از گیوه تا گلیم؛ روایت دستانی که فرهنگ کردستان را زنده نگه می‌دارند

باشگاه خبرنگاران جوان - در کوچه‌های مریوان، نمایش تنها بر صحنه نیست؛ هر خانه، هر کارگاه و هر بازارچه صحنه‌ای از زندگی و هنر است. این روزها، نگاه‌ها نه فقط به اجرای تئاتر که به دستان هنرمندانی دوخته شده که از چوب، نخ و پشم، فرهنگ و خاطره می‌سازند.

رویداد‌های فرهنگی می‌توانند موتور محرک گردشگری و اقتصاد محلی باشند، به‌ویژه در استان‌هایی مانند کردستان که صنایع‌دستی اصیل و متنوع در تار و پود زندگی مردم تنیده شده است. حضور هنرمندان و گردشگران در مریوان فرصتی است برای پیوند میان هنر، کسب‌وکار و هویت بومی.

هجدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان در حالی از ۴ تا ۸ آبان قرار است در بخش‌های متنوعی همچون مسابقه آزاد، کودک و نوجوان، آئین‌های سنتی، بین‌الملل، نیشتمان، محیطی و کارگاه‌های آموزشی برگزار شود که از فرصت حضور هنرمندان ملی و بین‌المللی و گردشگرانی که برای دیدن این جشنواره به مریوان سفر می‌کنند می‌توان بهره برد و از آنها دعوت کرد تا از این شهر سوغاتی‌ها و صنایع دستی‌هایی را با خود به یادگار ببرند.

در این گزارش سعی داریم به معرفی صنایع دستی و سوغات مریوان بپردازیم. برای خرید سوغات مریوان می‌توان به بازار ارومی‌ها، بازارچه محلی دریاچه زریوار و بازارچه مرزی باشماق سر زد. اگر اهل ساز‌های موسیقی سنتی هستید دف و تنبور از ادوات مشهور صنایع دستی کرد‌ها هستند بنابراین بهترین‌شان هم ساخته دست هنرمندان همین خطه است.

نازک‌کاری‌های کردستان بسیار چشم‌نواز است. منظور از نازک‌کاری ساخت وسایل کاربردی و هنری از چوب‌های خوش نقش و رنگ با ظرافت و دقت بالا است. در این کار چوب را بر اساس طرح و نقش مورد نظر روکش می‌کنند و محصولات ظریف و نازک چوبی در نهایت دقت و زیبایی تولید می‌شود، تخته نرد کردستان هم مشهور است.

صنایع دستی که با دست در مریوان تهیه می‌شود، بسیار متنوع است، اما جنبه هنری و اصالت آنها کم و بیش برای رفع احتیاج پوششی و مصرفی محلی بوده است. مهمترین این فرآورده‌ها عبارتند از جانمازی یا سجاده که از پشم درست می‌شود و به فروش می‌رسد و عموماً موج بافان با دستگاه‌های کاربافی، جانماز هم می‌بافند و یکنفر بافنده قادر است که در روز ۲ تا ببافد.

از آنجا که دریاچه زریوار در شمال غربی مریوان قرار دارد، در کنارش باتلاق‌هایی مملو از نی است و اهالی مریوان با استفاده از این نیزار نوعی حصیر می‌بافند. حصیر بافی بیشتر توسط زنان انجام می‌شود.

در اطراف مریوان نوعی جوراب هم بافته می‌شود که در اصطلاح محلی به «پوژوانه» معروف است و از پشم درست می‌شود.

همچنین نوعی گیوه (کِلاش) هم از نخ و پنبه ترکیب شده که شهره است. از خصوصیات این گیوه‌ها آنکه سبک بوده و در زمستان‌ها گرم و در تابستان‌ها خنک است و از بوی نامطبوع و عرق پا‌ها جلوگیری می‌کند و دوام زیادی دارد. هنری که در سال ۱۳۹۶، منجر به ثبت جهانی شهر مریوان به عنوان شهر جهانی گیوه شده است. همچنین از پشم نوعی کت و جلیقه پشمی موسوم به «فرجی» درست می‌کنند که بسیار گرم است.

به طور کلی در کردستان موج‌بافی و صنایع‌دستی مرتبط با پشم مانند گلیم رواج دارد. ساکنان منطقه کردستان برای بافت این اثر هنری از نخ پشمی دولای تابیده و الوان برای پود استفاده می‌کنند و برای تار هم از نخ پنبه بهره می‌برند. رایج‌ترین نوع بافت گلیم در کردستان بافت چاکدار است که ساختاری منحنی و ظریف دارد. این گلیم‌ها از نقش‌هایی مثل گل وکیلی، گل فرنگ، گل چایی، دست و دلبر، نقشه قفقاز، گل چینی، محرمات، نقشه موسایی، گل میرزا علی و قاب قرآن بافته می‌شوند.

کلاه بافی با کلاه‌های سوزن‌دوزی شده زیبا، جاجیم بافی، شال‌بافی با کرک و پشم گوسفندان و بافتن پارچه‌هایی پشمی به نام «ران که وچوغه» یا «چغورانکه» که از بهم دوختن آنها یک لباس کردی محلی شکل می‌گیرد، از دیگر صنایع دستی این خطه است. گردنبند میخک، تسبیح‌های ساخته شده از چوب پسته‌های وحشی (بنه)، لباس‌ها و روسری‌های کردی هم که زبانزد خاص و عام هستند.

اما آیا در کنار برگزاری جشنواره تئاتر خیابانی می‌توان خاطره‌ای به یاد ماندنی از صنایع دستی کردستان و مریوان ساخت. امامی فعال حوزه گردشگری می‌گوید: من یک بار توری از عکاسان و مردم‌شناسان اروپایی به ایران آوردم که به استان‌های مختلف سفر کردند، اما کردستان، مردم مهمان‌نواز، روستا‌های پلکانی، آیین‌ها، موسیقی و رقص و لباس‌های کردی برایشان بسیار جذاب بود و آنها را به هیجان آورده بود.

وی ادامه می‌دهد: به راحتی می‌توان برای مهمانان تور‌های نصف روزه بازدید از کارگاه‌های نازک‌کاری، گیوه‌بافی، شال بافی و موج بافی و… تشکیل داد و نوعی جذابیت ایجاد کرد. مردم وقتی از نزدیک و به صورت زنده هنرمندان و کارگاه‌هایشان را ببینند و با نوشیدنی‌ها و غذا‌های سنتی پذیرایی شوند هم لذت می‌برند، هم خرید می‌کنند و هم معرفی می‌کنند.

این فعال گردشگری معتقد است مسئولان و مردم مریوان باید به یاد داشته باشند تا چند سال پیش مردم ایران چندان از مراسم پیرشالیار خبر نداشتند، اما اکنون هنگام برگزاری مراسم جای سوزن انداختن هم نیست (البته حضور گردشگر انبوه مضراتی هم دارد) بنابراین برگزاری جشنواره تئاتر خیابانی فرصت مغتنمی برای برگزاری تور‌های فکر شده متنوع بویژه در حوزه هنر‌های سنتی و صنایع‌دستی در کنار سایر جاذبه‌ها است.

آرش نورآقایی کارشناس و پژوهشگر حوزه گردشگری هم معتقد است اگر برگزاری یک رویداد فرهنگی اعم از تئاتر، موسیقی، تجسمی و…فکر شده، فاخر و مفهومی (کانسپچوآل) باشد و مکان‌یابی و زمان‌یابی درست انجام شود و تیم اجرایی نگاهی جامع‌الاطراف داشته باشد قطعاً برگزاری منسجم منتج به رونق گردشگری و صنایع دستی می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: در جزیره مورانو ایتالیا پیرزنان در کنار خیابان نشسته‌اند و توری می‌بافند یا در همین شهر شما را به کارگاه شیشه‌سازی می‌برند. این بخشی از گردشگری خلاق است و هنر مردم شهر در ارائه این خلاقیت و ایجاد ماندگاری گردشگر است. مسأله صرفاً فروش نیست بلکه اجرای زنده است.

فرزاد رشیدی از کارشناسان و پژوهشگران حوزه صنایع دستی و هنر‌های دستی هم با ذکر این خاطره که در رشت زمانی نمایشنامه‌ای با موضوع زندگی یک هنرمند صنایع دستی به روی صحنه رفت و تا مدت‌ها از این نمایش استقبال می‌شد، می‌گوید: می‌توان در این نمایش‌های خیابانی به عناوین مختلف مفاخر و هنرمندان آن خطه را معرفی کرد یا در دکوراسیون صحنه یا دیالوگ‌ها به نوعی اشاره‌ای به هنر‌ها و جاذبه‌های کردستان کرد.

وی می‌افزاید: کردستان به دلیل قدمت، تاریخ و هنر و دام و درختان از تنوع صنایع دستی خوبی برخوردار است. برگزاری چنین جشنواره‌هایی اگر با هوشمندی همراه باشد در زمان کم شدن گردشگر به کمک استان می‌آید ضمن رونق گردشگری و درآمدزایی سبب می‌شود باز هم گردشگران به این شهر یا استان بازگردند. کردستان در اردیبهشت و خرداد از گردشگر اشباع شده است و همین سبب می‌شود کیفیت خدمات در این زمان‌ها نازل‌تر شود.

وی گفت: در همه جای دنیا جشنواره‌ها به طور غیر مستقیم و مستقیم بواسطه حضور گردشگران با درآمدزایی و رونق همراه است؛ بنابراین جشنواره‌ای با قدمت هیجده ساله قطعاً مخاطبان خود را پیدا کرده است.

رشیدی شهر جهانی شدن مریوان در حوزه صنایع دستی را فرصت مغتنمی می‌داند که باید از آن بهره برد و مدیریت مقصد کرد به گونه‌ای که گردشگران برای خرید محصول ترغیب شوند. چرا که همه به دنبال برندسازی هستند، اما مریوان خود این برند را دارد و باید با مخاطب‌شناسی درست از حضور هنرمندان وگردشگران بهره ببرد و محصولات خود را ارائه کند.

منبع: مهر