نتایج یک تحقیق، ایران را الگوی منحصر‌به‌فرد زندگی در جنگ به جهان نشان داده است

باشگاه خبرنگاران جوان - «احمد نوریان» دارای مدرک دکتری آینده پژوهی و از فرماندهان دوران دفاع مقدس و «سیدرضا مصطفوی» دارای مدرک دکتری سیاستگذاری فرهنگی و پژوهشگر علوم اجتماعی، این نتیجه را در پژوهشی مشترک با عنوان «درآمدی بر روایت جریان زندگی در جنگ (دفاع مقدس) - مطالعه موردی لشکر ویژه ۲۵ کربلا» بدست آورده‌اند. آنها نتایج این تحقیقات را به تازگی در همایش ملی «بسیج مردم و منابع ملی در دفاع مقدس» که اسفندماه جاری در دانشگاه جامع امام حسین علیه السلام برگزار شد، ارایه کردند و این پژوهش به عنوان مقاله برتر همایش شناخته شد.

«زندگی در جنگ»، به مجموعه‌ای از ابعاد فکری، عاطفی و رفتاری رزمندگان گفته می‌شود که به صورت فردی و گروهی در جبهه‌ها نمود و بروز داشته است. به عبارت دیگر، تلفیقی از زندگی روزمره رزمندگان با شرایط جنگی است.

این تحقیق در راستای تحقق فرمایشات حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی صورت گرفته که بار‌ها دوران جنگ را «یک گنج» توصیف کرده و ضرورت استخراج این گنج و «حفظ فرهنگ دفاع مقدس» را مورد تاکید قرار داده‌اند.

نوریان و مصطفوی، جامعه آماری پژوهش موردنظر خود را لشکر ویژه ۲۵ کربلا انتخاب کرده‌اند؛ لشکری عملیاتی و تحت امر قرارگاه‌های کربلا و نجف نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که ستاد فرماندهی آن، در حال حاضر در شهر ساری استان مازندران است. این لشکر در دوران جنگ تحمیلی، رشادت‌ها و دلاوری‌های بسیاری از خود نشان داد؛ به گونه‌ای که مقام معظم رهبری آن را «لشکری قوی، قدرتمند، خط شکن و خط نگه دار» توصیف کرده‌اند.

نتایج بررسی پژوهشگران مذکور در باره رفتار روزانه رزمندگان لشکر ۲۵ کربلا در دوران هشت ساله دفاع مقدس از وجود الگوی بی نظیر و منحصر به فردی از «فرهنگ جبهه» و به طور خاص، «زندگی در جنگ» حکایت دارد.

پژوهش یادشده نشان می‌دهد رزمندگان لشکر خط شکن ۲۵ کربلا، بیش از آنکه در وضعیت جنگی به سر ببرند، در جنگ زندگی می‌کردند، همانگونه که مردم عادی در یک وضعیت غیرجنگی بسر می‌برند. شرایط این لشکر بیانگر این حقیقت بود که با وجود اضطرار در وضعیت جنگی، می‌توان زندگی آرام توام با آرامش و پیشرفتی را دنبال کرد.

روش این تحقیق «مردم نگاری» (اتنوگرافی) است که به عنوان یک روش تحقیق علم اجتماعی، به شدت بر تجربه شخصی پژوهشگر، مشارکت تا جای ممکن و مشاهده در جامعه موضوع پژوهش متکی است.

بر همین اساس، نوریان که خود از رزمندگان و فرماندهان دوران دفاع مقدس است، برای انجام این پژوهش، با رزمندگان و فرماندهان لشکر ۲۵ کربلا مصاحبه کرده و علاوه بر آن، از مشاهدات مستقیم خویش در میدان نبرد، پادگان‌های محل استقرار یگان و فعالیت‌های مردمی در استان مازندران در انجام این تحقیق بهره گرفته است.

تحلیل اسناد و گزارش‌های منتشرشده از رزمندگان لشکر ۲۵ کربلا و سازمان‌های پشتیبان آن در استان مازندران از دیگر محور‌های مورد استناد در این پژوهش است.

محققان یادشده در پژوهش خود دریافته‌اند که با وجود جنگ و شرایط حاکم بر جبهه ها، زندگی روزمره رزمندگان حتی در خط مقدم نیز جریان داشت؛ به گونه‌ای که معلم و دانش آموز در عین حال که دوشادوش یکدیگر آموزش‌های رزمی می‌دیدند، در جنگ شرکت داشتند و حتی، در کنار هم شهید می‌شدند، اما در زمان‌های خارج از عملیات، دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی پای درس معلمان در کلاس‌ها می‌نشستند، نیرو‌های مختلف لشکر در مسابقات فرهنگی و ورزشی شرکت می‌کردند و یا به کار تولید و کشاورزی در منطقه استقرار لشکر در حاشیه رودخانه «دز» روی می‌آوردند.

حضور و استقرار رسمی سازمان‌ها و نهاد‌های مختلف اجرایی استان در محل استقرار این لشکر در جبهه مانند اداره آموزش و پرورش، هلال احمر، بهداشت و درمان، شهرداری، راه و ترابری، پست و سایر ادارات و ایفای نقش جدی از سوی آنها در پشتیبانی نزدیک از رزمندگان باعث شده بود قدرت مانور و عملیات لشکر بالا رفته و در ماموریت‌ها و عملیات‌های مختلف از جمله قدس ۱ و ۲، والفجر ۸ و کربلای ۱، ۴ و ۵ حضوری فعال داشته باشد.

بر اساس این پژوهش، در همان مناطق عملیاتی، در سال تحصیلی ۱۳۶۶ - ۱۳۶۵، تعداد ۵ هزار و ۵۹۱ نفر از اعضای لشکر ۲۵ کربلا توانستند در مقاطع ابتدایی تا دیپلم تحصیل کنند. این عدد با احتساب کسانی که در کلاس‌های آمادگی آزمون سراسری دانشگاه‌ها شرکت کردند، به ۶ هزار نفر می‌رسید. هزاران نفر از نیرو‌های لشکر نیز در مراسم فرهنگی، مذهبی و قرآنی حاضر شده و توانستند با مشارکت در این نوع برنامه ها، تعاملات اجتماعی و رشد فردی و معنوی خود را ارتقا دهند.

نیرو‌های لشکر ۲۵ کربلا در دوران دفاع مقدس همچنین موفق شدند اوقات فراغت خود را با اجرای برنامه‌های ورزشی و مسابقات هنری پر کرده و همزمان با انجام فعالیت‌های روزمره زندگی در جنگ، زیست مناسب در محیط کاری داشته باشند. بطور مثال، فقط در سال ۱۳۶۵، بیش از یکهزار مسابقه ورزشی در این لشکر برگزار شد که در آن، ۴۷۴ نفر از رزمندگان در مسابقات کشتی، صد‌ها نفر در قالب ۳۸ تیم والیبال و ۵۸ تیم فوتبال، ۳۱ هزار و ۷۲۷ نفر در مسابقات دو و میدانی با تجهیزات و ۲۵۴۵ نفر در تیراندازی شرکت کردند.

واحد خودکفایی لشکر ۲۵ کربلا نیز با همکاری رزمندگان گردان‌ها و واحد‌های پشتیبانی رزم و خدمات رزم در سال ۱۳۶۵ موفق شد در منطقه استقرار لشکر در «هفت تپه» و حاشیه رودخانه «دز»، ده‌ها هکتار زمین را زیر کشت صیفی جات و سبزیجات، ۱۰۰ هکتار زمین را زیر کشت گندم و ۸ هکتار را زیر کشت برنج ببرد و علاوه بر آن، ۲۵۰ هکتار زمین را برای کشت گندم و سایر محصولات کشاورزی در فصل بعد آماده سازی کند.

همزمان با این اقدامات، ارتباط و تعامل رزمندگان با خانواده‌ها و بستگان خود از طریق دفتر پست برقرار بود. بطور مثال، دفتر پست لشکر ۲۵ کربلا در سال ۱۳۶۶ علاوه بر مکاتبات انبوه رزمندگان با خانواده هایشان از طریق نامه، موفق شده بود هر ماه بطور متوسط ۴۵۰۰ تلگراف صلواتی آنها را به استان مازندران، ۱۰۰۰ تلگراف صلواتی به استان گیلان، ۱۵۰۰ تلگراف صلواتی به استان اصفهان، ۵۰۰ تلگراف صلواتی به هر یک از استان‌های خراسان و سمنان و بیش از ۲۰۰۰ تلگراف صلواتی به سایر استان‌ها ارسال کند.

تشکیل واحد شهرداری لشکر و حضور حدود ۱۸۰ نفر از کارکنان شهرداری شهر‌های مختلف استان مازندران در کنار بکارگیری ۱۲۵ دستگاه انواع خودرو‌ها اعم از اتوبوس، مینی بوس، کامیون، تراکتور، کمپرسی، لودر، بلدوزر و ... در امر پادگان سازی و تسهیل خدمات دهی به رزمندگان نیز بسیار موثر بود.

همه این اقدامات موجب شده بود تا با حضور موثر رزمندگان جبهه به صورت داوطلبانه، آنها بتوانند در کنار آمادگی‌های رزمی به فعالیت روزمره خود نیز پرداخته و زندگی در آنجا رونق داشته باشد. موضوع مهمتر آنکه، عموم رزمندگانی که داوطلبانه در صحنه‌های نبرد حق علیه باطل حضور می‌یافتند، وقتی هم به پشت جبهه باز می‌گشتند، در زمینه‌های مختلف پشتیبانی از جنگ فعال بودند؛ از همکاری با دیگر سازمان‌ها و نهاد‌ها و مشارکت مردمی در جمع آوری کمک‌های نقدی و غیرنقدی از طریق ستاد پشتیبانی جنگ گرفته تا عیادت از همرزمانی که مجروح شده بودند و پیگیری مشکلات درمانی آنها، سرکشی از خانواده شهدا و گره گشایی از مشکلات خانواده‌های رزمندگان.

به این ترتیب، یک سوی زندگی در جنگ در همان جبهه رقم می‌خورد و سوی دیگر آن، در عقبه جبهه و محل زندگی رزمندگان در شهر‌ها و روستا‌های خود مشهود بود.

«ایمان به هدف و احساس ارزشمندی»، «حمایت اجتماعی»، «ارتقای آگاهی‌های فکری و معنوی» و «افزایش روحیه و آمادگی جسمی و روانی رزمندگان جهت مقابله با دشمن» از دیگر نتایج این ابتکارات و اقدامات بود.

با استناد به این نتایج، پژوهش مذکور، «مشارکت مردمی» را در تحقق الگوی ایرانی زندگی در جنگ بسیار موثر می‌داند و این مشارکت را در جبهه و پشت جبهه، گسترده، معنی دار و موثر ارزیابی می‌کند.

نوریان و مصطفوی در پژوهش خود به این نتیجه رسیده‌اند که جنگ به مثابه «زیست جهان» رزمندگان، زندگی عادی آنان را با شرایط جنگی تلفیق کرده و این وضعیت، دستاوردهایی، چون احساس ارزشمندی، نشاط و سرزندگی و آمادگی جسمی و روانی و ارتقای روحیه نظامی رزمندگان برای مقابله با دشمن را به همراه داشت و ترکیب این آمادگی‌ها با حس شهادت طلبی رزمندگان، حماسه آفرین و عامل پیروزی‌های ایران بود.

این ویژگی‌ها به تحقق راهبرد نظام جمهوری اسلامی در دوران دفاع مقدس برای دفاع از ارزش‌ها، کیان و سرزمین ایران اسلامی کمک‌های موثری کرد؛ راهبردی که می‌توان ریشه آن را در این جمله معروف امام خمینی (ره) یافت: «اگر این جنگ ۲۰ سال هم طول بکشد، ما ایستاده‌ایم.»

جنگ تحمیلی عراق علیه ایران که به دوران دفاع مقدس در کشورمان شهرت دارد و مدت دو هزار و ۸۸۷ روز برابر با ۸ سال بطول انجامید، طولانی‌ترین جنگ قرن حاضر به شمار می‌رود که دو برابر جنگ جهانی اول، یک و نیم برابر جنگ جهانی دوم و سه برابر جنگ شبه جزیره کره طول کشید.

در طول این هشت سال نبرد، یک هزار روز درگیری فعال رخ داد که از این تعداد، ۷۹۳ روز، آفند نیرو‌های خودی و ۲۰۷ روز آن آفند نیرو‌های دشمن بعثی بود. در واقع، به رغم محدودیت منابع مالی، تجهیزات، ابزار جنگی و مشکلات تدارکاتی ایران، قدرت آفندی رزمندگان اسلام به دلیل برتری تاکتیکی و روحیه شکست‌ناپذیر آنان سه برابر مزدوران بعثی عراق بود؛ آنهم دشمنی که شرق و غرب از او حمایت می‌کردند.

در آموزه‌های نظامی، برای ارزیابی توان رزم کشور‌ها به مجموعه‌ای از عوامل مادی، عوامل غیرمادی و عوامل برتری ساز نیاز است. در جنگ تحمیلی، اگر چه دشمن بعثی از جنبه مادی نظیر تجهیزات و ساز و برگ نظامی، قدرت هوایی و آتش توپخانه برتری داشت، اما آنچه باعث شد که عملا توان تهاجمی نیرو‌های اسلام سه برابر دشمن باشد، برتری عنصر معنوی رزم آنها شامل ایمان قوی، روحیه بالا، انگیزه فراوان، صبر و استقامت، روحیه ایثار و فداکاری، اعتقاد به ولایت و اطاعت پذیری از فرماندهان به عنوان عوامل برتری ساز و رمز موفقیت بود.

رزمندگان اسلام در جریان جنگ تحمیلی با تلفیق جریان زندگی در جنگ و مشارکت گسترده مردم، نه تنها موفق شدند ماشین جنگی دشمن را که از سوی شرق و غرب پشتیبانی می‌شد، متوقف کنند بلکه تحرکات نظامی ایران نیز هر بار منسجم‌تر و سازمان یافته‌تر می‌شد، تا جایی که ایران توانست عملیات‌های بزرگی، چون بیت المقدس، والفجر هشت و کربلای پنج را طراحی و هدایت کند، همه سرزمین‌های غصب شده توسط دشمن بعثی را بازستاند، ضربه‌های مهلکی بر پیکر ارتش عراق وارد سازد و در نهایت، الگوی منحصر‌به‌فرد «زندگی در جنگ» را به جهانیان معرفی نماید.