غرب نتوانست روسیه را منزوی کند

زمانی که کشورهای غربی پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ تحریم‌هایی را علیه این کشور اعمال کردند، بسیاری پیش‌بینی کردند که مسکو با انزوای بین‌المللی عمیقی مواجه خواهد شد. با این حال، به‌جای عقب‌نشینی از صحنه جهانی، روسیه به‌طور تهاجمی تنوع بخشیده است به روابط دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی خود فراتر از اروپا و ایالات متحده. این تغییر باعث تقویت روابط مسکو با چین، هند، خاورمیانه، آفریقا، آمریکای لاتین و آسیای جنوب‌شرقی شده و نشان داده است که هرچند روسیه ممکن است از غرب قطع ارتباط کرده باشد، اما از انزوا به‌دور است.

پاسخ روسیه به تحریم‌های غربی، یک چرخش استراتژیک به سمت مشارکت‌های جایگزین بوده است. روسیه با بهره‌برداری از منابع انرژی وسیع، توانایی‌های نظامی و ائتلاف‌های سیاسی خود، در حال شکل‌دهی به روابط جدید است. در حالی که بازار اروپا زمانی کانال اقتصادی اصلی روسیه بود، جنگ در اوکراین جستجوی مسکو برای کریدورهای اقتصادی جایگزین را تسریع کرد. به همین دلیل، تجارت با چین افزایش یافته، روابط دیپلماتیک با آمریکای لاتین و آفریقا عمیق‌تر شده و مشارکت‌های دفاعی با کشورهای آسیایی و خاورمیانه تقویت گردیده است. این بازآرایی نشان‌دهنده اهمیت فزاینده دیپلماسی شرقی در استراتژی جهانی روسیه است.

زمینه تاریخی و تغییرات استراتژیک

از نظر تاریخی، روسیه حضور قدرتمندی در هر دو منطقه اروپا و آسیا داشته و تعادل نفوذ خود را بین این دو منطقه برقرار کرده است. با این حال، آشوب‌های ژئوپولیتیکی دهه گذشته، به‌ویژه پس از الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴ و تحریم‌های غربی بعد از آن، روسیه را به جستجوی مشارکت‌های جایگزین سوق داده است. قدرت اقتصادی رو به رشد چین، اقتصادهای تشنه انرژی در آسیای جنوب‌شرقی و تحولات در خاورمیانه، زمینه‌ای مناسب برای تعاملات روسیه با شرق فراهم کرده است.

چین: سنگ بنای استراتژی شرقی روسیه

چین به مهم‌ترین شریک روسیه در شرق تبدیل شده است. رابطه بین مسکو و پکن دیگر تنها به معاملات اقتصادی محدود نمی‌شود، بلکه اکنون شامل همکاری‌های نظامی، پروژه‌های مشترک انرژی و دیدگاه مشترک برای یک نظم جهانی چندقطبی است. خط لوله «قدرت سیبری»، افزایش تجارت یوان-روبل و تمرین‌های نظامی فزاینده در اقیانوس آرام، عمق این همکاری را نشان می‌دهد. هرچند هر دو کشور استقلال استراتژیک خود را حفظ کرده‌اند، هم‌راستایی آنها علیه نفوذ غرب باعث ایجاد یک رابطه عملی و به‌طور فزاینده‌ای وابسته به یکدیگر شده است.

هند: تعادل‌سازی بین شرق و غرب

هند همچنان بازیگری مهم در دیپلماسی شرقی روسیه است. با وجود روابط رو به رشد دهلی نو با ایالات متحده و مشارکت در ائتلاف کواد، روابط روسیه-هند همچنان برقرار است، به‌ویژه در همکاری‌های دفاعی و شراکت‌های انرژی. مشارکت هند در گروه بریکس و سازمان همکاری شانگهای نیز زمینه‌ای برای همکاری‌های مستمر فراهم کرده است. مسکو هند را به‌عنوان شریک کلیدی در تعادل‌سازی سلطه چین در آسیا و حفظ عمق استراتژیک در منطقه اقیانوس هند و اقیانوس آرام می‌بیند.

خاورمیانه: گسترش نفوذ فراتر از آسیا

چرخش روسیه به شرق تنها به آسیای شرقی محدود نمی‌شود. خاورمیانه به منطقه‌ای حیاتی تبدیل شده است که در آن مسکو نفوذ خود را گسترش داده است. از عملیات نظامی در سوریه گرفته تا مشارکت‌های انرژی با ایران و عربستان سعودی، روسیه خود را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در چارچوب‌های امنیتی و اقتصادی این منطقه معرفی کرده است. همکاری فزاینده بین اوپک+ و روسیه نشان‌دهنده نقش رو به افزایش مسکو در بازارهای جهانی انرژی است که وابستگی آن را به خریداران اروپایی کاهش می‌دهد.

آفریقا: تقویت روابط سیاسی و اقتصادی

آفریقا به یکی از جبهه‌های مهم در استراتژی دیپلماتیک جهانی روسیه تبدیل شده است. روابط تاریخی روسیه با این قاره به دوران شوروی باز می‌گردد و اکنون مسکو از این روابط برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و نظامی استفاده می‌کند. روسیه با قراردادهای تسلیحاتی، پروژه‌های زیرساختی و سرمایه‌گذاری‌های انرژی در آفریقا حضور خود را تقویت کرده است. کشورهایی مانند مصر، الجزایر و آفریقای جنوبی نقش‌های کلیدی در استراتژی آفریقای روسیه ایفا می‌کنند، در حالی که مسکو همچنین با کشورهای غنی از منابع مانند سودان و جمهوری آفریقای مرکزی وارد تعاملات استراتژیک شده است. نشست‌های روسیه-آفریقا این روابط را مستحکم‌تر کرده و مسکو خود را به‌عنوان یک جایگزین قابل اعتماد برای نفوذ غرب در این قاره معرفی کرده است.

آمریکای لاتین: یک متحد دیپلماتیک استراتژیک

آمریکای لاتین به یکی دیگر از کانون‌های استراتژی دیپلماتیک روسیه تبدیل شده است و فرصتی برای مقابله با نفوذ غرب در قاره آمریکا فراهم می‌آورد. روسیه روابط خود را با کشورهای کلیدی در آمریکای لاتین، به‌ویژه ونزوئلا، کوبا، نیکاراگوئه و برزیل تقویت کرده و همکاری‌های اقتصادی، نظامی و سیاسی ایجاد کرده است.

آسیای جنوب‌شرقی و قطب شمال: جبهه‌های جدید

روابط روسیه با کشورهای آسیای جنوب‌شرقی، به‌ویژه ویتنام، اندونزی و مالزی، به‌طور فزاینده‌ای در حال رشد است. این روابط بر فروش تسلیحات، همکاری در انرژی هسته‌ای و سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی متمرکز است. علاوه بر این، روسیه از منابع قطب شمال خود به‌عنوان بخشی از استراتژی شرقی خود بهره می‌برد و مسیر دریای شمال را به‌عنوان یک مسیر ترانزیتی کلیدی برای بازارهای آسیایی مطرح می‌کند.

نتیجه‌گیری: یک چرخش استراتژیک بلندمدت

چرخش دیپلماتیک روسیه به سمت شرق تنها پاسخی به انزوای غربی نیست، بلکه یک حرکت محاسبه‌شده برای تأمین آینده اقتصادی و استراتژیک این کشور است. این تغییر تنها یک تنظیم موقتی نیست؛ بلکه نمایانگر یک تحول اساسی در موقعیت جهانی روسیه است.