نامی به ماندگاریِ ایران

باشگاه خبرنگاران جوان - بازخوانی گذشته خلیج‌فارس نه‌تنهاضرورتی تاریخی، بلکه دارای اهمیتی سیاسی و فرهنگی است، چرا که تحریف نام و هویت خلیج‌فارس از سوی برخی جریان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، همواره پیگیری شده است.

پیشینه تاریخی و اصالت نام «خلیج‌فارس»

خلیج‌فارس، این پهنه آبی مهم، از گذشته‌های دور محل تلاقی تمدن‌ها، مسیر بازرگانی جهانی و نقطه‌ای کلیدی در امنیت انرژی جهان بوده است. منابع غنی نفت و گاز در دل این خلیج پهناور و در کشورهای حاشیه این دریا، حضور بنادر تاریخی و مهم ایرانی چون بندرعباس، بوشهر و خرمشهر و نیز نقش ویژه آن در تحولات نظامی و ژئوپلیتیکی منطقه غرب آسیا، خلیج‌فارس را به یکی از حساس‌ترین مناطق جهان بدل کرده است.در متون کهن جغرافیایی، تاریخی و حتی نقشه‌های بین‌المللی قرون گذشته، همیشه از این پهنه آبی با نام «خلیج‌فارس» یاد شده است. آثار یونانی و رومی تا متون اسلامی و ایرانی، همگی بر این حقیقت صحه می‌گذارند که خلیج‌فارس نه یک انتخاب، بلکه واقعیتی تاریخی است. اقدامات خصمانه‌ای که در دهه‌های اخیر با هدف تغییر این نام انجام شده، نه‌تنها از نظر علمی و تاریخی غیر معتبر است بلکه تلاشی ناکام برای مصادره یک میراث دیرینه تلقی می‌شود. در این بین بزرگداشت روز ملی خلیج‌فارس، تنها یک آیین نمادین نیست؛ تکرار این پیام است که ایران نه‌تنها براساس شواهد تاریخی بلکه به پشتوانه فرهنگی و تمدنی خود، مالک مشروع این نام و این جغرافیاست. خلیج‌فارس، نه صرفا یک موقعیت جغرافیایی بلکه بخشی از هویت ملی ایرانیان است؛ هویتی که نه قابل تغییر است و نه قابل تحریف.خلیج‌فارس نامی است که ریشه در هزاران سال تاریخ مکتوب دارد. اولین بار در کتیبه‌های هخامنشی – از جمله در سنگ‌نوشته‌های داریوش بزرگ – از این منطقه با عنوان «درایه تیه‌» به معنای «دریایی که از پارس می‌آید» یاد شده است. عبارتی که بیانگر تعلق تاریخی این دریا به سرزمین پارس و مردمان ایرانی است. یونانیان باستان که از اولین ملل دریانورد و نقشه‌نگار بودند در آثار جغرافیایی خود ازجمله آثار هرودوت و بطلمیوس، آن را Sinus Persicus یا «خلیج‌پارس» نامیده‌اند.در قرون میانه، جغرافیدانان و مورخان اسلامی در کتاب‌های خود صراحتا از «بحر فارس» یاد کرده‌اند. این نام، قرن‌ها بدون خدشه در متون علمی و سیاسی جهان به‌کار رفته و تا قرن بیستم، در همه نقشه‌ها و مکاتبات دیپلماتیک جهانی بدون استثنا از این منطقه با عنوان Persian Gulf یادشده است.تحریف نام خلیج‌فارس دارای تاریخی بسیار متأخر است و به دهه‌های میانی قرن بیستم، به‌ویژه از زمان اوجگیری ناسیونالیسم عربی و رقابت‌های منطقه‌ای پس از عقب‌نشینی بریتانیا از شرق سوئز بازمی‌گردد. برخی از کشورهای عربی با حمایت تبلیغاتی و سیاسی قدرت‌های فرامنطقه‌ای نام جعلی دیگری را جایگزین نام تاریخی کردند. با این حال، در برابر این تحریف، تاریخ و اسناد ایستاده‌اند. سازمان ملل متحد، در بیانیه‌ها و اسناد رسمی خود، بارها از نام کامل و صحیح Persian Gulf استفاده کرده است. همچنین در آرشیو نقشه‌های تاریخی یونسکو، بیش از ۲۵۰۰ نقشه با این عنوان ثبت‌شده وجود دارد.

قلب تپنده اقتصاد جهان و کانون رقابت‌های ژئوپلیتیک

خلیج‌فارس، قلب انرژی جهان است. این منطقه حدود ۳۰ درصد از ذخایر نفت جهان و میزان قابل‌توجهی از منابع گاز طبیعی را در دل خود جای داده است. تنگه استراتژیک هرمز، به‌عنوان گلوگاه حیاتی انرژی، سالانه محل عبور میلیون‌ها بشکه نفت خام است. بیش از ۲۰ درصد از صادرات نفت جهان از طریق این آبراه انجام می‌شود و همین امر موجب شده تا خلیج‌فارس همیشه در مرکز توجه قدرت‌های جهانی باشد. از رقابت‌های استعماری گذشته تا زمان حال و حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای مانند ایالات متحده، انگلستان و حتی چین.اما اهمیت خلیج‌فارس، تنها در حوزه انرژی خلاصه نمی‌شود. این منطقه به‌واسطه موقعیت ژئوپلیتیکی‌اش، حلقه اتصال سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا بوده است و همیشه از نظر حمل‌ونقل دریایی و تجارت جهانی نقشی بی‌بدیل ایفا کرده است. طرح‌هایی چون ابتکار «یک کمربند، یک راه» چین، مسیرهای ترانزیتی اوراسیا و پروژه‌های ارتباطی هند به آسیای مرکزی، همگی به نحوی به مسیرهای خلیج‌فارس وابسته‌ است.در سطح ژئوپلیتیک، خلیج‌فارس به منطقه‌ای حساس، پرتنش و مملو از پایگاه‌های نظامی قدرت‌های بزرگ بدل شده است. آمریکا، بریتانیا و فرانسه از دیرباز با استقرار ناوگان‌های دریایی خود در این منطقه، کوشیده‌اند بر توازن قوا در این منطقه اثر گذارند.در این میان، ایران با داشتن طولانی‌ترین مرز آبی در خلیج‌فارس (بیش از ۱۳۷۵ کیلومتر) و مالکیت بر جزایر استراتژیکی چون ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک، همیشه یکی از بازیگران اصلی این منطقه بوده است. حضور ایران در آب‌های خلیج‌فارس نه‌تنها ضامن حفظ امنیت منطقه، بلکه نشانه‌هایی از اقتدار تاریخی و حاکمیتی دیرین این کشور در این آبراه مهم جهانی است. ایران با بهره‌گیری از توان دیپلماتیک، نظامی و اقتصادی خود، در تلاش بوده تا امنیت خلیج‌فارس را از طریق همکاری‌های منطقه‌ای و بدون مداخله قدرت‌های فرامنطقه‌ای و با استفاده از الگوی «امنیت جمعی» حفظ کند.در جهان پرآشوب امروز، خلیج‌فارس دیگر فقط یک منطقه نیست؛ بلکه یک نماد است: نماد رقابت برای انرژی، قدرت، و نفوذ. و در این بازی بزرگ، ایران نه فقط یک کشور ساحلی بلکه بازیگری تعیین‌کننده است که با تاریخ، جغرافیا، منابع و مکان راهبردی‌اش، نقش کلیدی در تعیین مسیر آینده این منطقه و جهان ایفا می‌کند.

«خلیج‌فارس» در حوزه حقوق بین‌الملل

نام «خلیج‌فارس» صرفا یک واژه جغرافیایی یا تاریخی نیست بلکه عنوانی حقوقی و شناسنامه‌ای بین‌المللی است که قرن‌ها در اسناد رسمی، معاهدات جهانی، نقشه‌های معتبر و مکاتبات دیپلماتیک ثبت شده است. این نام، نه‌تنها در منابع معتبر تاریخی بلکه در حقوق بین‌الملل نیز جایگاهی روشن و تثبیت‌شده دارد.براساس کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها  و اصول حقوق بین‌الملل، حفظ نام‌های تاریخی و احترام به حقوق کشورهای ساحلی، یک اصل پذیرفته‌شده است. در همین چارچوب، سازمان‌های معتبر جهانی از جمله سازمان ملل متحد، یونسکو، سازمان بین‌المللی دریانوردی و دیگر نهادهای رسمی، همواره از نام «خلیج‌فارس» به عنوان تنها عنوان قانونی این پهنه آبی استفاده کرده‌اند.اسناد تاریخی، از جمله معاهدات قرن نوزدهم مانند معاهده ۱۸۹۲ ایران و بریتانیا و توافقات پس از جنگ جهانی دوم، نیز بر اصالت این نام تأکید دارند. حتی در موارد اختلافی، مانند پرونده‌های مربوط به جزایر ایرانی خلیج‌فارس، دادگاه‌های بین‌المللی با استناد به همین اسناد تاریخی و حقوقی، حق ایران را تأیید کرده‌اند.تلاش برخی کشورها برای تحریف این نام، گرچه در سطح رسانه‌ای یا سیاسی مطرح می‌شود اما در فضای حقوقی و رسمی بین‌المللی فاقد وجاهت است. این اقدامات، بارها با واکنش رسمی ایران و حمایت پژوهشگران و نهادهای بین‌المللی مواجه شده است.در نهایت، این تلاش‌ها ممکن است در سطح رسانه‌ای یا حتی در سیاست‌گذاری‌های برخی دول خاص دیده شود اما در سطوح حقوقی و بین‌المللی، خلیج‌فارس با نام تاریخی‌اش به رسمیت شناخته می‌شود و تغییر آن نه‌تنها پشتوانه قانونی ندارد بلکه با اصول و قواعد حقوق بین‌الملل در تعارض است.

منبع: روزنامه جام‌جم