صلح مسلح: شکنندگی آتش‌بس و احتمال جنگ مجدد

 باشگاه خبرنگاران جوان ؛ حسین مهدی تبار - صلح مسلح به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن دو یا چند طرف درگیری، به‌طور موقت از اقدامات نظامی علیه یکدیگر دست می‌کشند، اما همچنان در حالت آماده‌باش نظامی و تنش سیاسی باقی می‌مانند. در این حالت، آتش‌بس یا توقف درگیری‌ها وجود دارد، اما این توقف شکننده است و هر لحظه ممکن است به دلیل نقض توافقات، تحریکات سیاسی، یا تغییر در معادلات استراتژیک، به درگیری‌های جدید منجر شود.

 صلح مسلح معمولاً با افزایش تسلیحات، تقویت مواضع دفاعی، و حفظ حالت تهاجمی همراه است، به‌گونه‌ای که طرفین برای جنگ احتمالی بعدی آماده می‌مانند.

در تاریخ اروپا، نمونه‌های متعددی از صلح مسلح وجود دارد. یکی از برجسته‌ترین نمونه‌ها، دوره پیش از جنگ جهانی اول (۱۸۷۱-۱۹۱۴) است که به «صلح مسلح اروپا» معروف شد. پس از جنگ فرانسه و پروس در ۱۸۷۱، قدرت‌های اروپایی مانند آلمان، فرانسه، بریتانیا، و اتریش-مجارستان وارد یک رقابت تسلیحاتی شدید شدند.

این دوره با تشکیل اتحاد‌های نظامی متضاد، مانند اتحاد سه‌گانه (آلمان، اتریش-مجارستان، ایتالیا) و اتحاد سه‌جانبه (فرانسه، روسیه، بریتانیا)، همراه بود. هرچند جنگی در مقیاس بزرگ رخ نداد، اما تنش‌های سیاسی، رقابت‌های استعماری، و افزایش توان نظامی باعث شد که این صلح شکننده باشد. در نهایت، ترور آرشیدوک فرانتس فردیناند در ۱۹۱۴ جرقه‌ای بود که این صلح مسلح را به جنگ جهانی اول تبدیل کرد.

مثال دیگر، دوره جنگ سرد (۱۹۴۵-۱۹۹۱) است که در آن ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی در یک صلح مسلح به سر می‌بردند. هر دو طرف با تسلیحات هسته‌ای و متعارف عظیم، آماده درگیری بودند، اما از جنگ مستقیم اجتناب کردند و به جای آن در جنگ‌های نیابتی مانند جنگ ویتنام و افغانستان درگیر شدند.

 جنگ ۱۲ روزه و وضعیت صلح مسلح کنونی

جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل که در خرداد ۱۴۰۴ رخ داد، نقطه اوج دهه‌ها تنش بود. این درگیری با حملات غافلگیرکننده اسرائیل به تأسیسات نظامی و هسته‌ای ایران آغاز شد و با پاسخ موشکی ایران به پایگاه‌ها و شهر‌های اسرائیل ادامه یافت. در نهایت، با میانجی‌گری ایالات متحده، آتش‌بسی شکننده در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۵ برقرار شد. این آتش‌بس، که دونالد ترامپ آن را «پایان جنگ ۱۲ روزه» نامید، به معنای توقف موقت درگیری‌ها بود، اما شواهد نشان می‌دهد که هر دو طرف همچنان در حالت آماده‌باش نظامی قرار دارند و این وضعیت را می‌توان به‌عنوان یک صلح مسلح توصیف کرد.  این صلح مسلح به دلایل متعددی شکننده است.

 دلایل شکنندگی آتش‌بس و احتمال جنگ مجدد

۱. سابقه اسرائیل در نقض آتش‌بس‌ها  

اسرائیل در تاریخ روابط خود با ایران و گروه‌های هم پیمان آن، مانند حزب‌الله و حماس، بار‌ها آتش‌بس‌ها را نقض کرده است. به‌عنوان مثال، در درگیری‌های پیشین با حزب‌الله در لبنان (۲۰۰۶) و حماس در غزه (۲۰۰۸، ۲۰۱۴، ۲۰۲۱)، اسرائیل پس از توافقات آتش‌بس، با حملات هدفمند یا تحریکات نظامی، تنش‌ها را از سر گرفته است. در مورد ایران، حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و ترور دانشمندان ایرانی در دهه‌های گذشته، حتی در دوره‌های آرامش نسبی، نشان‌دهنده تمایل این کشور به استفاده از نیروی نظامی برای دستیابی به اهداف استراتژیک است. این سابقه نشان می‌دهد که اسرائیل ممکن است در آینده نیز به بهانه‌هایی مانند «تهدید هسته‌ای ایران» یا «فعالیت‌های منطقه‌ای» آتش‌بس را نقض کند.

۲. عدم دستیابی اسرائیل به اهداف استراتژیک  

اسرائیل در جنگ ۱۲ روزه اهدافی مانند نابودی کامل برنامه هسته‌ای ایران و تضعیف توان موشکی آن را دنبال می‌کرد. هرچند حملات اسرائیل به تأسیسات نطنز، فردو، و پایگاه‌های موشکی ایران خسارات قابل‌توجهی وارد کرد، اما ایران همچنان توانایی غنی‌سازی اورانیوم و تولید موشک‌های بالستیک را حفظ کرده است. یخیل لایتر، سفیر اسرائیل در آمریکا، ادعا کرد که اسرائیل به «اکثر اهداف نظامی خود» دست یافته است، اما تحلیلگران معتقدند که این ادعا اغراق‌آمیز است و اسرائیل نتوانسته برنامه هسته‌ای ایران را به‌طور کامل متوقف کند. این ناکامی می‌تواند اسرائیل را به سمت ازسرگیری حملات برای تکمیل اهداف خود سوق دهد.

۳. تجدید قوای تسلیحاتی اسرائیل با حمایت غرب  

یکی از مشکلات اصلی اسرائیل در جنگ ۱۲ روزه، کاهش ذخایر تسلیحاتی آن بود. حملات گسترده به ایران نیازمند استفاده از تعداد زیادی موشک، پهپاد، و جنگنده بود که انبار‌های تسلیحاتی اسرائیل را تحت فشار قرار داد. پس از آتش‌بس، گزارش‌ها حاکی از انتقال گسترده تسلیحات از کشور‌های غربی، به‌ویژه ایالات متحده، به اسرائیل است. برای مثال، هواپیما‌های باری حامل تجهیزات نظامی به پایگاه هوایی نواتیم منتقل شده‌اند، که نشان‌دهنده تلاش اسرائیل برای بازسازی توان نظامی خود است. این تجدید قوا می‌تواند اسرائیل را در موقعیت بهتری برای ازسرگیری درگیری‌ها قرار دهد.

۴. فشار‌های داخلی و سیاسی در اسرائیل  

دولت بنیامین نتانیاهو تحت فشار‌های داخلی شدیدی قرار دارد. جنگ ۱۲ روزه، اگرچه به‌عنوان یک اقدام «پیشگیرانه» توجیه شد، اما خسارات ناشی از حملات موشکی ایران به شهر‌های اسرائیلی، انتقادات گسترده‌ای را در میان ساکنین اراضی اشغالی برانگیخت. نتانیاهو ممکن است برای جلب حمایت عمومی و تقویت جایگاه سیاسی خود، به‌ویژه در مواجهه با اعتراضات داخلی، به یک اقدام نظامی جدید علیه ایران متوسل شود. این انگیزه سیاسی می‌تواند آتش‌بس را به خطر بیندازد.

۵. نقش قدرت‌های خارجی و سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی  

مداخله ایالات متحده در جنگ ۱۲ روزه، به‌ویژه حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران، نشان‌دهنده نقش کلیدی قدرت‌های خارجی در این درگیری است. دونالد ترامپ، با سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی خود، ممکن است تحت فشار لابی‌های اسرائیلی یا برای تقویت جایگاه خود در سیاست داخلی آمریکا، از اقدامات نظامی جدید علیه ایران حمایت کند.  

 اقدامات ایران برای جلوگیری از غافلگیری

ایران با هوشیاری کامل به این صلح مسلح نگاه می‌کند و اقدامات متعددی را برای جلوگیری از غافلگیری و آمادگی در برابر تهدیدات احتمالی انجام می‌دهد:

۱. تقویت پدافند هوایی و موشکی: ایران در حال بازسازی و ارتقای سامانه‌های پدافندی خود، مانند اس-۳۰۰ و سامانه‌های بومی باور-۳۷۳، است تا در برابر حملات احتمالی آینده اسرائیل مقاوم باشد.  

۲. افزایش هوشیاری اطلاعاتی: ایران سرویس‌های اطلاعاتی خود را تقویت کرده و عملیات ضدجاسوسی را برای شناسایی و خنثی‌سازی تهدیدات اسرائیل گسترش داده است. این اقدامات به‌منظور جلوگیری از تکرار حملات غافلگیرکننده، مانند ترور دانشمندان یا حملات سایبری، انجام می‌شود.

۳. حفظ آمادگی نظامی: ایران نیرو‌های مسلح خود را در حالت آماده‌باش کامل نگه داشته و تمرینات نظامی منظم برگزار می‌کند.  

۴. تقویت اتحاد‌های منطقه‌ای: ایران همکاری خود با گروه‌های مقاومت و کشور‌های همسو از جمله چین و روسیه را تقویت کرده تا بازدارندگی خود را در برابر اسرائیل افزایش دهد.  

 نتیجه‌گیری

صلح مسلح کنونی میان ایران و اسرائیل پس از جنگ ۱۲ روزه، به دلیل ناکامی طرفین در دستیابی به اهداف استراتژیک، سابقه اسرائیل در نقض آتش‌بس‌ها، تجدید قوای تسلیحاتی آن با حمایت غرب، فشار‌های سیاسی داخلی در اسرائیل، و نقش قدرت‌های خارجی، به شدت شکننده است. ایران با تقویت پدافند هوایی، افزایش هوشیاری اطلاعاتی، دیپلماسی فعال، حفظ آمادگی نظامی، و تقویت اتحاد‌های منطقه‌ای، در حال آماده‌سازی خود برای جلوگیری از غافلگیری و پاسخ به تهدیدات احتمالی است. تصور پایان جنگ در این مرحله می‌تواند ایران را در برابر حملات غافلگیرکننده آسیب‌پذیر کند، و به همین دلیل ایران با هوشیاری کامل به این صلح مسلح می‌نگرد.