در روزهای آینده اعزام زائران حج عمره آغاز می شود. سال گذشته حدود 700 هزار نفر به زیارت عمره رفتند و احتمالاً این تعداد امسال بیشتر باشد و این به مراتب بیش از اعزامیان هر کشور دیگری است. این در حالی است که ماموران «امر به معروف و نهی از منکر» سعودی با حاجیان و معتمران، اخیراً بسیار بد و نابهنجار برخورد می کنند؛ به ویژه در بقیع و حرم نبوی، اگر چه برخورد سایر ماموران رسمی آنها هم محترمانه و شایسته نیست، اما کیفیت برخورد افراد فوق الذکر بسیار موهن و هتاکانه و تحقیر کننده است و این قابل قبول نیست و باید برای آن چاره ای اندیشیده شود. این رفتار می باید تغییر کند.

حتی می توان گفت ایه این رفتار و ادامه آن به زیان رابطه دو جانبه است. صرف نظر از تمامی نکات، اصولاً چنین رفتاری در دنیای امروز پذیرفته نیست، زائران ما با ویزای کشور میزبان بدانجا سفر می کنند و این وظیفه دولت میزبان است که از امنیت، حقوق و حیثیات آنها دفاع کند. این وظیفه و مسئولیت اوست و به هیچ عنوانی نمی تواند و نمی باید از آن شانه خالی کند.

از این گذشته ایران چه به لحاظ موقعیت کنونی اش در منطقه و در صحنه بین المللی، کشوری است با اهمیت و موقعیت ممتاز . می باید شؤون احترام شهروندانش متناسب با موقعیتش، رعایت شود. هر آن رفتاری که متناسب با این واقعیت نباشد، در نهایت به سود رابطه دو جانبه نیست. این اندیشه که خفض جناح و چشمپوشی و «مرور کرام» در چنین مواردی به سود رابطه ما و دیگران است، یکسره نادرست است. نباید توصیه های اخلاقی در آنجا که ماهیتی فردی دارد، به شؤون دیگر سرایت داده شود.

خاصه در آنجا که به جایگاه، و موقعیت یک کشور باز می گردد. ذیلاً نکاتی را متذکر می شود: چنان که گفته شد زائران ما، چه برای حج و چه برای عمره، با ویزای کشور میزبان سفر می کنند و لذا می باید از تمامی امتیازات و حقوقی که از قبل آن به آنها تعلق می گیرد، برخوردار باشند. بر اساس حقوق بین ا لملل هر کشوری که به مسافری ویزا می دهد و از مبادی قانونی مسافر را می پذیرد و پلیس گذرنامه او را مهر می زند، در برابر امنیت در مفهوم عام آن و رعایت شؤون و حیثیت او وظیفه و مسئولیت دارد. و در دنیای امروز همگان این نکته را رعایت می کنند.

سعودیان چنین وانمود می کنند که گروه «امر به معروف» سازمان و بخش مستقلی است و به حکومت ارتباطی ندارد. اولاً مسئله چنین نیست، آنها بخشی از نظام هستند و دولت تامین کننده بودجه و حقوق آنها است. ثانیاً مسئله این است که این مآموران به عنوان یک شهروند سعودی برای زائران ما مزاحمت ایجاد می کنند و دولت وظیفه دارد جلوی تعرض و هتاکی آنان را بگیرد. مسئولیت کشور میزبان تامین امنیت و احترام توریست و زائر است و این وظیفه اوست که با تمامی عوامل مزاحم و تهدید کننده برخورد کند. مسائل داخلی آنها به خود آنها مربوط می شود. اینکه سازمان امر به معروف بخشی از حکومت هست و یا نیست و اگر هست به چه کیفیتی ، مسئله خود آنهاست و نه مسئله ما. آنچه به ما مربوط می شود، رعایت حقوق شهروندان ماست که دولت میزبان بدان متعهد است.

شهروندان و ما موران هیچ کشوری با توریست هایش این گونه هتاکانه و به دور از نزاکت، برخورد نمی کنند. و مهمتر آنکه این برخورد، برخوردی است سازمان یافته و رسمی، با همه زائران ما چنین برخورد می شود. از زنان گرفته تا مردان و از سالخوردگان گرفته تا جوانان!

واقعیت این است که مسئله، مسئله ای کلامی و اعتقادی نیست و اینکه ما چه می کنیم و آنها چه اعتقاداتی دارند. طرح چنین مسائلی صرفاً به منظرو ایجاد آشفتگی ذهنی و فرار از مسئله اصلی طرح می شود. این دولت سعودی است که می باید پاسخگوی امنیت زائران باشد. و اگر مشکلی هست، می باید با آنان مطرح شود. طرف ما بر اساس قوانین بین امللی، نظام سعودی است و نه فلان و بهمان گروه و سازمان و تشکیلات.

اینکه برخی از جانب ما مایل به حل مسئله از طریق مذاکره با روسای آمران به معروف و یا بحث و جدل با مأمورانش هستند، نه به نتیجه می انجامد و نه راه حل اصولی و قانونی است. ما به عنوان زائر بر اساس عرف و قوانین بین المللی به کشور میزبان پا می نهیم و این سخن به ویژه در مورد زائران عمره، صحیح تر است. آنها ممکن است بگویند به دلائلی دینی مجبور به دادن ویزا برای حج هستند. اما این سخن در مورد عمره به هیچ عنوان پذیرفته نیست. آنها نه تنها با آزادی عمل کامل، ویزا می دهند که حتی بدان راغب و مایلند.

بیش از نیمی از اجناس بازارهای مکه و م دینه توسط حاجیان و معتمران ایرانی خریده می شود. این سخن را مکرر می توان از کسبه این دو شهر مقدس شنید که «ایرانیها موجب رونق بازار ما هستند و اگر نباشند تمامی معاملات راکد خواهد شد». در چنین شرایطی و با چنین تمایلی آنها ویزا می دهند. حال چگونه است که از تعهدات خود شانه خالی می کنند؟ چه کسی باید جلوی توهین و تحقیر و بد گویی و مزاحمت و بعضاً ضرب و شتم مأموران به تعبیر خودشان امر به معروف را، بگیرد؟

حتی اگر فرض کنیم که آنچه می گویند و بدان امر می کنند، کاملاً صحیح و منطبق با ضوابط دینی باشد؛ اما رفتارشان بد و یا نه، خشن و به دور از ادب و اخلاق انسانی و اسلامی است. و دقیقاً همین جاست که مسئولیت میزبان مفهوم می شود. او مسئول نظارت بر رفتار اعمال شهروندانش در قبال زائران است. آخر این چه معروفی است که با چنین روشی بدان امر می شود؟

در طول تاریخ اسلام، و اصولاً هر دینی، تفاوتهایی در درک آن و کیفیت عمل به احکام و قوانین آن وجود داشته است. این جریانی طبیعی است، بوده و خواهد بود. این مسئله در آنجا که به این گروهها و در چارچوب جامعه خودشان راجع می شود، مشکلی ایجاد نمی کند. مشکل در آنجاست که دو گروه متعلق به دو گرایش مذهبی در نقطه ای با یکدیگر مرتبط می شوند. برای نمونه سعودیان وهابی، اگر چه اکثریت سعودیان وهابی نیستند، در مواردی همچون زیارت قبور و زیارت از قبور، افکار خاص خود را دارند و عموم اهل سنت و من جمله ما شیعیان مسئله را به گونه ای دیگر در می یابیم و بدان عمل می کنیم. حال زائر ما به عنوان یک شهروند ایران که به طور قانونی وارد عربستان شده، به بقیع می رود. از نظر آنان زیارت او قابل قبول نیست. در اینجا باید دید چه می توان کرد.

این بحث بدون در نظر گرفتن مطلبی است که قبلاً مورد بحث و بررسی قرار گرفت. عادلانه ترین و عاقلانه ترین روش این است که عالمان و متخصصان فقهی و کلامی طرفین بنشینند و درباره تمامی موارد مورد اختلاف به تفصیل صحبت کنند و ما با کمال میل از آن استقبال می کنیم. بحث می تواند بحثی عقلی باشد و یا نقلی و نقلی آن می تواند قرآنی باشد و یا حدیثی. همچنان که می تواند با توجه به سیره نبوی و سیره صحابه و صالحین و علمای مسلمین در طول تاریخ باشد؛ همچنان که می تواند فقهی و کلامی و تاریخ باشد. در آنجا که به ما مربوط می شود. از هر گونه مباحثه ای استقبال کنیم و مهمتر آنکه در موارد نقلی صرفاً از مستندات اجماعی و پذیرفته شده در نزد اهل سنت، استفاده خواهیم کرد. بدین معنی که بدون رجوع به منابع خود، تمامی مسائل را مورد بحث و مداقه قرار می دهیم. ما با حسن نیت کامل و رعایت تمامی موازین علمی و دینی و اخلاقی آماده انجام این گفتگو هستیم.

حال اگر توانستیم عقاید و اعمال خود را در موارد مورد بحث بر اساس منابع و مستندات پذیرفته شده در نزد طرف مقابل اثبات کنیم، توقع آن نیست که علی رغم این همه، آنان همچون ما فکر و عمل کنند، اما می باید جلوی تمامی سخنان و اقدامات و هتاکی های گروه های مزاحم و وابسته به خود را بگیرند. این حق ما است؛ چرا که رفتار و کردار ما مطابق همان ضوابطی است که بر اساس منابع آنا، پذیرفته شده است. آنها نمی توانند آیین خاص خود را که در تعارض با اصول و مبانی و معیارهای اهل سنت است، به عنوان دفاع از سنت، به دیگران تحمیل کنند. در حالی که دیگران، هم انطباق سیره خود را با احکام اسلامی نشان داده اند و هم تعارض آیین و روش آنها را با منابع اصیل دینی شان، بیان داشته اند.

گماشتن چند فرد چفیه قرمز به سر بد اخلاق و بدزبان که با فریاد و هتاکی صرفاً ناسزا می گویند، دفاع از سنت نیست. این چه نوع «امر به معروفی» است؟ اصولاً معروف آنها چیست که در پی امر بدان هستند؟ اگر عقلانیت و انصاف و حسن نیتی وجود دارد، می باید از پیشنهادهایی که مبنی بر بحث و بررسی آزادانه و علمی و دینی است، استقبال کند. در آنجا بادید مسئله حل شود و نه در صحن بقیع و با ناسزای چفیه قرمز به سران. کسانی که حتی سخن گفتن شان، فریاد کشیدن است. جالب اینجاست که در مواردی این فریاد از طریق بلند گوهای قوی پخش می شود که به واقع گوش را می خراشد. اگر آنها این پیشنهاد را نمی پذیرند، می باید در تمامی مواردی که به عقاید و رفتار دیگران راجع می شود و ریشه اسلامی دارد.، ساکت باشند.

امر به معروف و ناهی از منکر اول خود می باید در تمامی مواردی که به عقاید و رفتار دیگران راجع می شود و ریشه اسلامی دارد، ساکت باشند . امر به معروف و ناهی از منکر اول خود می باید معروف و منکر را بشناسد و آن هم با دلیل و برهان و بر اساس قواعد و ضوابط؛ مضافاً که می باید با روشی مناسب و متناسب آن را ابلاغ کند؛ اما گویی آنان گوش بر هر حقیقتی بسته و صرفاً زبان به بدگویی گشوده اند؛ و این وظیفه ما است که دولت سعودی را به رعایت آنچه لازمه رعایت حقوق و حیثیت زائران ما است، و داریم.

بدون شک این قبیل مشکلات می باید با حسن نیت حل شود؛ اما بالاخره باید حل شود. ما وقتی برای دفاع از حقوق خود همه نوع پسیشناد را مطرح می کنم و از هر نوع ابتکار و پیشنهاد متقابلی استقبال می کنیم، این حق را هم خواهیم داشت که از طرف مقابل بخواهیم جلوی هر آنچه حقوق و احترام زائران ما را پایمال و تهدید می کند، بایستد.

ما در دنیایی چند فرهنگی زندگی می کنیم و کشور ما همیشه مدافع چنین جهانی بوده است. پیوسته در سازمان ملل و سازمان کنفرانس اسلامی از«حق فرهنگی» ملت های مختلف دفاع کرده و بعضاً مبتکر طرح آن بوده است. تنوع فرهنگی یک واقعیت است و رعایت آن به نفع سلامت اخلاقی و ثبات اجتماعی و سیاسی و به سود امنیت بین امللی است. مانع از خود بیگانگی می شود و اعتماد به نفس و قوام شخصیتی فرد را تقویت می کند. حق فرهنگی بدین معنی است که هر گروه و جماعتی حق دارد. بر اساس فرهنگ و آداب و رسوم و معتقدات و سنتهای خود، زندگی کند. این حق باید رعایت شود و ارزشهای آنان نباید مورد بی مهری و تهاجم قرار گیرد و اصحاب آن به دلیل تمسک بدان فرهنگ نباید مورد توهین و تحقیر واقع شوند. آنها می توانند با تمسک به اصول و ارزش های فرهنگی خود در جامعه خود و در جامعه جهانی با آزادی و سرفرازی زندگی کنند و کسی نباید و نمی تواند مزاحم آنان شود.

تنوع فرهنگی در جهان امروز پذیرفته شده و حق فرهنگی به رسمیت شناخته شده است. طبیعتاً این به معنای«تنوع مذهبی» و «حق مذهبی» هم هست. به ا ین معنی که هر کس حق دارد به اصول مذهبی خود معتقد باشد و بر اساس ضوابط آن عمل کند.

سعودی به عنوان عضوی از سازمان ملل و نیز عضوی از سازمان کشورهای اسلامی می باید این حق را به رسمیت بشناسد و بدان متعهد باشد. بر همین اساس در عرف دنیای کنونی هر گونه تعرض علیه دیگران بدان دلیل که وابسته به فرهنگ خاصی هستند، محکوم است و بلکه جرم است. هیچ کس حق ندارد کسانی را علیه کسان دیگر به دلائل قومی، نژادی، زبانی دینی و مذهبی تحریک و تشویق می کنند. طبیعتاً بخشی از این همه متوجه زائران ما می شود.

طی صد سال گذشته که وهابیت عربستان را به قبضه خود در آورده، روش آنها، اگر چه با فراز و نشیب هایی، در قبال اهل سنت و به ویژه در قبال شیعیان و خاصه ایرانیان چنین بوده است، اما واقعیت این است که دنیای ما طی سال های اخیر به کلی تغییر کرده است. در جهان امروز نه منطق سعودی ها قابل پذیرش است و نه منطق رفتاری آنها.

در هیچ نقطه ای از دنیای ما نه این گونه متحجرانه فکر می شود و نه این چنین خشن رفتار می شود و نه با چنین زبان و روش بدویانه ای سخن می گویند.

در حال حاظر فراوانند کشورهایی که توریست و یا توریست زیارتی می پذیرند. عموم و بلکه تمامی آنها در پی جلب مسافر و آسایش خاطر او بند و اصولاً در هیچ نقطه ای نمی توان مأمورانی یافت که شخصیت و افکار و رفتاری چون امران به معروف سعودی داشته باشند. سعودیان باید این نکته را دریابند و دریابند که نمی توانند به همان روش سنتی خود در تعامال با زائران ادامه دهند.

ما نیز در کیفیت تعامل با سعودیان می باید تجدید نظر کنیم. باید رفتار امران به معروف با توجه به شرایط امروز جهان ارزیابی شود و نه بر اساس آنچه در گذشته وجود داشته و یا بر اساس خاطرات مان و یا ذهنیت های شکل گرفته بر اساس آن خطرات. ما در قضاوت نسبت به آنها می باید از قالب های دهنی گذشته به در آییم و با تکیه به عرف و قانون و با قوت و صراحت از آنها بخواهیم حقوق ما و شهروندان ما را رعایت کنند. و این در صورتی ممکن است که دریابیم جهان به معنای واقعی دگرگون شده است. ما در جهانی زندگی می کنیم که دیگر تقیه معنی ندارد. هیچ اقلیتی، هر چند کوچک، از اکثریتی تقیه نمی کند. با غرور و سرفرازی می ایستد و از حق خود دفاع می کند و وضعیت هم به گونه ای است که به او حق می دهند و از او حمایت می کنند. توقع ما و نحوه استدلال و تعامل ما می باید متناسب با چنین شرایطی باشد.

در دنیایی که حتی اقلیت های تجزیه طلب در برابر تلویزیون ها و خبرنگاران ظاهر می شوند و ا هداف خود را توضیح می دهند، تحمل محرومیت از حقوق حقه، به هر دلیل و بهانه ای انجام گیرد، بی معنی است. خاصه در آنجا که مسئله فراتر از محرومیت است. شکستن احترام انسانی است و حیثیت و غرور اسلامی و ملی. پاشیدن تخم نفرت است و تشویق به قتل و خرابکاری، چنان که گفته شده این وضع قابل ادامه نیست. باید مشکل را شناخت و راه را گم نکرد و به دنبال علاج آن برآمد و فریب دروغ پردازی و مجامله را نخورده. نادیده گرفتن مسئله و یا به تعویق انداختن درمان آن به مصلحت نیست. این مهم را می توان انجام داد. حتی اگر این راه، راهی طولانی باشد، اما باید نخستین گام را برداشت. این همه حتی به نفع رابطه دو جانبه است. ادامه وضع موجود که در تعارض با منطق رفتاری جهان ما و در تعارض با شأن و موقعیت تاریخی، و منطقه ای و بین المللی ما است، و در نهایت به زیان رابطه سالم است.

منتشر شده در روزنامه‌ی اطلاعات در  25/12/86