کنفرانس شوم و دیپلماسی عمومی روسیه در شرایط تحریم

باشگاه خبرنگاران جوان؛ امید رحیمی* - روسیه از فوریه ۲۰۲۲ تحت تحریم‌های نسبتا شدیدی قرار گرفته است. این تحریم‌ها حداقل در کمیت بیش از تحریم‌های اعمال شده بر ایران بوده است. روسیه تا مارس ۲۰۲۲ در مجموع شامل ۶۴۰۰ مورد رژیم تحریمی می‌شد، درحالی که این رقم برای ایران ۳۶۱۶ و برای سوریه و کره شمالی به ترتیب ۲۶۰۸ و ۲۰۷۷ بود. 

یکی از پیامد‌های این تحریم‌ها در حوزه «تصویر» و درواقع فضاسازی رسانه‌ای بوده که به‌نظر می‌رسد همچون تحریم‌های اعمال شده نسبتا بی‌سابقه بوده است. اقداماتی نظیر حذف روسیه از بازی‌های المپیک و برخی مسابقات ورزشی بین‌المللی که تا پیش از این حتی در قبال رژیم صهیونیستی بعد از نسل‌کشی در غزه هم اتفاق نیفتاد باعث شد تا یک فشار رسانه‌ای بین‌المللی برای تحمیل انزوا و تاثیرگذاری بر تصویر روسیه در سطح بین‌المللی شکل بگیرد.

از طرف دیگر فشار‌های غرب باعث محدودیت رسانه‌های روسیه در سطح بین‌المللی شد که مطرح‌ترین آن مسدود شدن صفحه یوتیوب شبکه راشاتودی بود. این درحالی است که اعضای کانال راشا تودی در سال ۲۰۱۴ در یوتیوب ۵.۲ برابر بی‌بی‌سی، ۵ برابر یورونیوز و ۲.۸ برابر سی‌ان‌ان بود. همچنین این رسانه در سال ۲۰۱۶ رکورد ۴ میلیارد بازدید را شکست که آن را به رسانه پیشروی جهانی در این زمینه تبدیل کرد. در سال ۲۰۲۲ که کانال‌های یوتیوب این رسانه بسته شدند، در مجموع بیش از ۷ میلیون عضو (سابسکرایب) در آنها وجود داشت. 

با این حال روسیه به شدت متمرکز بر حوزه دیپلماسی عمومی بوده و ابتکار‌های مختلفی را در راستای مقابله با این فضا در پیش گرفته است. بخشی از این ابتکار‌ها در قالب سمینارها، سمپوزیم‌ها و کنفرانس‌های مربوط به متخصصین و فعالین رسانه‌ای می‌باشد که در چارچوب‌های متنوعی در مناطق مختلف روسیه برگزار شده است. یکی از این کنفرانس‌ها که اخیرا برگزار شد و بازخورد‌های جالب توجهی از رویکرد‌های مختلف داشت «کنفرانس شوم» است. 

این کنفرانس در بازه آگوست تا سپتامبر (مرداد و شهریور) ۲۰۲۵ در منطقه کالینینگراد روسیه برگزار می‌شود که در آن بیش از ۱۲۰۰ خبرنگار جوان و متخصص رسانه از روسیه و کشور‌های مختلف شرکت می‌کنند. در سال ۲۰۲۴ که این رویداد برای اولین بار برگزار شد بیش از ۱۰۰ کارشناس و متخصص رسانه‌ای از ۸۶ کشور در آن شرکت کردند. 

این رویداد به طور مشخص بستری برای تبادل تجربیات و ایده‌ها، توسعه پروژه‌های مشترک و ایجاد ارتباطات حرفه‌ای برگزار می‌شود. در بخش‌هایی از این رویداد فرایند‌های آموزشی در قالب تعریف پروژه‌های رسانه‌ای، کار با اطلاعات، بررسی حقایق و استفاده از ابزار‌های خبرنگاری مدرن نیز گنجانده شده است. این ابتکار‌های آموزشی برای متخصصان جوان رسانه‌ای در بازه سنی ۱۴ تا ۱۷ سال تعریف شده است. در عین حال در رویداد‌های تخصصی‌تر و درواقع حرفه‌ای که ۱ الی ۶ سپتامبر برگزار می‌شود، بستر‌های توسعه ارتباطات تخصصی و حرفه‌ای برای دبیران مطبوعاتی، تولیدکنندگان محتوا، روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان فراهم آمده است. 

نکته جالب توجه دیگر آن که در کنفرانس سال جاری توجه ویژه‌ای نیز به نمایندگان ایران در این کنفرانس انجام گرفته است. مقامات روسیه به‌دلیل روابط رو به رشد تهران و مسکو فرصت‌های زیادی برای مشارکت خبرنگاران و متخصصان جوان ایرانی در حوزه رسانه فراهم آورده‌اند تا به‌واسطه این همکاری‌های رسانه‌ای بستر‌هایی برای تعریف پروژه‌های مشترک به وجود بیاید. درواقع کنفرانس شوم بستری را برای توسعه ارتباطات حرفه‌ای و تلاقی ابتکارات رسانه‌ای فراهم می‌آورد که می‌تواند در میان‌مدت توسعه همکاری‌ها در حوزه رسانه را منجر شده و مقومی برای روابط دوجانبه باشد. 

چنین رویداد‌هایی به وضوح نشان‌گر سطح نسبتا بالای تخصیص منابع به حوزه دیپلماسی عمومی و به‌ویژه حوزه جوانان از سوی روسیه بوده و ابتکار‌های مدرن در زمینه مقابله با روند‌های اعمال فشار رسانه‌ای و تحمیل انزوا از سوی غرب محسوب می‌شود. توسعه مشارکت کارشناسان و متخصصین رسانه‌ای ایرانی در این رویداد‌های مشترک موضوعی است که می‌تواند زمینه‌ساز تسهیل روابط دوجانبه، عبور تدریجی از فضاسازی‌های رسانه‌ای غرب، کاهش اثرگذاری این تصویرسازی‌ها بر روابط دوجانبه و همگرایی بیشتر در راستای منافع مشترک دو کشور در لایه‌های غیردولتی شود.

*کارشناس مسائل روسیه و آسیای مرکزی