عدالت آموزشی فراتر از فقر اقتصادی بوده و نیازمند هم‌افزایی دستگاه‌ها است

باشگاه خبرنگاران جوان - رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش، به همراه جمعی از نمایندگان و کارشناسان تعلیم و تربیت از جمله حسین حق‌وردی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، علی امرایی عضو کمیسیون آموزش دیده‌بان شفافیت و عدالت و محمد حسنی کارشناس مسائل تعلیم و تربیت، در برنامه میزگرد شبکه خبر که شب گذشته با موضوع «راهکارهای بهبود عدالت آموزشی» برگزار شد؛ به بحث و تبادل نظر پرداختند.

پوشش ۹۸ درصدی دانش‌آموزان ابتدایی؛ عدالت آموزشی فراتر از دسترسی

حکیم‌زاده در ابتدای سخنان خود با اشاره به مفهوم «حق دسترسی به آموزش» به‌عنوان نخستین گام عدالت آموزشی، گفت:اگر بخواهیم شاخصی برای عدالت آموزشی تعریف کنیم، نخست باید ببینیم چه میزان از کودکان این سرزمین، فارغ از جنسیت، نژاد، زبان، فرهنگ، قومیت و مذهب، امکان حضور و ثبت‌نام در مدرسه را دارند. خوشبختانه در این زمینه گام‌های بلندی برداشته شده و امروز حدود ۹۸ درصد از دانش‌آموزان دوره ابتدایی تحت پوشش آموزش و پرورش قرار دارند.

وی در ادامه افزود: هرچند سهم ۲ درصد بازمانده‌ها کم به نظر می‌رسد، اما همان تعداد هم برای ما بسیار مهم است و تلاش می‌کنیم هیچ کودکی از این حق محروم نماند.

معاون آموزش ابتدایی با اشاره به اینکه عدالت آموزشی صرفاً به حضور فیزیکی در مدرسه محدود نمی‌شود، تأکید کرد: گام بعدی، توجه به کیفیت آموزش است. تعبیر بسیار دقیق مقام معظم رهبری درباره "نصیب برابر آموزشی" ناظر به همین موضوع است؛ یعنی کودکی که در دورترین نقاط کشور درس می‌خواند، باید از نظر کیفیت یادگیری، تفاوتی با همتای خود در پایتخت نداشته باشد.

حکیم‌زاده با یادآوری اینکه «هنوز در این حوزه فاصله زیادی با وضعیت مطلوب داریم»، خاطرنشان کرد: دولت چهاردهم و شخص آقای دکتر پزشکیان با راه‌اندازی "نهضت عدالت آموزشی" دقیقاً همین هدف را دنبال می‌کنند؛ یعنی فراهم کردن فرصت‌های بهتر یادگیری در مدارس دولتی تا همه کودکان، بدون توجه به موقعیت جغرافیایی یا شرایط خانوادگی، از حق آموزش باکیفیت برخوردار شوند.

نابرابری آموزشی و تأثیر آن بر آینده دانش‌آموزان

حکیم‌زاده در بخش مهمی از سخنان خود با اشاره به پیامدهای عینی نابرابری آموزشی بر سرنوشت دانش‌آموزان گفت: وقتی یک دانش‌آموز وارد نظام آموزشی می‌شود، مسیر آینده‌اش با شاخص‌هایی مثل معدل و قبولی در رشته‌های پرمتقاضی دانشگاه‌ها سنجیده می‌شود. اما واقعیت تلخ این است که امروز دهک‌های بالای درآمدی بیشترین سهم از کدرشته‌های برتر دانشگاهی را به خود اختصاص داده‌اند.

وی با ارائه آماری از وضعیت موجود خاطرنشان کرد: ۷۰ درصد رتبه‌های زیر سه هزار کنکور – که عملاً بهترین رشته‌ها و دانشگاه‌های کشور را در بر می‌گیرد – متعلق به خانواده‌های برخوردار است. در مقابل، سهم دانش‌آموزان روستایی و عشایری در این حوزه سال به سال کاهش می‌یابد. 

معاون آموزش ابتدایی با اشاره به این روند هشدار داد: این آمار به‌روشنی نشان می‌دهد که اگر اقدامات جدی و فوری برای ارتقای کیفیت مدارس دولتی و مناطق کمتر برخوردار صورت نگیرد، شکاف آموزشی میان طبقات اجتماعی عمیق‌تر خواهد شد و عدالت آموزشی به حاشیه می‌رود. 

وی افزود: وقتی فرزندان طبقات برخوردار بیشترین دسترسی را به معلمان خصوصی، امکانات کمک‌آموزشی و کلاس‌های کنکور دارند، طبیعی است که در رقابت برای ورود به دانشگاه‌های برتر دست بالا را پیدا کنند. در این شرایط، فرزندانی که در مدارس روستایی یا مناطق محروم تحصیل می‌کنند، با وجود استعدادهای مشابه، فرصت برابر برای شکوفایی ندارند.

حکیم‌زاده این وضعیت را یکی از دلایل راه‌اندازی «نهضت عدالت آموزشی» توسط دولت چهاردهم دانست و تأکید کرد: هدف اصلی این نهضت آن است که کیفیت یادگیری در مدارس دولتی، به‌ویژه در مناطق محروم، به سطحی ارتقا یابد که هیچ دانش‌آموزی صرفاً به دلیل شرایط اقتصادی و جغرافیایی از دستیابی به آینده بهتر محروم نشود.

تراکم کلاس‌ها؛ مانع جدی بر سر راه عدالت آموزشی

حکیم‌زاده با تأکید بر اینکه عدالت آموزشی صرفاً به وضعیت اقتصادی خانواده‌ها محدود نمی‌شود، به موضوع تراکم بالای کلاس‌ها به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین جلوه‌های بی‌عدالتی پرداخت و گفت: امروز در برخی استان‌ها مانند البرز بیش از هزار کلاس داریم که بالای ۴۰ نفر دانش‌آموز دارند؛ این در حالی است که مصوبه ۸۸۶ شورای عالی آموزش و پرورش، حداکثر ۲۶ نفر در کلاس را مجاز می‌داند. در عمل این یعنی یک دانش‌آموز در کلاس ۴۲ نفره، نصف فرصت دریافت بازخورد آموزشی از معلم خود را دارد نسبت به دانش‌آموزی در کلاس ۲۵نفره.

وی افزود: استاندارد جهانی کلاس درس بین ۲۰تا ۲۵ نفر تعریف شده است. بنابراین نباید ریشه بی‌عدالتی را فقط در فقر خانواده‌ها دید، بلکه سیاست‌گذاری‌های غلط و بی‌توجهی به استانداردها نیز به این نابرابری دامن زده است.

کیفیت معلمان مدارس دولتی؛ ظرفیت‌های ارزشمند نظام آموزشی

معاون آموزش ابتدایی همچنین در پاسخ به پرسشی درباره کیفیت معلمان مدارس دولتی در مقایسه با مدارس غیردولتی اظهار داشت: بهترین معلمان ما در مدارس دولتی حضور دارند؛ فارغ‌التحصیلان دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه‌های معتبر کشور. معلمی که در کلاس ۴۲ نفره مناطق محروم همه دانش‌آموزانش پایان سال تحصیلی مهارت‌های سواد پایه را به‌خوبی کسب کرده اند، شاهکاری کرده که قابل مقایسه با شرایط آسان مدارس غیردولتی نیست.

گفت‌وگوی شب گذشته نشان داد که تحقق عدالت آموزشی صرفاً در گرو توسعه زیرساخت‌ها و افزایش بودجه نیست، بلکه نیازمند اصلاح سیاست‌های آموزشی، کاهش تراکم کلاس‌ها، هم‌افزایی بین دستگاه‌ها و ارتقای کیفیت معلمان است. وزارت آموزش و پرورش در دولت چهاردهم با راه‌اندازی «نهضت عدالت آموزشی» گام‌های جدی در این مسیر برداشته است.

منبع: وزارت آموزش و پرورش