از اهداکنندگان تا هوش مصنوعی؛ اولویت‌های پژوهشی جدید در انتقال خون

باشگاه خبرنگاران جوان - انتقال خون بخشی حیاتی از درمان‌های پزشکی مدرن است که جان میلیون‌ها بیمار را نجات می‌دهد. این فرآیند شامل جمع‌آوری، آزمایش، پردازش و تزریق خون سالم به بیماران است و بر کیفیت مراقبت در بسیاری از تخصص‌های پزشکی اثر مستقیم دارد. با این حال، این حوزه با مشکلات متعددی مانند رشد روزافزون نیاز به فرآورده‌های خونی، تضمین ایمنی خون، محدودیت منابع، چالش‌های مدیریتی، ملاحظات اخلاقی و حتی تغییرات فناورانه روبه‌روست. از آنجا که هر تصمیم در این زمینه می‌تواند پیامد‌های گسترده‌ای بر زندگی بیماران داشته باشد، ضروری است پژوهش‌هایی انجام شود که دقیقاً پاسخگوی نیاز‌های واقعی باشد. برای این کار، شناسایی اولویت‌های پژوهشی، یعنی تعیین موضوعات و پرسش‌هایی که باید زودتر و با جدیت بیشتری بررسی شوند، اهمیت بالایی پیدا می‌کند.

تجربه نشان داده که بدون تعیین این اولویت‌ها، سرمایه‌گذاری‌های علمی ممکن است به هدر برود یا صرف موضوعاتی شود که ارتباط چندانی با نیاز‌های جامعه ندارند. این مسئله در انتقال خون، که منابع آن محدود و حساس است، اهمیت دوچندان دارد. برای مثال، ممکن است تحقیقات زیادی روی جنبه‌های پایه‌ای علمی انجام شود، اما برخی مسائل کاربردی و فوری مانند بهبود غربالگری خون، مدیریت اهداکنندگان یا پیشگیری از عوارض تزریق، کمتر مورد توجه قرار گیرند. بنابراین، ایجاد یک نظام منظم و به‌روز برای تعیین این اولویت‌ها، می‌تواند کیفیت خدمات انتقال خون را ارتقا دهد و جان‌های بیشتری را نجات دهد.

غریب کریمی، دانشیار مرکز تحقیقات فرآورده‌های بیولوژیک و سلامت خون وابسته به مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون، به همراه هفت همکار، پژوهشی را در همین زمینه با هدف به‌روزرسانی و گسترش اولویت‌های پژوهشی در حوزه انتقال خون ایران انجام داده‌اند. این مطالعه، بر پایه مدل‌های بین‌المللی و با مشارکت گسترده ذینفعان از جمله سیاست‌گذاران، مدیران مراکز انتقال خون، اعضای هیئت علمی و انجمن‌های علمی انجام شد تا مجموعه‌ای جامع از پرسش‌ها و حوزه‌های ضروری برای تحقیق مشخص شود.

در این تحقیق، گروه‌های مختلف در جلسات بحث گروهی، بارش افکار، رأی‌گیری و امتیازدهی شرکت کردند و حتی از ارتباطات مجازی برای تسهیل کار استفاده شد. هر موضوع پیشنهادی بر اساس ۱۲ معیار ارزیابی شد که از میان آنها سه معیار اصلی شامل کفایت اطلاعات موجود، ملاحظات اخلاقی و جنبه‌های قانونی، الزامی بودند. در نهایت پس از بررسی دقیق، فهرست نهایی در شورای پژوهش به تصویب رسید.

بر اساس یافته‌های این مطالعه، ۱۶۱ موضوع تحقیقاتی در قالب ۱۳ حوزه اصلی به عنوان اولویت‌های پژوهشی جدید انتخاب شد. بیشترین تعداد موضوعات به حوزه‌های «اهدا و اهداکنندگان»، «آزمایش‌های غربالگری و سلامت خون» و «انتقال خون بیمارستانی» اختصاص یافت که بیانگر اهمیت بالای این بخش‌ها از نگاه شرکت‌کنندگان است. حوزه‌هایی مانند سیستم کیفیت، پلاسما و دارو‌های مشتق از آن و ایمونوهماتولوژی نیز جایگاه قابل توجهی در فهرست به دست آوردند.

نتایج نشان دادند که مشارکت فعال ذینفعان مختلف باعث می‌شود نیاز‌های واقعی بهتر شناسایی شده و فرایند اولویت‌گذاری دقیق‌تر انجام شود. همچنین، مقایسه با نسخه‌های قبلی این فهرست نشان داد که تعداد موضوعات پیشنهادی افزایش و دامنه حوزه‌ها گسترش یافته است.

یکی از نکات قابل توجه این مطالعه، ورود حوزه‌های نوین مانند «فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی» و «اقتصاد انتقال خون» به فهرست اولویت‌ها بود که بیانگر توجه به نیاز‌های آینده و استفاده بهینه از منابع است. همچنین، توجه به تهدیدات عفونی نوظهور و روش‌های کاهش پاتوژن، به عنوان مسائل حیاتی در امنیت خون، در اولویت‌های جدید جای گرفته است.

این یافته‌ها از آن جهت اهمیت دارند که می‌توانند مسیر تحقیقات آینده را مشخص کنند و از دوباره‌کاری یا صرف هزینه در زمینه‌های کم‌اهمیت جلوگیری نمایند. همچنین، ایجاد یک چارچوب شفاف و پاسخگو برای تعیین اولویت‌ها باعث می‌شود محققان، سرمایه‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان دید روشنی نسبت به نیاز‌های واقعی داشته باشند. به علاوه، این رویکرد می‌تواند الگویی برای سایر بخش‌های نظام سلامت باشد.

نتایج کامل این فعالیت پژوهشی در «فصلنامه پژوهشی خون» منتشر شده است که وابسته به مرکز تحقیقات انتقال خون است.