براساس سرشماری سال 90 و گزارش مرکز آمار ایران از جمعیت 75 میلیون و 149 هزار و 669 نفری آن سال حدود یک میلیون و 200 هزار نفر در کشور معلول هستند.

در این میان 98 هزار و 977 نفر نابینا، 99 هزار و 602 نفر ناشنوا، 136 هزار 829 نفر دارای اختلال در گفتار و صدا هستند، افزون بر این براساس این سرشماری 256 هزار و 15نفر قطع دست،127 هزار و 939 نفر دارای نقص در دست،47 هزار و 278 نفر قطع پا،263 هزار و142 نفر نقص پا،137 هزار و 912 نفر نقص تنه و 333 هزار و 996 نفر اختلال ذهنی دارند. این در حالی است که 74 میلیون و 132 هزار و ده نفر در سرشماری سال 90 در فرم های ارائه شده در این باره گزینه هیچ کدام را انتخاب و تائید کرده اند دچار هیچ کدام از معلولیت های ذکر شده در فرم های مرکز آمار نیستند؛ اما نکته اینجاست که براساس آمار سازمان بهداشت جهانی در کشورهای در حال توسعه بین 10 تا 15 درصد افراد جامعه دچار معلولیت شده و بین 4 تا 4.5 درصد اشخاص نیز دچار معلولیت سختی می شوند که باید به آنها خدمات ویژه ای ارائه کرد، بنابراین می توان نتیجه گرفت حدود 12 میلیون معلول در کشور وجود داشته و دست کم حدود سه میلیون و 200 هزار نفر به خدمات تخصصی نیاز دارند، اما نکته اینجاست که این آمار تفاوت زیادی با نتایج آخرین سرشماری در کشور دارد.

آمارهای تخمینی

یحیی سخنگویی، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی درباره آمار معلولان در کشور به جام جم می گوید: آمار دقیقی از معلولان در کشور وجود ندارد، مرکز آمار در این حوزه کاری کرده و اطلاعات آن ناقص است، دانشگاه بهزیستی نیز چند سال پیش اطلاعاتی جمع آوری کرد، اما بازهم جوابگوی نیازها نیست.

سخنگویی درباره آمارهایی که مسئولان این حوزه ارائه می کنند، می گوید: آمارهای ارائه شده تخمینی است، برای نمونه براساس آمارهای جهانی می گویند 10 تا 15 درصد افراد جامعه را معلولان تشکیل می دهند، بنابراین مسئولان آمار، معلولان کشور را حدود 12 میلیون برآورد می کنند.

وی ادامه می دهد: براساس آمارهای تخمینی حدود یک میلیون ناشنوا و کم شنوا در سطح کشور وجود دارد، اما از این تعداد 127 هزار نفر تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند. آمار بیماران روانی مزمن نیز حدود 300 هزار نفر تخمین زده می شود، اما حدود ده هزار نفر آنها تحت پوشش بهزیستی هستند، آمار معلولان عقب مانده ذهنی نیز حدود 1.5 میلیون نفر برآورد می شود، اما از این تعداد حدود 35 هزار نفر در مراکز بهزیستی خدمات می گیرند.

این در حالی است که معلولان همیشه از تحت پوشش قرار نگرفتن و نبود خدمات گلایه داشته اند، نکته اینجاست که وقتی مسئولان برآورد دقیقی از تعداد جامعه هدف خود ندارند، چگونه می توانند به این افراد خدمات مناسبی ارائه کنند؟

افزون بر این تاکنون شدت معلولیت ها در کشور مشخص نشده است، برای نمونه در بین معلولان عقب مانده ذهنی افراد آموزش پذیر، دارای معلولیت شدید یا خیلی شدید وجود دارد، یا در بین نابینایان، نابینای مطلق و کم بینا وجود دارد، اما به دلیل ضعف های آماری، مسئولان تعداد این افراد را فقط تخمین می زنند.

مریم پوررضاانور، رئیس گروه سرشماری مرکز آمار ایران نیز درباره تفاوت اطلاعات مرکز آمار با اطلاعات سازمان بهداشت جهانی در حوزه معلولان به جام جم می گوید: به نظر می رسد در اطلاعات سازمان ملل بحث سنجش ناتوانی نیز مطرح است، اما براساس قانون، مرکز آمار ایران موظف است درباره معلولیت پرسش کند که با مفهوم ناتوانی متفاوت است.

رئیس گروه سرشماری مرکز آمار ایران می افزاید: اطلاعات مرکز آمار براساس تعاریفی که سازمان بهزیستی از معلولیت ارائه کرده، تهیه شده و با تعریف ناتوانی متفاوت است.

وی درباره مشخص نشدن اطلاعاتی مانند تعداد معلولان ذهنی آموزش پذیر در آمار های این مرکز عنوان می کند: این موارد اطلاعات ریزتری است که محل جمع آوری آنها سرشماری ها نیست، اطلاعات کلان مورد نیاز دستگاه های برنامه ریز کشور به وسیله سرشماری فراهم می شود، اما بقیه اطلاعات به طرح های آماری و نمونه گیری نیاز دارد.

رئیس گروه سرشماری مرکز آمار ایران درباره این که چنین اطلاعاتی را چگونه باید جمع آوری کرد، تصریح می کند: اگر سازمان بهزیستی به چنین اطلاعاتی نیاز دارد، باید در جلسات با ریاست مرکز آمار در میان بگذارد؛ زیرا مرکز آمار از برآورده کردن نیاز های آماری سازمان ها استقبال می کند.

وی درباره نحوه آمارگیری از معلولان ادامه می دهد: در تصمیم گیری های مشترکی که با سازمان بهزیستی اتخاذ شد و با توجه به تعاریف و مفاهیمی که این سازمان از معلولیت مشخص کرد، آمار های حوزه معلولان تهیه می شود.

به گفته رئیس گروه سرشماری مرکز آمار ایران، با مشخص شدن تعاریف و مفاهیم، اقلام مورد نیاز سازمان ها در پرسش نامه های مرکز آمار گنجانده شده و نسبت به جمع آوری آنها اقدام می شود.

معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی درباره اطلاعات مرکز آمار ایران از جمعیت معلولان می افزاید: چون مامورانی که آمارگیری کرده اند در حوزه معلولان کارشناس نبوده و بسیاری از معلولان و خانواده های آنها نیز از میزان معلولیت خود و نوع آن اطلاعی ندارند، این اطلاعات دقیق و کامل نیست به عنوان نمونه ما براساس این آمار برای معلولان ویلچر تهیه کرده و به شهرستان ها می فرستیم، اما بعد از مدتی مشخص می شود معلولان بیشتری وجود دارند که به این ابزار نیازمندند. رئیس گروه سرشماری مرکز آمار ایران درباره نحوه آموزش ماموران مرکز آمار ادامه می دهد: با ابزارهای آموزشی مانند جزوات آموزشی و اسلایدها به ماموران آموزش داده شده و به این شکل آنها اطلاعات را با تعاریف مشخص شده از مردم می پرسند.

رسول خضری، عضو فراکسیون حمایت از حقوق معلولان مجلس نیز با تائید این که تحقیق و پژوهش کاملی برای مشخص شدن آمار معلولیت در کشور انجام نشده، در گفت وگو با جام جم اظهار می کند: تهیه آمار معلولان مربوط به سازمان بهزیستی است، اما بسیاری از معلولان تحت پوشش این سازمان نیستند، چون آماری از آنها گرفته نشده برای نمونه در شهرستان کوچک پیرانشهر که دارای 130 هزار نفر جمعیت است، 640 معلول وجود دارد که تحت پوشش سازمان بهزیستی یا کمیته امداد نیستند.

وی تاکید می کند: وقتی 640 نفر در شهرستان کوچک پیرانشهر تحت پوشش سازمان بهزیستی یا کمیته امداد نیستند، باید گفت چند برابر این افراد در سطح کشور وجود دارند، بنابراین باید آمار دقیقی از معلولان کشور تهیه شود.

ضعف مدیریت و بودجه

عضو فراکسیون حمایت از حقوق معلولان مجلس درباره دلیل این که تاکنون آمار دقیقی از معلولان در کشور تهیه نشده، یادآور می شود: دلیل اصلی نبود مدیریت صحیح است البته کمبود بودجه نیز بی تاثیر نیست، در واقع کارهای بهزیستی کافی نبوده و این سازمان باید قدم های جدی تری بردارد.

بنابراین باید تاکید کرد علاوه بر این که آمارهای این حوزه ناقص اند، قدیمی نیز هستند، نکته اینجاست که سازمان بهزیستی به عنوان متولی معلولان در کشور باید این کار را انجام دهد، اما تاکنون مسئولان این سازمان تمایلی به انجام این کار نداشته اند.

این در حالی است که مسئولان با توجه به همین آمار تخمینی درباره ریزمعلولیت ها نیز آمار ارائه می کنند، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی در این باره اظهار می کند: برای نمونه می گوییم چند درصد از آمار کل معلولان مربوط به معلولان عقب مانده ذهنی است. اما وقتی آمار دقیقی در این حوزه وجود داشته باشد، مسئولان می توانند از بودجه محدود خود بهتر استفاده کنند، بنابراین واحد پژوهش سازمان بهزیستی باید هر چه زودتر برای تهیه آمار وارد عمل شود؛ زیرا اکنون معلولانی در کشور هستند که نمی دانند به چه معلولیتی دچارند یا از شدت معلولیت خود اطلاعی ندارند.

معلولیت جدی گرفته نمی شود

مرضیه شیرازی خواه، مدیر دفتر مطالعات کاربردی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی نیز در این باره به جام جم می گوید: مشکل اینجاست که ما تعریف های درستی از معلولیت نداریم، در واقع تعریف های مرکز آمار با سازمان بهزیستی درباره معلولیت متفاوت است.

وی عنوان می کند: بهزیستی می گوید یک میلیون و 111 هزار معلول تحت پوشش سازمان بهزیستی است، اما مرکز آمار تعداد کل معلولان کشور را حدود یک میلیون و 200 هزار نفر می داند، نکته اینجاست که خیلی از معلولان تحت پوشش سازمان نیستند.

این در حالی است که باید تاکید کرد، نبود آمار دقیق در کشور سبب شده مسئولان به معلولیت های شدید بیشتر بپردازند، اما نکته اینجاست که معلولیت های خفیف نیز اگر جدی گرفته نشوند، خیلی زود به معلولیت شدید تبدیل و سبب تحمیل هزینه به کشور می شوند. شیرازی خواه اظهار می کند: معلولیت های خفیف خیلی مهم است، زیرا بیشترین مداخله را می توان در این نوع معلولیت انجام داد و اگر افراد دارای معلولیت خفیف تحت درمان قرار نگیرند، به معلولیت شدید تبدیل می شوند این مساله را می توان عمده مشکل نبود آمار دقیق در این حوزه دانست.

بنابراین باید تاکید کرد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان بهزیستی کشور متولی رسیدگی به این موضوع هستند چون وقتی اطلاعات دقیقی در این حوزه وجود نداشته باشد، بهزیستی نمی تواند ادعا کند پشت نوبتی های این سازمان به صفر رسیده است؛ زیرا اکنون معلولان زیادی در کشور وجود دارند که تحت پوشش این سازمان نبوده و خدماتی دریافت نمی کنند، این در حالی است که مسئولان می توانند با آماده کردن لایحه اصلاح حمایت از قانون معلولان که چند سال است مطرح شده، گام موثری در این حوزه بردارند.

مهدی آیینی - گروه جامعه