به چالش کشیدن لیبرالیسم در مشایه

باشگاه خبرنگاران جوان - یک بیانیه فلسفی و اجتماعی است که ریشه‌های مدرنیته غربی را به چالش می‌کشد. در جهانی که لیبرالیسم سیاسی بر پایه لذت‌جویی فردی و فردگرایی افراطی بنا شده، اربعین همچون یک موج عظیم، این پایه‌ها را زیر و رو می‌کند. میلیون‌ها انسان از سراسر جهان، در گرمای سوزان عراق، مسیری طولانی را پیاده طی می‌کنند تا به کربلا برسند. اربعین نشان می‌دهد انسان می‌تواند لذتی عمیق‌تر از سرچشمه جوشان رنج جمعی بیابد و فردگرایی را در خدمت جمع قربانی کند. همزمان با این رنج لذت‌بخش وعده‌های لیبرالیسم یک به یک در آتش غزه می‌سوزد. آزادی زمانی که چند میلیون نفر در غزه محصور شدند سوخت، آزادی زمانی که کودکان غزه زیر آوار گرسنگی جان باختند سوخت و آزادی زمانی که انس‌شریف، خبرنگار الجزیره و دوربینش هدفمند ترور شدند سوخت.  

لذت‌جویی غربی در برابر لذت اربعینی

در فلسفه لیبرالیسم، لذت‌جویی یکی از ستون‌های اصلی است. جرمی بنتام، فیلسوف انگلیسی، اصل سودمندی را بر پایه حداکثر لذت برای حداکثر افراد بنا نهاد، اما این لذت مادی و براساس منفعت فردی است. مصرف، رفاه شخصی و اجتناب از رنج. مدرنیته جدید که بر پایه انقلاب صنعتی و سرمایه‌داری لیبرال شکل گرفت، انسان را به عنوان یک مصرف‌کننده خودمحور تعریف می‌کند، اما اربعین این مفهوم را وارونه می‌سازد. لذتی که زائران در اربعین تجربه می‌کنند بر پایه رنج است. پیاده‌روی ۸۰ کیلومتری در گرمای ۵۰ درجه سانتی‌گراد، طی سه روز با پا‌هایی تاول‌زده و بدن‌هایی خسته از منظر منطق غربی دیوانگی است. چرا کسی باید خود را به چنین رنجی بیندازد؟ لذت اربعینی لذتی جمعی است که از فداکاری برمی‌خیزد، نه از مصرف. زائران در این مسیر، احساس تعالی می‌کنند؛ گویی با تحمل رنج، به چیزی بزرگ‌تر از خود متصل می‌شوند. این تضاد مدرنیته را به چالش می‌کشد، زیرا نشان می‌دهد انسان لزوماً به دنبال رفاه مادی نیست. در ادبیات غربی رنج اغلب به عنوان چیزی منفی دیده می‌شود که باید سرکوب یا درمان شود. اما در اربعین رنج ابزاری برای رشد روحی است. این پدیده، میلیون‌ها نفر را هر سال گرد هم می‌آورد تا اثبات کنند که لذت واقعی می‌تواند از انکار خود و خدمت به دیگران نشئت بگیرد. اربعین یک آزمایشگاه زنده برای نقد لذت‌جویی لیبرال است.  

فرهنگ اشتراک در موکب‌ها در تقابل با فردمحوری

دومین پایه لیبرالیسم، بر استقلال فردی و حقوق شخصی تأکید دارد. آدام اسمیت در «ثروت ملل» اقتصاد را بر پایه منافع شخصی بنا نهاد و این ایده به سیاست لیبرال تسری یافت. هر فرد باید منافع خود را پیگیری کند و جامعه از مجموع این منافع سود می‌برد. اما اربعین این فردگرایی را به سخره می‌گیرد. در موکب‌های عراقی که ایستگاه‌های خدمت‌رسانی داوطلبانه هستند میزبانان هرچه دارند و ندارند را با زائران شریک می‌شوند. غذا، آب، جای خواب و حتی خدمات درمانی همه‌چیز رایگان و بدون انتظار پاداش. این اعمال نه‌تنها فردگرایی را انکار می‌کند بلکه یک مدل اجتماعی جایگزین ارائه می‌دهد. جامعه‌ای مبتنی بر ایثار و همبستگی. از منظر لیبرال، این رفتار غیرمنطقی است. چرا کسی باید دارایی خود را بدون سود شخصی تقسیم کند؟ اما اربعین نشان می‌دهد انسان می‌تواند فراتر از منافع فردی عمل کند. در تضاد با سرمایه‌داری لیبرال که نابرابری را توجیه می‌کند، اربعین برابری را در عمل نشان می‌دهد. ثروتمند و فقیر، شیعه و سنی، مسلمان و غیرمسلمان، ایرانی و عراقی، همه در یک سطح خدمت می‌گیرند. میلیون‌ها زائر هر سال این مدل را تجربه و آن را به عنوان یک الگوی جهانی ترویج می‌دهند.  

غزه افشاگر تناقضات لیبرالیسم غربی است

درحالی‌که اربعین محتوای مدرنیته را نقد می‌کند ماجرای غزه حیثیت ظاهری لیبرالیسم را زیر سؤال برده است. غرب طی دو قرن با شعار‌هایی همچون حقوق بشر، دموکراسی و آزادی بیان، خود را مدافع ارزش‌های جهانی معرفی کرد. اما غزه این ادعا‌ها را به باد داد. بمباران مداوم، کشتار غیرنظامیان و محاصره غذایی در سایه بی‌عملی دولتمردان و نهاد‌های بین‌المللی تداوم می‌یابد. وقتی ۵ خبرنگار در چادرشان کشته می‌شوند، رسانه به عنوان رکن چهارم دموکراسی چه معنایی دارد؟ رسانه‌های غربی که ادعای بی‌طرفی دارند تا جایی که بتوانند روایتی یک‌جانبه ارائه می‌دهند و جنایات را توجیه می‌کنند. این تناقض تمام حیثیتی که لیبرالیسم جمع کرده بود را نابود می‌کند. حقوق بشر حالا به ابزاری انتخابی تبدیل شده که برای برخی کشور‌ها اعمال می‌شود و برای دیگران نه. وقتی غذا به مردم غزه نمی‌رسد درحالی‌که غرب میلیارد‌ها دلار کمک نظامی می‌فرستد یعنی مدعیان لیبرال‌دموکراسی تصمیم گرفته‌اند ظاهر اتو کشیده مکتب فکری خود را نیز به باد بدهند. مخاطبان جهانی این تناقض را می‌بینند و به غرب بی‌اعتماد می‌شوند. غزه نه‌تنها یک بحران انسانی است بلکه یک بحران فلسفی برای مدرنیته است. جامعه‌ای که بر پایه فردگرایی و لذت‌جویی بنا شده چنین رنجی را نادیده می‌گیرد. اربعین در این زمینه یک واکنش عملی است از سوی زائرانی که برای عدالت پیاده‌روی می‌کنند در برابر غرب که عدالت را گزینشی اعمال می‌کند.  

سیاسی‌تر از همیشه

امسال، اربعین بیش از همیشه رنگ سیاسی به خود گرفته است. همواره برخی تلاش دارند اربعین را به عنوان یک مناسک غیرسیاسی معرفی کنند، اما کمپین‌هایی همچون نمایش حرکت موشک‌های ایرانی با دست توسط عراقی‌های میزبان این تصویر برساخته را بیش از همیشه به چالش کشیده است. عراقی‌ها تمثال شهدا را در موکب‌ها نصب کرده‌اند و این نماد‌ها چندین برابر هرسال شده‌اند. موشک‌باران ایران علیه رژیم صهیونیستی نگاه مردم منطقه ازجمله عراقی‌ها به ایران را مثبت‌تر از همیشه کرده است. کمپین‌های دیجیتال همچون هشتگ‌های مرتبط با غزه و ایران میلیون‌ها نفر را بسیج کرده‌اند. عراقی‌ها اکنون با صدای بلندتری نشان می‌دهند که اربعین فقط نوعی مراسم مذهبی نیست. اربعین جلوه‌ای از اراده مردم مقاومی است که در تاول‌های پا‌هایشان نمایان شده است. مواجهه عراقی‌ها با ایران پس از موشک‌باران اثبات می‌کند که مقاومت می‌تواند اتحاد ایجاد کند درحالی‌که لیبرالیسم تفرقه می‌اندازد.

منبع: فرهیختگان