پاسداری از هویت ایرانی در عصر بی‌مرزها؛ چگونه از «مهرگان» تا «یلدا» را حفظ کنیم؟

در جهانی که مرزهای فرهنگی به سرعت در حال محو شدن است، پرسش اساسی این است؛ ما به عنوان وارثان تمدنی کهن، چگونه می‌توانیم در برابر این موج فزاینده از هویت خود محافظت کنیم؟

جواد روشندل، فرهنگ پژوه، به بررسی پدیده جهانی‌سازی فرهنگی و تأثیرات آن بر هویت فرهنگی پرداخت و گفت: جهانی‌سازی فرهنگی با سرعت شگفت‌انگیزی در حال گسترش است.

وی افزود: در این فرآیند، عناصر فرهنگی مناطق مختلف جهان به سرعت در سراسر کره زمین منتشر می‌شوند. هالووین که ریشه در آیین‌های باستانی سلتیک دارد، امروزه به یکی از شناخته‌شده‌ترین جشن‌های جهانی تبدیل شده است.

روشندل افزود: مشکل زمانی آغاز می‌شود که این جشن‌های بیگانه به تدریج جایگزین آیین‌های بومی و ملی ما می‌شوند و جوانان را از ریشه‌های فرهنگی خود دور می‌سازند.

وی به پژوهش‌های انجام شده اشاره کرد و گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که توجه به جشن‌هایی مانند هالووین در میان قشر جوان ایرانی در ۵ سال گذشته رشد قابل توجهی داشته است. این در حالی است که آشنایی نسل جوان با آیین‌های اصیل ایرانی مانند مهرگان و سده در همین بازه زمانی کاهش یافته است.

این فرهنگ پژوه با تأکید بر غنای فرهنگی ایران اظهار کرد: ایران با پیشینه‌ای چندین هزار ساله، دارای گنجینه‌ای پربار از آیین‌ها و جشن‌های باشکوه است که هر یک بیانگر بخشی از فلسفه زندگی، جهان‌بینی و ارزش‌های اصیل ایرانی هستند. نوروز، یلدا، سده و مهرگان نمونه‌های درخشان این دسته هستند که پیوند عمیق ایرانیان با طبیعت و نظم کیهانی را نشان می‌دهند.

دلایل گرایش جوانان به فرهنگ‌های بیگانه

روشندل به جشن سده اشاره کرد و گفت: این جشن که در میانه زمستان برگزار می‌شود، نماد غلبه بر تاریکی و سرماست و با افروختن آتش، پیام‌آور گرمی و نور است.

وی افزود: این آیین‌ها که شامل مناسبت‌های مختلف مذهبی می‌شوند، بیانگر بعد معنوی فرهنگ ایرانی هستند و هر منطقه از ایران دارای آیین‌های خاص خود است که نشان‌ دهنده تنوع و غنای فرهنگی کشورمان است.

این فرهنگ پژوه در خصوص دلایل گرایش جوانان به فرهنگ‌های بیگانه، بیان کرد: کوتاهی نهادهای فرهنگی و آموزشی ما اصلی‌ترین عامل این گرایش است.

وی خاطرنشان کرد: وقتی جوانان در رسانه‌های ملی و سیستم آموزشی با فرهنگ ملی خود به صورت جذاب و کاربردی آشنا نمی‌شوند، طبیعی است که به سمت فرهنگ‌های دیگر جذب شوند.

روشندل همچنین به تأثیر رسانه‌های جهانی و فضای مجازی اشاره و اظهار کرد: رسانه‌های جهانی با تولید محتوای جذاب و متنوع، جوانان را به سمت فرهنگ خود جذب می‌کنند.

بیگانگی نسل جوان با گنجینه فرهنگی خود

وی در ادامه به ضعف‌های سیستم آموزشی اشاره کرد و گفت: سیستم آموزشی ما از مقطع کودکستان تا دانشگاه، نقش چندانی در معرفی جذاب آیین‌های ملی ایفا نکرده است. این کمبود موجب بیگانگی نسل جوان با گنجینه فرهنگی خود شده است.

این فرهنگ پژوه با تأکید بر اینکه آیین‌های ملی ستون فقرات هویت یک ملت هستند و با از دست دادن این آیین‌ها، در واقع هویت فرهنگی خود را از دست می‌دهیم، افزود: آیین‌های مشترک، عاملی مهم برای ایجاد و تقویت انسجام اجتماعی هستند و می‌توانند مردم را در کنار یکدیگر جمع کرده و احساس تعلق به جامعه را تقویت کنند.

وی تأکید کرد: آیین‌های ایرانی حامل ارزش‌های والای انسانی هستند؛ ارزش‌هایی مانند احترام به طبیعت، صلح‌طلبی، مهمان‌نوازی و احترام به بزرگان از طریق این آیین‌ها به نسل‌های بعد منتقل می‌شوند.

روشندل همچنین بر لزوم بازنگری اساسی در نظام آموزشی تأکید کرد و گفت: استفاده از روش‌های خلاقانه و جذاب برای آشنا کردن دانش‌آموزان با این آیین‌ها ضروری است.

ضرورت برگزاری جشن‌ها و مراسم آیینی در سطح محلات

وی همچنین از رسانه‌های ملی خواست تا مسئولیت سنگین تولید محتوای جذاب درباره آیین‌های ایرانی بر عهده بگیرند؛ تولید فیلم، سریال و برنامه‌های متنوع می‌تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد.

این فرهنگ پژوه با بیان اینکه برگزاری جشن‌ها و مراسم آیینی در سطح محلات، در احیای این آیین‌ها بسیار نقش آفرین هستند، بر اهمیت بازآفرینی آیین‌ها تأکید کرد و گفت: این کار باید با حفظ اصالت و هماهنگی با زندگی مدرن انجام شود تا جوانان این آیین‌ها را به زندگی امروز خود مرتبط بدانند.

وی با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر، برگزاری جشن سده در برخی شهرهای ایران با استقبال خوب و چشمگیر جوانان مواجه شده است، اظهار کرد: می‌توان با برنامه‌ریزی درست و اجرای خلاقانه، جوانان را با آیین‌های ملی آشتی داد.

روشندل بیان کرد: برخی پروژه‌های فرهنگی در فضای مجازی نیز با تولید محتوای خلاقانه درباره آیین‌های ایرانی، توانسته‌اند توجه جوانان را به این آیین‌ها جلب کنند و آنان را به فرهنگ غنی خود نزدیک‌تر کنند.

وی افزود: فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در طی ۳۴ سال فعالیت خود، بیش از ۶۵ هزار واژه معادل برای کلمات بیگانه تصویب کرده است. این تلاش‌ها زمانی مؤثر خواهد بود که جامعه در به کارگیری این واژه‌ها مشارکت کند و آن‌ها را در زندگی روزمره خود به کار ببرد.

حفظ و احیای آیین‌های ایرانی، ضرورتی برای بقای هویت ملی

این فرهنگ پژوه حفظ و احیای آیین‌های ایرانی را نه تنها یک عمل نوستالژیک، بلکه ضرورتی برای بقای هویت ملی ما در جهان امروز دانست و بیان کرد: در برابر موج جهانی‌سازی فرهنگی، باید هوشمندانه عمل کنیم و با بهره‌گیری از گنجینه غنی فرهنگی خود، هویت ملی خویش را استوار نگه داریم.

وی با اشاره به اینکه آگاهی از فرهنگ و آیین‌های ملی و انتقال آن به نسل‌های آینده، ما را در برابر طوفان‌های فرهنگی مصون می‌دارد، افزود: امیدواریم با همتی جمعی و برنامه‌ریزی دقیق، بتوانیم میراث فرهنگی ارزشمند خود را نه تنها حفظ کنیم، بلکه به گونه‌ای پویا و خلاق آن را به نسل‌های آینده انتقال دهیم. آینده فرهنگی ایران در گرو تصمیم‌ها و اقدام‌های امروز ماست.

همان‌طور که فردوسی حکیم می‌فرماید: «توانا بود هر که دانا بود»- آگاهی از فرهنگ و آیین‌های ملی و انتقال آن به نسل‌های آینده، ما را در برابر طوفان‌های فرهنگی مصون می‌دارد.

منبع: ایسنا