگ بزند و شرکت‌های اقماری در ایران و تاجیکستان تاسیس کند. آنچه به کمک او آمد و توانست روزنه امید را به رویش باز کند، تحریم‌های نفتی ایران بود چه آنکه ایران برای فروش نفت خود نیاز به واسطه‌گران و دلالانی داشت که برخی آنان تا پیش از تحریم‌ها امکان گذر از کنار شرکت ملی نفت را به ذهن خود راه نمی‌دادند چه برسد به آنکه یک طرف میز مذاکره قرار بگیرند. اما تحریم‌های نفتی ایران به سرعت این زمینه را برای آنها فراهم کرد زیرا شرایط فروش نفت خام پس از اعمال تحریم‌ها زمین تا آسمان فرق کرده بود.



تا پیش از اعمال تحریم‌ها، ایران برای فروش نفت خود شرایطی داشت که دو مورد آن بسیار مهم بود و در اصل مشتریان را غربال می‌کرد و خریداران معتبر وارد جرگه فروش و معاملات نفت خام ایران می‌شدند: اول، خریدار یا پالایشگر نفتی و صاحب پالایشگاه باشد یا آنکه با یک یا چند پالایشگاه قرارداد معتبر داشته باشد. از این رو نفت ایران روی آب نمی‌ماند و فروش می‌رفت؛ شرط دوم هم این بود که سه بانک معتبر جهانی خریدار نفت ایران را تایید کنند. این دو شرط عملا خریداران نفت ایران (حقوقی یا حقیقی) را معتبر و ریشه‌دار می‌ساخت. از این رو مشتریان تازه از راه رسیده امکان ورود به فهرست خریداران نفت ایران را پیدا نمی‌کردند. اما تحریم‌های نفتی فرصتی را برای برخی واسطه‌گران فراهم ساخت تا به فهرست خریداران نفت ایران راه یابند. زیرا با شروع تحریم‌ها این دو شرط عملا از شرایط قرارداد فروش نفت ایران حذف شد و حذف آن چنان حیرت‌آور بود که حتی خود نفتی‌ها باور نداشتند بتوان به این راحتی چوب حراج به نفت ایران زد، به‌طوری که یکی از این مقامات در گفت‌وگویی به این نکته اشاره می‌کند و می‌گوید: «... هیات‌مدیره شرکت ملی نفت، تنها مقررات فروش نفت را اصلاح کرده بود. تعدیل مقررات فروش نفت، برای خود ما هم تعجب‌آور بود. پیش از این، امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، تنها به شرکت‌هایی نفت می‌فروخت که حایز یکسری ویژگی‌ها بودند؛ ازجمله اینکه پالایشگاه داشته باشند و سال‌ها در بازار نفت معامله کرده. یکسری مقررات مالی هم برای فروش نفت داشتند. نظیر اینکه شماره حساب‌های بانکی معتبر داشته باشند. اما با توجه به شرایط سخت تحریم‌ها، هیات‌مدیره شرکت ملی نفت، شرط پالایشگاه داشتن را از شروط مشتریان نفت ایران برداشت.»



در این راستا است که برای فروش نفت ایران خریدارانی از راه می‌رسند: « مجموعه‌هایی مانند آستان قدس رضوی، بانک صادرات و برخی نهادها با توجه به شرایط تحریم، مجوزهایی برای صادرات نفت گرفتند. برخی خریداران نفت از کشورهای دیگر هم نظیر روسیه، چین و کشورهای CIS برای خرید نفت ایران، اعلام آمادگی کردند. این شرکت‌ها هم به امور بین‌الملل شرکت ملی نفت معرفی می‌شدند... وقتی شرط داشتن پالایشگاه از مشتریان نفت ایران برداشته شد، آمدند گفتند که اینها می‌توانند نفت بفروشند. یک مقداری هم به شکل فرمایشی بود.»آیا حذف این دو شرط توانست فروش نفت ایران را مطلوب نگه دارد، سوالی است که باید در جریان بررسی پرونده بابک زنجانی به آن رسیدگی شود. به نظر می‌رسد که دو فرد بازداشت شده‌یی که جزو مدیران عالی ‌رتبه صنعت نفت بوده‌اند بتواند نوری بر این پرونده بتا بانند .



افراد بازداشت شده چه کسانی هستند؟



س. ج. س: او از مردان نفتی دولت دهم بوده است. می‌گویند مرد شماره یک ایران در بازار نفت طی آن دولت بود واز مدیران عالیرتبه نفتی دولت احمدی‌نژاد که سابقه مدیریت در چندین شرکت اصلی نفتی را بر عهده داشت، چهار سال پیش از شرکت ملی نفت به شرکتی پا گذاشت که ماموریت‌های اقتصادی، تجاری و کمک به کمبود منابع مالی داخلی شرکت‌های تابع نفت را برعهده دارد و نقش مهمی در واردات بنزین و فروش بخش عمده‌یی از نفت خام ایران ایفا می‌کند و طی ماه‌های اخیر درگیر مباحث مربوط به سوآپ نفت ایران بوده است. نام این مدیر نفتی در فهرست تحریم‌های امریکا قرار دارد.



و. ا. ا. و: از مدیران و مشاوران نزدیک به وزیر اسبق نفت که در دولت احمدی‌نژاد اصلاح ساختار امور حقوقی و قراردادهای صنعت نفت به وی سپرده شده بود.



ع. ع: از مدیران عامل اسبق یکی از مناطق آزاد تجاری صنعتی در دولت احمدی‌نژاد که در مقطعی هم شایع شد در نزدیکی مرزهای غرب، حین فرار از کشور دستگیر شده است.



ح. م. ک: از معاونان و دوستان متهم اصلی که پس از انتشار تصویر دو نفره‌شان بابک زنجانی وی را از «دوستان و تجار خوب» خواند. گفته می‌شود این فرد مدت زمان کوتاهی در بازداشت بوده و آزاد شده است.



ح. ش. م: نخستین فرد بازداشتی پس از بابک زنجانی، از دستیاران اصلی وی که رسیدگی به امور مربوط به پروژه‌های کیش را بر عهده داشته است. او کمتر از یک هفته پس از دستگیری رییسش در دفتر کار خود بازداشت شد.



ب. ز: یکی از وابستگان بابک زنجانی.