افزایش آسانسوری قیمت طلا در ایران؛ آیا پلتفرم‌های خرید و فروش آنلاین هم مقصرند؟

باشگاه خبرنگاران جوان - تقریبا از اواخر سال گذشته بود که قیمت طلا با یک افزایش ناگهانی وارد یک روند صعودی توقف‌ناپذیر شد و از همان زمان بود که مفهوم نسبتا جدیدی به نام «خرید و فروش آنلاین طلا» پررنگ‌تر از قبل و در قالب پلتفرم‌های مختلف وارد ادبیات اقتصادی کشور شد.

شعار این پلتفرم‌ها که در فاصله زمانی کوتاهی، نامشان یکی پس از دیگری بر روی بنر‌های تبلیغاتی خودنمایی می‌کرد، این بود که «با کمترین سرمایه هم می‌توان طلا خرید و ارزش پول خود را حفظ کرد.»

در شرایطی که ارزش پول ملی در برابر ارز‌های خارجی در حال کمتر شدن بود، بسیاری از مردم که توان مالی لازم را برای مراجعه حضوری و خرید سکه یا طلا نداشتند، برای حفظ ارزش دارایی خود، به ناچار سرمایه‌گذاری در طلا از طریق این پلتفرم‌ها را آغاز کردند و هر چه قیمت طلا بالاتر رفت، سود آنها از این سرمایه‌گذاری، اغواکننده‌تر و اراده آنها هم برای ادامه دادن، بیشتر شد.

از آن زمان به بعد بود که نوسانات بازار طلا بیشتر از قبل و نمودار قیمت آن صعودی‌تر از همیشه شد و همزمان با رشد ۳۰-۴۰ درصدی قیمت انس جهانی و نوسانات ارزی داخلی، اپلیکیشن‌های خرید و فروش طلا و سکه به بازیگران جدید و قدرتمند این عرصه تبدیل شدند.

البته نمی‌توان گفت که اپلیکیشن‌های خرید و فروش آنلاین "علت اصلی" گرانی طلا هستند، اما اکنون با رسیدن طلا به کانال ۱۵ میلیون تومان، پر بیراه نیست اگر بگوییم در طول ۱۰ ماه گذشته که بازار طلای ایران شاهد یک تغییر الگو (از خرید سنتی به خرید آنلاین) بود، این اپلیکیشن‌ها به دلیل افزایش سرعت گردش پول و متمرکز کردن تقاضاهای خرد، نقش "بنزین روی آتش" را ایفا کرده‌اند.

برای اثبات این فرضیه، نقش «اپلیکیشن‌های خرید و فروش آنلاین طلا» را می‌توان در چند سطح بررسی کرد:

۱- اثر «گلوله برفی» در جذب نقدینگی سرگردان

پیش از این، نقدینگی خرد (مثلاً مبالغ زیر ۵ میلیون تومان) راهی به بازار طلا نداشت و معمولاً در حساب‌های بانکی می‌ماند یا صرف مخارج دیگر می‌شد. اما این اپلیکیشن‌ها با امکان‌پذیر کردن خرید طلا حتی با ۱۰۰ هزار تومان، "تقاضای خردِ سرکوب‌شده" را آزاد کرده و عملا در بازار طلا نقش «عامل محرک تقاضا» را ایفا می‌کنند. وقتی میلیون‌ها کاربر به سادگی یک کلیک، ریال خود را به طلا تبدیل می‌کنند، یک فشار خرید دائمی و مویرگی ایجاد می‌شود که اجازه اصلاح قیمت را به بازار نمی‌دهد.

به عبارت دیگر، پیش از ظهور این اپلیکیشن‌ها، خرید طلا مستلزم مراجعه حضوری و داشتن حداقل بودجه برای خرید یک سکه یا چند گرم طلا بود، اما این اپلیکیشن‌ها سد ورود را شکسته‌اند و حالا میلیون‌ها نفر که توان خرید سکه کامل یا شمش یا مصنوعات طلا از هر نوع را ندارند، با هر مبلغی - ولو در حد چند ده هزار تومان - وارد بازار می‌شوند. تجمع این سرمایه‌های کوچک در پلتفرم‌های آنلاین، یک تقاضای عظیم و یکپارچه ایجاد می‌کند که مستقیماً بر قیمت‌های داخلی (به ویژه حباب سکه و طلای آب‌شده) فشار می‌آورد و اگر «عرضه» پاسخگوی «تقاضا» نباشد، طبق قاعده حاکم بر بازار، قیمت افزایش می‌یابد.

۲- سهولت در فروش: قابلیت نقدشوندگی سریع (Liquidity) باعث شده که مردم به جای نگهداری بلندمدت، به نوسان‌گیری روزانه روی بیاورند که خود باعث افزایش حجم معاملات و در نتیجه تلاطم بیشتر بازار می‌شود.

۳- تغییر مرجعیت قیمت‌گذاری: در گذشته، قیمت طلا در ساعات مشخصی از روز در بازار‌های فیزیکی مثل "سبزه میدان" تهران تعیین می‌شد، اما اپلیکیشن‌ها بازار را ۲۴ ساعته کرده‌اند و در روز‌های تعطیل یا ساعات میانی شب که بازار فیزیکی بسته است هم معاملات در این اپلیکیشن‌ها همچنان جریان دارد و قیمت طلا دچار نوسان می‌شود.

یا اگر ساعت ۲ نیمه‌شب اتفاقی در کشور یا در عرصه بین‌الملل رخ دهد یا یک خبر سیاسی یا اقتصادی مهم روی خروجی رسانه‌ها قرار گیرد، قیمت در اپلیکیشن‌ها فوراً جهش می‌کند. این "نرخ‌های شبانه" سیگنالی به طلافروشان در صبح روز بعد می‌دهد و عملاً بازار سنتی را به دنبال خود می‌کشد.

۴- چالش پشتوانه و توسعه دامنه نوسان: بسیاری از این پلتفرم‌ها از مدل‌های بازارگردانی هوشمند استفاده می‌کنند که می‌تواند ذخایر فیزیکی طلا را تحت فشار قرار دهد. طبق قانون، این اپلیکیشن‌ها باید معادل ریالی که دریافت می‌کنند، طلا در خزانه (یا در بانک‌های عامل) داشته باشند. به همین دلیل، زمانی که قیمت‌ها بالا می‌رود، این اپلیکیشن‌ها برای جبران کسری طلای خود مجبور به خرید ناگهانی و سنگین از بازار فیزیکی می‌شوند که این "تقاضای نهادی" از سوی اپلیکیشن‌ها، شوک‌های قیمتی بزرگی به بدنه بازار وارد می‌کند. اگر هم اپلیکیشنی معادل طلای فروخته شده، پشتوانه فیزیکی (شمش یا سکه در خزانه) نداشته باشد، عملاً در حال معامله "عدد" است.

۵- ایجاد حباب کاذب در بازار: اگر در یک بازه زمانی کوتاه، قیمت طلا دچار جهش ناگهانی شود و اپلیکیشن، طلا را از قبل تامین نکرده باشد، با کسری شدید مواجه شده و برای بقا، مجبور است قیمت‌های فروش خود را بالاتر از نرخ واقعی بازار قرار دهد تا خرید کاربران را محدود کند؛ اتفاقی که باعث ایجاد "حباب کاذب" می‌شود.

با توجه به استدلالات فوق، می‌توان نتیجه گرفت که اپلیکیشن‌های خرید و فروش آنلاین طلا علت اصلی گرانی طلا در بازار نیستند چراکه ستون فقرات این گرانی، افزایش انس جهانی و کاهش ارزش پول ملی است، اما این اپلیکیشن‌ها از زمان ظهور، نقش «ضریب‌دهنده» را در بازار متلاطم طلا بازی کرده‌اند؛ یعنی اگر پتانسیل رشد قیمت در بازار ۳۰٪ باشد، به دلیل تحریک تقاضا و تجمیع تقاضاهای خرد در این اپلیکیشن‌ها، این رشد می‌تواند به ۵۰٪ یا بیشتر برسد.