خبرگزاری مهر، گروه جامعه؛ محیط زیست و منابع طبیعی به عنوان بخشی که بر ابعاد مختلف حیات بشری سایه افکنده و به عنوان بخشی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم با مأموریت و وظایف دستگاه‌های مختلف سرو کار دارد، مقوله حائز اهمیتی تلقی می‌شود. اما در سال‌های اخیر پدیدار شدن معضلات متعدد محیط زیستی اهمیت توجه به این حوزه را در ایران بیش از پیش کرده است. محیط زیست ایران در سال ۱۴۰۱ با موضوعات تلخ و شیرین مختلفی همراه بود از تلف شدن پیروز گرفته تا ماجرای آبگیری سد چمشیر، از ورود درنای بلژیکی به کشور تا همراه نشدن او با امید در سفر به سیبری، در این مطلب به خلاصه‌ای از این موضوعات پرداختیم.
تولد سلبریتی حیات وحش
۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ «پیروز» در قالب اجرای پروژه تکثیر در اسارت متولد و تبدیل به سلبریتی حیات وحش شد. پیروز فرزند «ایران» و «فیروز» بود. قرار بود ایران زایمان طبیعی داشته باشد ولی به دلیل شرایط جسمانی آن و عدم موفقیت در زایمان طبیعی دامپزشکان تصمیم به سزارین یوز ایرانی گرفتند و سه قلو به دنیا آورد تا امیدها برای جلوگیری از انقراض یوزپلنگ ایرانی حفظ شود. ابتدا اعلام شد هر سه توله‌های متولدشده یوزپلنگ ایرانی ماده هستند اما پس از مدتی مشخص شد بررسی‌ها درست نبوده است. از فرزندان ایران و فیروز توله اول چهار روز پس از تولد تلف شد.
مادر یوزها فرزندانش را برای شیردهی نپذیرفت و نگهداری توله دوم و سوم نیز از روز چهارم به مدت شش روز به علیرضا شهرداری (فعال محیط زیست، عکاس حیات وحش و مربی جانورشناسی) سپرده شد. مدتی بعد توله دوم هم تلف شد و دلیل اصلی تلف شدن دو توله یوز عمل سزارین و نخوردن شیر مادر بود.
مدتی نگذشت که پیروز محبوب ایرانی‌های داخل و خارج از کشور شود و اخبار مختلف از آن برخی روزها در صدر اخبار خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها و سایت‌های مختلف بود. از تغذیه تا شرایط جسمانی همه و همه برای مخاطبان جذابیت داشت و تصاویر و ویدئوهای مربوط به آن مورد استقبال قرار گرفت. حواشی مربوط به این یوزپلنگ هم اندک نبود. به طوری که برخی در فضای مجازی اعلام کردند؛ پیروز دزدی شده ولی مسئولان محیط زیست خبر دادند که هیچ اتفاقی برای او نیفتاده است و دزدیده شدن پیروز شایعه است.
پیروز با کمک و پرستاری تیمارگر و امدادگر حیات وحش علیرضا شهرداری پناه و علی عمارلویی در پارک حیات وحش پردیسان نگهداری شد. پیتر کالدوِل دامپزشک آفریقایی و بابک باستانی نیز روزانه شرایط جسمانی پیروز را پایش و نیز در نگهداری پیروز همراهی کرد.پیروز شب‌ها به همراه مربی خود در فضای باز زیر آسمان می‌خوابید تا به فضای طبیعی عادت کند و به دلیل سرد شدن هوا فضای بسته را هم برای نگهداری آن فراهم کردند تا سرما به آنها آسیب نزند. پوشش بدن پیروز باید به مرور به هوای سرد عادت کرد و قرار بود پیروز از فرودین ماه ۱۴۰۲ به توران در سمنان منتقل شود.
۱۴ دی ۱۴۰۱ تصویری از پیروز در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد پیروز گردن‌بند الیزابت بر گردن دارد. انتشار این تصویر در فضای مجازی با نگرانی طرفداران توله یوزپلنگ ایرانی همراه شد. در این خصوص، غلامرضا ابدالی؛ سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: این عکس مربوط به ۲۰ روز پیش است و بستن موقتی گردن‌بند الیزابت به‌صلاح‌دید کارشناسان و بخشی از روند تیمارگری پیروز بوده است.
حدود دو ماه از میزان نگرانی‌ها در مورد سلامت پیروز کاسته شد ولی مجدد ۶ اسفند ۱۴۰۱ خبرهای بدی در مورد وضعیت جسمانی پیروز در حدود ۱۰ ماهی آن اعلام شد و غلامرضا ابدالی سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌وحش اظهار داشت: نارسایی شدید کلیه و مشکلات گوارشی سبب بروز مشکل در پیروز شده است. پیروز به بیمارستان دامپزشکی منتقل شده و تیم نجات مشغول انجام فعالیت‌های مورد نیاز هستند.
پزشکان اعلام کردند شاید دیالیز راهی برای نجات این یوز باشد. پس از یک روز از طرح این موضوع علیرضا شهرداری، تیمارگر پیروز در صفحه اینستاگرام خود اعلام کرد؛ «دیالیز پیروز در بیمارستان مرکزی تهران با همکاری مسئولین کنسرسیوم دیالیز ایران شروع شد و پیروز رفت داخل اتاق جراحی.
مرادی رئیس بیمارستان دامپزشکی مرکزی گفت: همه تلاش خود را می‌کنیم که ریسک را به حداقل برسانیم و بتوانیم با اقدامات انجام شده، آنزیم‌های کلیوی را به حد استاندارد نزدیک کنیم تا درمان خاصی که تمرکزشان بر راه اندازی مجدد کلیه و تنظیم آنزیم‌ها است فرصت عمل کردن داشته باشند. امیدها بر زنده ماندن پیروز در دل بسیاری دوباره جوانه زد ولی این شادی چندان طول نکشید.
پیروز در ۱۰ ماهگی تلف شد
«پیروز» توله یوز پلنگ محبوب ایرانی‌ها ۱۰ اسفند سال ۱۴۰۱ در بیمارستان دامپزشکی به دلیل بیماری جان خود را از دست داد. پیروز یوزپلنگی ایرانی در قالب طرح پروژه تکثیر یوز ایرانی در اسارت متولد شده بود. تلف شدن پیروز ۱۰ ماهه ناراحتی دوست داران حیات وحش را به همراه داشت و بسیاری از کاربران در فضای مجازی هم با انتشار عکس‌هایی از او ابراز ناراحتی کردند؛ برخی کمبود امکانات و برخی کم کاری مدیران محیط زیست را از دلیلی دانستند که سبب جان باختن پیروز شده است.عده‌ای هم بیان کرده‌اند که اگر به نزد مادرش در طبیعت سپرده شده بود یا بهتر به این یوز رسیدگی می‌شد و به موقع بیماری این حیوان تشخیص داده شده بود، عمری طولانی می‌داشت.
آغاز راهی روشن برای آینده یوزه‌ای ایرانی
به گفته مدیران و مسئولان مربوطه در محیط زیست پروژه تکثیر در اسارت قرار بود در کنار پروژه اصلی، یعنی حفاظت از جمعیت یوزها در طبیعت باشد و به هیچ‌وجه جایگزین آن نبود. در این طرح بنا بود یوزهایی که به هر دلیلی از طبیعت جدا می‌شوند، مثل «کوشکی»، «دلبر»، «ایران» و جدیدتر «آذر» و «توران» در یک شرایط مناسب برای زادآوری نگهداری شوند. پیروز و برادرهای پیروز خروجی‌های این پروژه بودند که متأسفانه دو قلاده از آنها در بدو تولد تلف شدند و پیروز هم بیشتر از ده ماه نتوانست دوام بیاورد ولی تجربیات این پروژه آغاز راهی روشن برای آینده یوزه‌ای ایرانی خواهد بود.
پیدا شدن ۲ توله یوز در زیستگاه توران
همچنین امسال خبرهای مربوط به یوزها اندک نبود. ۱۱ آذر ۱۴۰۱ خبر رسید ۲ توله یوز به وسیله یک چوپان در پناهگاه حیات وحش توران زنده‌گیری شده است. در واقع چوپانی روز پنجشنبه (۱۰ آذر) در حین چرای دام در این پناهگاه صداهایی می‌شنود، به سمت صدا می‌رود و در نهایت ۲ توله یوزپلنگ را می‌بیند؛ سپس، آنها را گرفته و به منزل می‌برد، آن شب با شیر گوسفند توله‌ها را تغذیه می‌کند، روز بعد موضوع را به حفاظت محیط زیست سمنان گزارش می‌کند، محیط بانان بلافاصله توله‌ها را به محل زنده گیری بر می‌گردانند تا شاید مادر به سراغشان بیاید ولی خبری از مادر آنها نشد و اکنون این دو توله در وضعیت جسمانی مساعدی هستند.
تلف شدن کوشکی یوزپلنگ نر حدود ۱۶ ساله
تلف شدن کوشکی یوزپلنگ نر حدود ۱۶ ساله در توران شاهرود از خبرهای بد محیط زیستی سال ۱۴۰۱ است که البته علت مرگ این یوز، کهولت سن بود. این یوز در سال ۱۳۸۶ توسط فردی به نام کوشکی از دوست داران محیط زیست، در هفت ماهگی از سه چوپان که آن‌را شکار کرده بودن خریداری و تحویل سازمان محیط زیست شده بود و همچنین زمانی را در پردیسان تهران سپری کرد تا با دلبر جفت گیری کند اما مجدداً به توران شاهرود بازگشت و هشتم بهمن ۱۴۰۱ تلف شد. اندام تناسلی و تولیدمثلی این یوز برای انجام تحقیقات به پژوهشگاه رویان تحویل داده شد.
نجات لالین از دست قاچاقچیان
خوشبختانه زمستان امسال یک خرس سیاه از دست قاچاقچیان توسط نیروهای محیط زیست نجات یافت و این خرس که «لالین» نام دارد در حال حاضر به پارک پردیسان منتقل شده و حفظ و نگهداری به خوبی در حال انجام است.
«رؤیا» با «امید» سفر نکرد / درناهای سیبری به توافق نرسیدند!
«رؤیا» درنای بلژیکی که همراه «امید» از فریدونکنار به سمت سیبری پرواز کرده بود، در تنکابن از ادامه سفر صرف نظر کرد و امید رفت و رؤیا ماند.
امید آخرین بازمانده از جمعیت غربی درنای سیبری است. این پرنده وفادار به اقلیم مازندران از ۱۴ سال پیش با وجود از دست دادن جفتش "آرزو" همچنان برای زمستان‌گذرانی به مازندران می‌آید. این درنا سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۹۴ برای زمستان‌گذرانی به مازندران نیامد که باعث نگرانی دوستداران محیط زیست شده بود. مدتی پیش یک قطعه درنا از مرکز تکثیر و حفاظت درناها در بلژیک از مسیر هواپیمایی بلژیک به قطر و سپس به ایران آمد و به تالاب بین المللی فریدونکنار منتقل شد تا همسفری برای امید باشد، ولی ۲۱ اسفند رؤیا و امید برای ادامه سفر به توافق نرسیدند.
بسته شدن پرونده مربوط به میانکاله
یکی از خبرهای خوب محیط زیستی سال ۱۴۰۱ هم پرونده مربوط به میانکاله بود که به گفته مدیران محیط زیستی کاملاً مختومه شده و مردم هیچ نگرانی نداشته باشند همچنین مبحث مربوط به عرضه ۹۰ هکتار مراتع این منطقه مربوط به سازمان جنگل‌ها و مراتع طبیعی است و این سازمان مرجع پاسخگویی در نظر گرفته شده است.
اختصاص ۱۰۳ میلیارد تومان و ۳ میلیون یورو برای مقابله با آلودگی هوا
در سال ۱۴۰۱ در فصل بودجه، تمهیداتی جهت مقابله با آلودگی هوا در نظر گرفته شد و دستگاه‌ها موظف شدند اعتبار قانون هوای پاک را در لایحه بودجه به مجلس ارائه دهند. به گفته مدیران سازمان محیط زیست سال آینده مشکلی در زمینه تأمین اعتبار مقابله با آلودگی هوا نخواهیم داشت و در کل ۱۰۳ میلیارد تومان و ۳ میلیون یورو در این راستا پیش بینی شده که این اعتبار بخش زیادی از چالش‌های مقابله با آلودگی هوا را برطرف می‌کند.
چمشیر آبگیری شد / شوربختی در انتظار عروس زاگرس؟
ماجرای آبگیری سد چمشیر از موضوعات پر حاشیه و چالش در محیط زیست ایران طی سال ۱۴۰۱ بود. سد «چمشیر» در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان در استان کهگیلویه و بویراحمد و بر روی رودخانه زهره ساخته شده است. سدی که وزارت نیرو آن را حیات‌بخش برای شرق خوزستان می‌داند اما برخی کارشناسان و دوست داران محیط زیست آن را زمینه‌ساز مرگ عروس زاگرس یا همان رودخانه زهره و خسارت سنگین برای خوزستان معرفی می‌کنند.
رودخانه زهره در واقع رودخانه‌ای به طول ۴۷۵ کیلومتر که از دو رود «فهلیان» و «تنگ شیو» در شهرستان ممسنی استان فارس سرچشمه می‌گیرد و با عبور از گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد به سمت خوزستان و درنهایت خلیج‌فارس ادامه راه می‌دهد. اما حالا دغدغه‌مندان محیط زیست درباره مرگ این عروس زیبای زاگرس هشدار داده‌اند و از عواقب جبران ناپذیر آبگیر سد چمشیر بر محیط زیست و حیات وحش می‌گویند. سد چمشیر، بلندترین سد وزنی از نوع بتنی غلتکی (آر. سی. سی) ایران است با دارا بودن مخزن ۲.۳ میلیارد مکعب، دریاچه‌ای به طول ۴۸ کیلومتر و وسعت ۵۱ کیلومتر مربع است قرار بود دی ماه ۱۴۰۱ آبگیری شود.
برخی از کارشناسان و متخصصان محیط زیست و آب معتقد بودند اگر چمشیر آبگیری شود، تراژدی گتوند ۲ تکرار می‌شود و به شدت مخالف آبگیری سد چمشیر هستند. علی سلاجقه رئیس سازان محیط زیست هم بارها اعلام کرد این موضوع تحت رصد سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد و به ملت هم قول می‌دهم که اجازه ایجاد گتوند ۲ را نخواهیم داد.
علیرضا نور محمدی مشاور رئیس و معاون هماهنگی امور استان‌های سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در مورد چمشیر باید بگویم که سازمان محیط زیست نقطه نظرات خودش را اعلام کرده و تصمیم گیری با مراجع بالاتر است. نه آبگیری سد چمشیر بلکه مواردی که دو دستگاه اختلاف داشته باشند مراجع بالایی همچنین ریاست جمهوری تصمیم نهایی را خواهد گرفت.
در حالی که ابهامات زیادی پیرامون سازندهای سد، وضعیت پسا آبگیری، وجود محوطه تاریخی و حتی چاه‌های نفت در سایت و مخزن سد چم شیر گچساران توسط کارشناسان و فعالان زیست محیطی مطرح بود، تصاویر منتشر شده در فضای مجازی نشان می‌داد این سد در بارش‌های اخیر و در عین تکذیب‌های مکرر متولیان، آبگیری شده است. همچنین ۲۲ اسفند ۱۴۰۱ سرانجام پس از کش و قوس‌های فراوان با حضور مسئولان و مجریان سد چمشیر و همچنین خبرنگاران در محل ساخت سد، به صورت رسمی آبگیری سد چمشیر گچساران اعلام شد.
۱۴۰۱ خانه محیط زیست در سال جاری افتتاح شد
۲۶ اسفند و در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به مشارکت همه مردم برای حفظ محیط زیست بر اساس اصل پنجاهم قانون اساسی گفت: طرح خانه‌های محیط زیست با هدف شبکه‌سازی استفاده از ظرفیت‌های مردمی و نیروهای جهادی مطرح و یکهزار و چهار صد و یکمین خانه محیط زیست کشور در یک مسجد افتتاح شد. به گفته مدیران محیط زیست دولت‌ها به تنهایی نمی‌توانند در حفظ محیط زیست کشور موفق باشند و مردم بهترین کسانی هستند که می‌توانند از محیط زیست خود حفاظت کنند. همچنین وجود خانه‌های محیط زیست در مساجد با توجه به جایگاه ویژه مساجد در بین مردم می‌تواند الگوی بسیار مناسبی برای ارائه دستاوردهای آن به جهان باشد.
