رشد کم اقتصادی همزمان با فقر و آوارگی فزاینده در افغانستان

باشگاه خبرنگاران جوان- بانک جهانی با نشر گزارش تازه‌ای درباره وضعیت افغانستان و چند کشور دیگر هشدار داده و اعلام کرده است که رشد اقتصادی اندک در افغانستان ادامه دارد، اما فقر و شکنندگی در این کشور در حال تعمیق است.

این نهاد در گزارش «به‌روزرسانی اقتصادی خاورمیانه، شمال افریقا، افغانستان و پاکستان» گفته است که اقتصاد افغانستان نشانه‌هایی از بهبود نسبی را نشان می‌دهد، اما فقر گسترده، آوارگی کم‌سابقه و نیازهای فزاینده انسانی همچنان این کشور را تحت فشار قرار داده است.

در این گزارش که با عنوان «اشتغال و زنان: استعدادهای استفاده‌نشده، رشد تحقق‌نیافته» منتشر شده، پیش‌بینی شده است که تولید ناخالص داخلی افغانستان در سال‌های مالی ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ میلادی حدود ۴.۳ درصد رشد خواهد داشت که عمدتاً ناشی از مصرف خصوصی و دولتی است. با این حال، با توجه به افزایش ۸.۶ درصدی جمعیت، پیش‌بینی می‌شود درآمد سرانه، چهار درصد کاهش یابد؛ امری که میلیون‌ها نفر را در دام فقر نگه می‌دارد.

بانک جهانی در گزارش خود نوشته است که رشد سریع جمعیت و مازاد نیروی کار کم‌مهارت، مانع از افزایش درآمد سرانه می‌شود و کاهش فقر را دشوار می‌سازد. بر اساس برآوردهای تازه، بین ۱۵.۲ تا ۲۳.۸ میلیون شهروند افغانستان، معادل نیمی از جمعیت، در فقر شدید به سر می‌برند و روزانه کمتر از سه دلار درآمد دارند. این رقم ۲۵ درصد از فقیرترین اقشار منطقه را شامل می‌شود.

در این گزارش همچنین بر تأثیر هم‌زمان اخراج‌های گسترده، بلایای طبیعی و حکمرانی شکننده تأکید شده است. از سپتامبر ۲۰۲۳ تاکنون بیش از چهار میلیون شهروند افغانستان از پاکستان و ایران بازگشته‌اند که از این میان، حدود ۲.۱ میلیون نفر تنها بین ماه‌های ژانویه تا جولای ۲۰۲۵ به اجبار بازگردانده شده‌اند. بازگشت ناگهانی این جمعیت، همراه با کمبود فرصت‌های شغلی و کاهش کمک‌های بین‌المللی، فشار شدیدی بر بازار کار و خدمات عمومی افغانستان وارد کرده است.

بانک جهانی افزوده است که زمین‌لرزه مرگبار در شرق افغانستان در ماه آگوست ۲۰۲۵ که بیش از دو هزار کشته بر جای گذاشت، بحران انسانی را تشدید کرده است. خسارات ناشی از این رویداد حدود ۱۸۳ میلیون دلار ، معادل یک درصد تولید ناخالص داخلی برآورد شده و باعث تخریب گسترده خانه‌های روستایی و دامداری‌ها شده است.

در بخش دیگری از گزارش آمده است که افغانستان نمونه‌ای از کشوری است که درگیری‌ها، محدودیت‌ها و هنجارهای اجتماعی، زنان را به سوی مشاغل غیررسمی و بی‌ثبات سوق داده است. با وجود افزایش نسبی مشارکت زنان در بازار کار پس از بازگشت طالبان، بیشتر آنان در مشاغل خانگی کم‌درآمد فعالیت دارند.

داده‌های نهاد پایش رفاه افغانستان نشان می‌دهد که بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ میلادی، مشارکت زنان در نیروی کار اندکی افزایش یافته، اما بیکاری همچنان بالا باقی مانده است. سهم زنان غیرفعال از ۸۶ درصد به ۵۷ درصد کاهش یافته است، اما بیشتر فرصت‌های شغلی جدید در بخش‌های غیررسمی ایجاد شده‌اند.

بانک جهانی تأکید کرده است که هنجارهای اجتماعی محدودکننده و ممنوعیت‌های مربوط به آموزش و اشتغال زنان در بخش عمومی، چشم‌انداز بازار کار را برای آنان تضعیف کرده است. بسیاری از زنانی که پس از تسلط دوباره طالبان وارد بازار کار شده‌اند، اکنون در فعالیت‌های خانگی کم‌سود گرفتار شده‌اند.

در سطح منطقه‌ای، بانک جهانی رشد اقتصادی ۲.۸ درصدی برای سال ۲۰۲۵ و ۳.۳ درصدی برای سال ۲۰۲۶ را در خاورمیانه، شمال افریقا، افغانستان و پاکستان پیش‌بینی کرده است. انتظار می‌رود کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس با افزایش تولیدات غیرنفتی و کاهش محدودیت‌های تولید نفت، عملکرد بهتری داشته باشند. در مقابل، کشورهای صادرکننده نفت در حال توسعه مانند ایران و عراق رشد کندتر یا حتی منفی را تجربه خواهند کرد، در حالی که کشورهای واردکننده نفت از جمله مصر، اردن و پاکستان ممکن است از افزایش سرمایه‌گذاری خصوصی و رونق گردشگری بهره‌مند شوند.

بانک جهانی در پایان هشدار داده است که شکنندگی پایدار، تحریم‌ها و فقدان شناسایی بین‌المللی همچنان مانع اصلی بهبود بلندمدت اقتصادی در افغانستان باقی مانده‌اند. به گفته این نهاد، کاهش کمک‌های خارجی در سال ۲۰۲۵ میلادی باعث تعطیلی صدها مرکز بهداشت و درمان در این کشور شده و میلیون‌ها نفر را از دسترسی به خدمات درمانی و تغذیه محروم کرده است.

پیش از این نیز سازمان ملل اعلام کرده بود افغانستان در میان ۱۵ کشور دارای بالاترین آمار سوء‌تغذیه‌ حاد کودکان در جهان قرار دارد و بیش از ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار کودک زیر پنج سال در این کشور دچار سوء‌تغذیه‌ شدید هستند که از این میان، ۱ میلیون و ۴۰۰ هزار تن در وضعیت تهدیدکننده‌ی زندگی قرار دارند.