این ربات، برادر کوچک من است!

ژائو در پژوهش جدید، نقش‌های جدیدی مانند حیوان خانگی و همراه را که ربات به عهده گرفت و این که چگونه روابط ما با فناوری می‌تواند با گذشت زمان تغییر کند، بررسی کرد.

پس از بازنشستگی یک ربات اجتماعی چه اتفاقی برای آن رخ خواهد داد؟

ژائو و همکارانش چهار سال پیش یک ربات کوچک خواننده به شکل جغد به نام «لوکا»(Luka) را در خانه‌ ۲۰ خانواده قرار دادند. فرزندان این ۲۰ خانواده در آن زمان در مقطع پیش‌دبستانی بودند و تازه خواندن را یاد می‌گرفتند. وظیفه لوکا اسکن صفحات کتاب‌های مصور فیزیکی و خواندن آنها با صدای بلند بود تا به کودکان کمک کند که مهارت‌های اولیه سوادآموزی را در خود پرورش دهند.

ژائو گفت: ما در سال ۲۰۲۵ بازگشتیم و انتظار نداشتیم چیز زیادی پیدا کنیم. بچه‌ها بزرگ شده بودند. سطح خواندن دیگر متناسب با سن نبود. مطمئناً کار لوکا به پایان رسیده بود. در عوض، ما چیز خارق‌العاده‌ای را مشاهده کردیم. ۱۸ خانواده هنوز ربات خود را داشتند. بسیاری از آنها هنوز ربات را شارژ می‌کردند. تعداد کمی از آن به عنوان پخش‌کننده موسیقی استفاده می‌کردند. برخی به سادگی آن را روی قفسه کنار کتاب‌های کودک و یادگاری‌ها گذاشته بودند. چشمانش هنوز به آرامی می‌درخشیدند. لوکا در خانه آنها مانده بود. این یافته فقط زیبا نبود، بلکه به ما نکته عمیق‌تری را درباره چگونگی ارتباط خانواده‌ها با فناوری گفت؛ نه به عنوان ابزارهایی که می‌آیند و می‌روند، بلکه به عنوان همراهانی که با گذشت زمان معنای جدیدی پیدا می‌کنند.

والدین و فرزندان در مصاحبه‌ با ژائو و همکارانش، لوکا را به شیوه‌های تأثیرگذاری توصیف کردند. یکی از کودکان، ربات را «برادر کوچک من» نامید. دیگری گفت لوکا تنها حیوان خانگی‌ بوده که تا به حال داشته‌ است. برخی از والدین اعتراف کردند که آن را بیشتر برای خودشان نگه می‌دارند تا برای فرزندانشان، زیرا لوکا یک یادآوری نوستالژیک از داستان‌های پیش از خواب و مراحل اولیه زندگی آنهاست.

هدف اصلی ربات یعنی خواندن با صدای بلند، کمرنگ شده بود، اما نقش عاطفی آن عمیق‌تر شده بود. خانواده‌ها از آن مراقبت می‌کردند، درباره آن شوخی می‌کردند و در یک مورد، در مراسمی شبیه به یک مراسم بازنشستگی، آن را به پسرعموی کوچکتر خود دادند. این فقط استفاده بلندمدت نبود، بلکه یک دلبستگی بلندمدت بود.

ژائو گفت: در حوزه پژوهشی تعامل انسان و رایانه و تعامل انسان و ربات، ما اغلب بر نوآوری، معیارهای تعامل و عملکرد وظیفه تمرکز می‌کنیم، اما پژوهش ما نشان می‌دهد حتی یک ربات نسبتاً ساده که آزادانه حرکت نمی‌کند یا صحبت نمی‌کند هم می‌تواند بخشی از زندگی نمادین یک خانواده شود. مانند یک عروسک مورد علاقه یا یک اثر هنری از دوران کودکی، لوکا از یک عملکرد به یک خاطره تبدیل شد. یکی از والدین به ما گفت: «ما دیگر از آن استفاده نمی‌کنیم، اما نمی‌توانیم آن را دور بیندازیم. انگار بخشی از تاریخ ماست.» دیگری به شوخی گفت که این ربات احتمالاً فرزندشان را تا دانشگاه همراهی خواهد کرد.

حتی قرار دادن ربات در خانه نیز معنا داشت. لوکا روی قفسه‌های کتاب، میز تحریر یا میزهای کنار تخت می‌نشست. یک خانواده، یک دستمال سفره زیر آن اضافه کردند. یک خانواده دیگر، یک برچسب اسم به آن داد. لوکا چیزی نبود که در انبار نگهداری شود، بلکه اثری بود که در معرض نمایش قرار داشت.

این برای طراحان و پژوهشگران چه معنایی دارد؟

این بدان معناست که باید به زندگی یک ربات نه تنها طی ماه‌ها، بلکه طی سال‌ها فکر کنیم. باید گذار از معلم به همراه، از یاور به یادگار را تصور کنیم. ما باید در نظر بگیریم که چگونه دلبستگی عاطفی، بیشتر از تازگی دوام می‌آورد و چگونه روابط کودکان با ربات‌ها با افزایش سن تکامل می‌یابد، نه این که از بین برود.

ژائو گفت: شرکت‌کنندگان به ما آموختند که کودکان همیشه ربات بچه‌گانه را دور نمی‌ریزند، بلکه آن را دوباره برای خود تفسیر می‌کنند. برخی از آنها شروع به آموزش دادن لوکا کردند. برخی دیگر برای لوکا داستان‌های پیش از خواب ساختند یا از آن برای آرام کردن خواهر یا برادر کوچکتر استفاده کردند. هنگامی که یک ربات بالاخره آماده رفتن می‌شود، ممکن است به آیین‌های بهتر و خروج‌های دلپذیری نیاز داشته باشیم که پیوند را تصدیق کنند. از این گذشته، اگر یک ربات بخشی از سال‌های اولیه زندگی فرزند شما بوده است، شما فقط آن را از خانه جدا نمی‌کنید. شما از آن خداحافظی می‌کنید. همان طور که خانواده‌های بیشتری همراهان مجهز به هوش مصنوعی را به خانه‌های خود می‌آورند، ما باید نه تنها نحوه استفاده از آنها، بلکه نحوه به یاد ماندن آنها را بهتر درک کنیم، زیرا گاهی اوقات ربات می‌ماند.

این پژوهش در مجله «Frontiers in Robotics and AI» به چاپ رسید.

منبع: روزنامه هفت صبح