قلب، این دستگاه عضلانی، توانمند و پیچیده بدن انسان در طول زندگی یک فرد حدود سه میلیارد بار می تپد و نزدیک به پنج لیتر خون را در هر دقیقه پمپاژ و در بدن جاری می کند.

دویچه وله گزارشی را با عنوان 'آنچه باید درباره قلب و معجزات آن بدانید' به تازگی منتشر کرده و طی آن اطلاعاتی را در مورد عملکرد این عضو حیاتی بدن ارایه داده است.

در این گزارش به بررسی نحوه عملکرد قلب، ضربان سازی، اختلال در ریتم طبیعی، انسداد شریان های قلب، عمل قلب باز و عمل قلب بسته، پیوند قلب، دریچه و قلب مصنوعی پرداخته شده است.

قلب؛ عضله ای خستگی ناپذیر

قلب دستگاهی عضلانی و توخالی شبیه به مشت انسان است؛ عضوی که حدود 70 بار در دقیقه می تپد و روزانه تا 10 هزار لیتر خون را به بدن پمپاژ می کند. قلب نه تنها این عمل را بی وقفه برای یک عمر انجام می دهد، بلکه اگر لازم باشد برای مثال هنگام دویدن ارسال خون به بدن را پنج برابر می کند.

عضله قلب شبیه عضلات دست یا پا است چون می تواند همانند آنها به سرعت و با قدرت منقبض شود اما عضله قلب قادر است به صورت مداوم فعالیت کند بدون آنکه خسته شود.

علاوه بر این تمام سلول های قلبی با یکدیگر در ارتباط هستند تا بتوانند به صورت هماهنگ و بی وقفه به عنوان عضله واحد قلب عمل کنند.

ضربان سازی طبیعی

قلب از طریق سیستم عصبی خودکار عصب دهی می شود و از سیستم الکتریکی (سیستم هدایت) خاصی برخوردار است. گره های ویژه دهلیزی (سینوسی) نیروی رانش شدیدی ایجاد می کنند تا قلب به طور هماهنگ منقبض شود. اگر گره دهلیزی نتواند کارش را انجام دهد، این کار را گره بطنی انجام می دهد. بنابراین نمی توان ضربان قلب را از طریق نیروی اراده متوقف کرد.

اختلال در ریتم طبیعی

اگر قلب از ریتم خود خارج شود ممکن است دچار گرفتگی شود و نتواند خون را پمپاژ کند. در این صورت دستگاه های ویژه ای درون بدن بیمار نصب می کنند و با ایجاد شوک خطر را رفع می کنند. این عمل سبب می شود که این سیستم ضربان ساز طبیعی دوباره کار خود را از سر بگیرد.

اگر ضربان قلب بیماری بسیار آهسته شود، می توان با کار گذاشتن دستگاه ضربان ساز مصنوعی ضربان قلب را دوباره به حال طبیعی بازگرداند. این دستگاه تکان های الکتریکی ایجاد می کند و آن را به سراسر عضله قلب ارسال می کند.

پزشکان اولین بار در سال 1958 از این روش استفاده کردند. یک ضربان ساز مدرن می تواند بین 5 تا 12 سال کار کند و به طور متوسط به مدت هشت سال فعال می ماند.

عمل قلب باز

برای جراحی قلب باز باید برای مدت کوتاهی حرکت قلب را متوقف کرد. یعنی باید حالتی شبیه به مرگ ایجاد کرد. در 50 سال گذشته دانشمندان راهی برای حل این مشکل پیدا کردند. دستگاه قلب ـ ریه می تواند وظیفه قلب و ریه را به هنگام جراحی برعهده گیرد، خون را غنی از اکسیژن و به بدن پمپاژ کند.

عمل قلب بسته

پزشکی پیشرفته امکان معاینه یا جراحی قلب بدون شکافتن قفسه سینه را به وجود آورده است؛ در این عمل جراح وسیله ای به نام کاتتر (یک لوله بلند و باریک) را از درون یک رگ اصلی در کشاله ران، آرنج یا مچ دست به سمت قلب می فرستد. در این روش از بی حسی موضعی استفاده می شود.

دریچه قابل انعطاف

در صورت وجود اختلال یا نارسایی در دریچه های قلبی، باید دریچه های مصنوعی را جایگزین کرد. پزشکان در این حالت یا از دریچه هایی طبیعی (خوکی) یا دریچه های مکانیکی از جنس فلز استفاده می کنند.

استفاده از دریچه های مصنوعی قابل انعطاف نیز مرسوم است که می توان آنها را از طریق کاتتر به طرف قلب فرستاد که در این حایت نیاز به عمل قلب باز وجود ندارد.

انسداد شریان های قلب

شریان های کرونری وظیفه خون رسانی به قلب را برعهده دارند. اگر یکی از این شریان ها دچار انسداد شود، امکان سکته قلبی به وجود می آید. در این شرایط جراح قلب از عمل بای پس یا پیوند عروق قلب استفاده می کند.

در این شیوه قسمتی از یک رگ برداشته می شود و به سرخرگ کرونری مسدود شده پیوند زده می شود تا مسیر فرعی در اطراف گرفتگی ایجاد شود. گاهی نیز از پروتزهای مصنوعی برای برطرف کردن این معضل استفاده می شود.

در صورت مسدود شدن عروق کرونری قلب پزشک کاتتری را به درون رگ گرفته شده می فرستد و محل انسداد را با بالونی باز می کند و استنت یا فنری فلزی را به دور بالن تعبیه می کنند و آن را به دیواره داخلی رگ تکیه می زنند.

پیوند قلب

نخستین عمل پیوند قلب را متخصصان در سال 1967 انجام دادند. در آن زمان این عمل انقلابی بود. اما اینک جراحی پیوند قلب دیگر نادر نیست. هر ساله در سراسر جهان پزشکان هزاران قلب اهدا شده را از پیکر مردگان به زندگان پیوند می زنند. با این حال پیوند گیرنده باید در تمامی عمر داروهایی مصرف کند که مانع از آن می شود که بدن او این قلب بیگانه را پس زده و نپذیرد.

زندگی با پمپاژ مصنوعی

تعداد قلب های اهدایی اندک است بنابراین چاره دیگر استفاده از قلب مصنوعی است. زمانی که قلب کارش را درست انجام نمی دهد، مثلا در نارسایی قلب از قلب مصنوعی استفاده می شود.

در این روش قلب بیمار در بدن فرد باقی می ماند اما با استفاده از پمپی که درون قفسه سینه کار گذاشته شده حمایت می شود. محرک و انرژی این پمپ در خارج از بدن بیمار قرار دارد.

قلب مصنوعی

محققان مشغول کار بر روی قلبی مصنوعی هستند که بتواند به طور کامل جایگزین قلب بیمار شود. این قلب باید به گونه ای باشد که آن را بتوان بدون نیاز به لوله های اتصالی منتهی به دنیای بیرون، در درون بدن قرار داد. این قلب نباید نیاز به سرویس داشته باشد و باید بتواند سال های طولانی بتپد.

23503