از رویای تمرکز تا جهنم اعتیاد؛ حقیقتی که فضای مجازی پنهان می‌کند

باشگاه خبرنگاران جوان - اعتیاد، یکی از بزرگ‌ترین معضلات اجتماعی و بهداشتی عصر حاضر است که نه‌تنها جان میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند، بلکه آینده نسل جوان را نیز به خطر می‌اندازد. با وجود هشدار‌های علمی و مستندات متعدد در معتبرترین پایگاه‌های پژوهشی جهان، هنوز برخی جوانان تصور می‌کنند مصرف محدود یا تفننی مواد مخدر بی‌ضرر است. این در حالی است که پژوهش‌ها نشان می‌دهد حتی یک بار مصرف برخی مواد پرخطر مانند هروئین می‌تواند وابستگی شدید ایجاد کند و موادی مانند شیشه یا گل نیز آثار جبران‌ناپذیری بر سیستم عصبی و روان فرد برجای می‌گذارند.

امروزه با گسترش تبلیغات گمراه‌کننده در فضای مجازی و حتی در اطراف مدارس و دانشگاه‌ها، بسیاری از نوجوانان و دانشجویان در معرض این باور غلط قرار گرفته‌اند که مواد مخدر می‌تواند تمرکز، انرژی یا حافظه را تقویت کند؛ در حالی‌که هیچ شواهد علمی این ادعا را تأیید نمی‌کند. واقعیت آن است که اعتیاد نه راهی برای افزایش توانایی ذهنی، بلکه مسیری خطرناک به سوی افسردگی، فروپاشی روانی و نابودی سلامت جسم و روح است.

در همین راستا با سید سلمان علوی دکترای روانشناسی بالینی مرکز تحقیقات روان‌پزشکی و روان شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران و پژوهشگر حوزه اعتیاد گفتگویی داشته ایم.

مواد مخدر چه تأثیری روی سیستم عصبی افراد می‌گذارد؟

علوی: به هر نوع ماده که به‌طور مستقیم روی سیستم عصبی اثر می‌گذارد، اعتیاد میگویند؛ این موضوع از نظر علمی بار‌ها اثبات شده و مقالات متعدد در پایگاه‌های معتبر علمی نیز آن را تأیید می‌کنند. تصور غلطی که برخی جوانان دارند مبنی بر اینکه مصرف محدود مواد مخدر آسیبی ندارد، کاملاً اشتباه است.

برخی مواد مانند هروئین به دلیل خلوص بالا، حتی با یک بار مصرف می‌توانند وابستگی شدید ایجاد کنند، در حالی که موادی مانند گل یا تریاک ممکن است پس از چند بار مصرف باعث اعتیاد شوند؛ اما در هر صورت آثار منفی بر سیستم عصبی و روان فرد برجای می‌گذارند.

برخی تصور می‌کنند، چون در کشور‌هایی مانند کانادا یا آمریکا مصرف گل آزاد شده، پس این ماده اعتیادآور نیست، اما آزمایش‌ها و مقالات علمی نشان می‌دهد گل نیز اثرات اعتیادآور و روانشناختی خطرناکی دارد. یکی از پیامد‌های رایج مصرف آن، بروز افسردگی‌های شدید پس از کنار گذاشتن مصرف است.

آیا مصرف مواد مخدر به تمرکز فرد کمک می‌کند؟

علوی: گاهی تبلیغ می‌شود که مصرف برخی دارو‌ها یا مواد می‌تواند قدرت شناختی و تمرکز را افزایش دهد. درست است که موادی مانند کافئین موجود در قهوه می‌توانند به‌طور موقت سطح هوشیاری را بالا ببرند، اما مصرف خودسرانه دارو‌هایی مثل ریتالین یا ترامادول برای بیدار ماندن شب امتحان یا افزایش حافظه، خطرات جدی به همراه دارد.

ریتالین دارویی است که تنها باید تحت نظر روانپزشک و برای بیماران خاص مانند کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) تجویز شود. استفاده خودسرانه از آن یا دارو‌های مشابه، نه تنها باعث مشکلات جسمی می‌شود بلکه عوارض روانشناختی جدی نیز ایجاد می‌کند.

دانشجویان و دانش‌آموزان باید توجه داشته باشند که خواب و استراحت کافی پیش از امتحان، نقش کلیدی در تقویت حافظه و یادآوری مطالب دارد. مصرف دارو‌ها و مواد محرک برای بیدار ماندن، شاید در کوتاه‌مدت کمک‌کننده به نظر برسد، اما در بلندمدت آسیب‌های جدی به سلامت روان و سیستم عصبی وارد می‌کند.

آیا مصرف مواد مخدر سیستم عصبی مغز را تخریب می‌کند؟

علوی: مصرف مواد مخدر از جمله گل، شیشه، هروئین و تریاک، اثرات مخرب و جبران‌ناپذیری بر سیستم عصبی مرکزی و سلامت روان و جسم افراد بر جای می‌گذارد. هیچ عقل سلیمی تأیید نمی‌کند که فرد برای تجربه لحظه‌ای حال خوش، خود را در معرض عوارض روانشناختی و جسمی طولانی‌مدت اعتیاد قرار دهد. بسیاری از جوانان به‌ویژه در محیط‌های مجازی یا حتی اطراف مدارس و دانشگاه‌ها با تبلیغ مصرف مواد روبه‌رو می‌شوند، در حالی که باید بدانند این انتخاب می‌تواند پیامد‌هایی خطرناک و پایدار بر سلامت آنها برجای بگذارد.

عوارض مصرف شیشه و هروئین چیست؟

علوی: موادی مانند شیشه و هروئین با درجه خلوص بالا، به صورت مستقیم بر مغز و سیستم عصبی اثر گذاشته و به‌سرعت وابستگی ایجاد می‌کنند. این مواد می‌توانند عملکرد اندام‌ها را مختل کرده و حتی باعث آسیب‌های جدی مانند پوکی مغز یا نارسایی ارگان‌های حیاتی شوند.

در حالی که تریاک نیز عوارض خطرناک خود را دارد، اما اثرات آن معمولاً در طولانی‌مدت بروز می‌کند؛ در مقابل، شیشه و هروئین تقریباً بلافاصله سیستم عصبی را تخریب کرده و اثرات منفی آنها برای مدت‌ها در بدن باقی می‌ماند.

پیامد‌های روانشناختی مواد مخدر چیست؟

علوی: برخی عوارض روانشناختی ناشی از اعتیاد ممکن است تا پایان عمر همراه فرد بماند. فرآیند درمان و ترک اعتیاد نیز بسیار طولانی و پیچیده است و نیاز به مداخلات روان‌پزشکی و روانشناسی دارد.

حتی کافئین موجود در چای، قهوه یا شکلات تلخ نیز بر سیستم عصبی مرکزی اثرگذار است و مصرف طبیعی برخی مواد مانند زعفران می‌تواند بر خواب یا خلق‌وخو تأثیر بگذارد، اما عوارض آنها در مقایسه با مواد مخدر بسیار ناچیز است. از این‌رو توصیه می‌شود برای افزایش انرژی یا بیدار ماندن در زمان‌هایی مانند شب امتحان، از روش‌های سالم و طبیعی استفاده شود و به سمت مواد اعتیادآور نرفت.

مصرف هرگونه مواد مخدر و روان‌گردان، چه برای تجربه لحظه‌ای لذت و چه برای رفع خستگی، اقدامی پرخطر است که می‌تواند به نابودی سلامت جسم و روان منجر شود. انتخاب آگاهانه و پرهیز از مصرف مواد، بهترین تصمیمی است که عقل سلیم پیش روی هر فرد قرار می‌دهد.

آیا مواد مخدر تقویت‌کننده حافظه است؟

علوی: هیچ مقاله یا شواهد علمی معتبر وجود ندارد که نشان دهد مصرف موادی مانند گل، شیشه، تریاک یا ترامادول می‌تواند باعث تقویت حافظه یا بهبود عملکرد شناختی شود، اگرچه برخی مصرف‌کنندگان ممکن است به‌طور تجربی ادعا کنند که استفاده از مواد روان‌گردان تأثیر موقتی بر حافظه کوتاه‌مدت یا تمرکز آنها گذاشته است، اما این آثار نه پایدار هستند و نه علمی.

تمام شواهد علمی موجود نشان می‌دهد که این مواد نه تنها هیچ‌گونه تقویتی برای مغز ندارند، بلکه عوارض جدی و بلندمدتی بر سیستم عصبی، روان و سلامت جسم برجای می‌گذارند.

باور‌های غلط جوانان در مورد مصرف مواد مخدر چیست؟

علوی: همچنین تبلیغات پنهان و سودجویانه در فضای مجازی و میان نوجوانان و جوانان، بخشی از رواج این باور‌های غلط ناشی از منافع اقتصادی برخی افراد است که برای جلب مشتری، مصرف مواد را به‌عنوان ابزاری برای افزایش انرژی یا تقویت حافظه معرفی می‌کنند. در حالی که در واقعیت، این ادعا‌ها پایه علمی ندارند و تنها سلامت جوانان را به خطر می‌اندازند.

راهکار برای کاهش مصرف مواد مخدر در بین نوجوانان و جوانان چیست؟

علوی: اگرچه قوه قضائیه، نیروی انتظامی و دستگاه‌های اجرایی نقش مهمی در مقابله با مواد مخدر دارند، اما مهم‌ترین و اثرگذارترین راهکار برای کاهش اعتیاد، آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی است. این آگاهی‌بخشی باید از خانواده آغاز شود؛ پدر و مادر آگاه می‌توانند نقش کلیدی در پیشگیری از اعتیاد فرزندان ایفا کنند. سپس آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها، خبرگزاری‌ها، مطبوعات، صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید در مسیر فرهنگ‌سازی گسترده فعالیت کنند.

هرگز نمی‌توان انتظار داشت که مصرف مواد در یک جامعه به صفر برسد، اما اگر آگاهی‌بخشی درست و هدفمند انجام شود، می‌توان درصد بالایی از افراد، به‌ویژه نوجوانان و جوانان، را از خطر گرفتار شدن در دام اعتیاد نجات داد؛ آگاهی، کلید اصلی مقابله با اعتیاد است و تنها با تقویت آموزش و فرهنگ‌سازی می‌توان آمار نگران‌کننده مصرف مواد مخدر را در کشور کاهش داد.

منبع: مهر