شیفتگان صنعت هوانوردی، عاشق "ایران ایر” هستند. چند دهه تحریم موجب شده است هواپیمایی ایران یکی از قدیمی ترین ناوگان های جهان را داشته باشد که از هواپیماهایی همچون "بویینگ ٧۴٧ اس پی” که ٣٩ سال ازعمر آن می گذرد و به درد موزه می خورد، استفاده می کند؛ این هواپیما تنها نمونه باقیمانده از نوع خود است که هنوز پرواز می کند. "ایران ایر” و ١۵ شرکت هواپیمایی دیگر ایران که سه دهه بود نمی توانستند هواپیما های ساخت غرب خریداری کنند، عمر هواپیماهای قدیمی خود را با زد و بند در بازار سیاه و خرید هواپیما های دست دوم افزایش می دادند. نتیجه قابل پیش بینی است: ٣٧ سانحه هوایی در ایران از ابتدای این قرن [میلادی] و بیش از ٩٠٠ کشته.



در چنین فضای سنگینی، تهران میزبان "نشت هوانوردی کاپا” در ژانویه بود؛ این نخستین همایش بین المللی بود که پس از برداشته شدن تحریم ها، در این کشور برگزار می شد. عباس آخوندی، وزیر راه [و شهرسازی] ایران، در سخنرانی افتتاحیه این همایش از شرکت های خارجی همه کشور های جهان خواست در بازسازی بخش هوانوردی ایران همکاری کنند. ظرف چند روز، "ایرباس” خبر سفارش خرید ١١٨ هواپیمای جدید را از سوی "ایران ایر” اعلام کرد (قراردادی احتمالی که با پیشنهاد مطلوب هواپیما ساز اروپایی برای کمک به آموزش، نگه داری، ناوبری هوایی و تحول قانونی همراه بود). در این قرارداد تعهد تهیه ١٢ "ای ٣٨٠ اس” نیز گنجانده شده است؛ هواپیمای دو طبقه ای که تنها بزرگترین شرکت های هواپیمایی شبکه ای می توانند آن را پر کنند. "ایران ایر” همچنین با خرید ٢٠ هواپیمای توربو جت از "ای تی آر” (شرکت هواپیما سازی فرانسوی – ایتالیایی) موافقت کرد. "بویینگ” آمریکا هنوز هیچ سفارشی دریافت نکرده است؛ اما با توجه به ادعای ایران درباره نیاز این کشور به ۵٠٠ هواپیما در ١٠ سال آینده، هنوز فرصت بهره برداری برای این شرکت وجود دارد.



روند و سرعت برنامه ریزی [برای تحویل] هواپیما های "ایرباس” از حجم قراردادی که با این شرکت بسته شد، جالب تر است. اصغر فخریه کاشان، معاون وزیر راه، گفت هواپیما های سفارش داده شده به این شرکت تا سال ٢٠٢٢ میلادی، به طور کامل تحویل [ایران] داده می شود. اگر این خبر درست باشد، به این معنا است که "ایران ایر” اندازه ناوگان قابل بهره برداری خود را در کمتر از یک دهه به چهار برابر می رساند (تقریبا نیمی از هواپیما های این شرکت هم اکنون در انبار ها نگهداری می شوند). این تعهد از باز گرداندن هواپیماهای داخلی به ناوگان پروازی بسیار فراتر است. در این قرارداد نقشه راه بلند پروازانه ای نیز برای رقابت "ایران ایر” با شرکت های بزرگ هواپیمایی کشور های خلیج [فارس] که در این سال هایی که از دست رفت، در امارات متحده عربی و قطر توسعه یافتند، تنظیم شده است.



شاید خبر هایی برای مدیریت خود "ایران ایر” نیز در راه باشد. مدیریتی که می گوید می خواهد در کنار تمرکز بر نوسازی سامانه های خود، «برنامه های کنونی را» تا سه سال «ادامه دهد». مدیران دیگر شرکت های هواپیمایی ایران نیز به همین اندازه محتاط هستند و بر نیاز به آموزش دوباره خلبانان و مهندسان خود برای نسل جدید هواپیما ها تأکید دارند. "شرکت هواپیمایی آسمان” (بزرگترین اپراتور داخلی کشور) اجاره هواپیما و در اختیار گرفتن واحد های دست دوم را راه حلی عملی تر برای کوتاه مدت می داند. در اینجا نیز مشکلاتی وجود دارد: در ایران، هنوز چارچوب قانونی که از طریق آن شرکت های لیزینگ مالکیت دوباره هواپیما های آنها را به دست آورند، امتحان نشده است و دست کم یکی از تأمین کننده های مستقر در کشورهای خلیج [فارس] را به دوری از این بازار واداشته است.



زیر ساخت های فرودگاهی یکی دیگر از این دغدغه ها است. افزایش سریع مسافران به بالا رفتن فشار بر "فرودگاه بین المللی امام خمینی ” که کمتر از یک دهم ترافیک "فرودگاه بین المللی دبی” در آنجا انجام می شود، افزایش خواهد داد. محدودیت های شدید برای دریافت روادید باید کنار گذاشته شود. در فضای سیاسی، خطر بازگشت تحریم ها در صورتی که ایران (و حتی دولت احتمالاً متخاصم آمریکا، پس از انتخابات ریاست جمهوری امسال این کشور) تعهدات خود در توافق هسته ای را نقض کند، ممکن است همه چیز را بر هم زند.



با وجود این چالش ها، تمل کوتیل، رئیس "شرکت هواپیمایی ترکیه” (یکی دیگر از غول های منطقه) گفت «اگر بخواهند» ظرف یک دهه شمار مسافران در تهران ممکن است بیشتر از دبی شود. وی گفت برای برخی توقفگاه های بین قاره ای (برای نمونه، اروپا به آسیای جنوب شرق) موقعیت جغرافیایی تهران بهتر از دبی است و برخلاف دبی تهران جمعیت زیادی دارد. پس از سال ها تحریم که موجب شده است شرکت های هواپیمایی ایران به شدت از هزینه های خود بکاهند و برای مشکلات غیر متعارف خود، راه حل هایی خلاقانه بیابند، این شرکت ها نحیف شده اند. یا ابن وجود، حرکت جهشی به سوی تبدیل شدن به یکی از بزرگترین مراکز بین المللی جهان هدف بسیار بزرگی است و رئیس جمهوری ایران به دنبال آن است. "ایران ایر” و دیگر شرکت های هواپیمایی باید پیش از چنین جهشی، آمادگی کسب کنند.