قصه اصحاب کهف و خوابی که ۳۰۰ سال طول کشید

باشگاه خبرنگاران جوان - آیات ۵ تا ۱۵ سوره کهف، آغاز ماجرای شگفت‌انگیز جوانانی است که در تاریخ به نام اصحاب کهف شناخته می‌شوند؛ گروهی از مؤمنان جوان که در برابر حکومت شرک‌آلود زمان خود ایستادند و برای حفظ ایمانشان، از شهر گریختند و به غاری در کوه‌ها پناه بردند. قرآن در این آیات، هم حقیقت ماجرای آنان را بیان می‌کند و هم به پیام‌های اخلاقی و اعتقادی این داستان می‌پردازد.

در آغاز، خداوند با لحنی هشداردهنده می‌فرماید: «مَا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلَا لِآبَائِهِمْ ۚ کَبُرَتْ کَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ ۚ إِن یَقُولُونَ إِلَّا کَذِبًا» (آیه ۵).

این آیه پاسخ به مشرکان است که برای خدا شریک و فرزند قائل می‌شدند. در واقع، زمینه داستان اصحاب کهف با ردّ عقیده شرک و تثلیث آغاز می‌شود؛ چرا که آنان نیز در جامعه‌ای زندگی می‌کردند که مردمش گرفتار همین انحرافات اعتقادی بودند.

ایمان در دل ظلمت

در آیه ۹ آمده است: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْکَهْفِ وَالرَّقِیمِ کَانُوا مِنْ آیَاتِنَا عَجَبًا» یعنی: آیا گمان کردی که ماجرای اصحاب کهف و رقیم از نشانه‌های شگفت ماست؟

مفسران می‌گویند: خداوند در این آیه به پیامبر (ص) می‌فهماند که قدرت الهی، بسیار فراتر از این داستان است؛ این حادثه در برابر قدرت بی‌پایان او عجیب نیست، بلکه نشانه‌ای از آن قدرت است.

واژه «رقیم» در تفسیر‌ها به معنای لوحی نوشته شده است که نام و سرگذشت آنان بر آن ثبت شده بود. این یادگار، پس از سال‌ها، نشانه‌ای شد برای بازشناسی آنان.

آیات بعد، صحنه‌ای از ایمان ناب جوانان را ترسیم می‌کند. آنان در فضایی آکنده از بت‌پرستی، با شجاعت اعلام کردند:

«رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَن نَّدْعُوَا مِن دُونِهِ إِلَهًا» (آیه ۱۴) یعنی: پروردگار ما، پروردگار آسمان‌ها و زمین است و ما هرگز جز او معبودی نخواهیم خواند.

این جمله، بیانیه توحید اصحاب کهف است؛ ایمانشان در اوج فشار اجتماعی و سیاسی، از درون قلب‌هایی جوان و صادق جوشید.

غار؛ پناهگاه ایمان

در آیه ۱۰ آمده است: «إِذْ أَوَی الْفِتْیَةُ إِلَی الْکَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَةً وَهَیِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا» «آن‌گاه که جوانان به غار پناه بردند و گفتند: پروردگارا، از جانب خودت رحمتی بر ما ارزانی دار و کار ما را به سامان رسان.»

این آیه، اوج توکل و دعاست. اصحاب کهف می‌دانستند که در برابر ظلم و شرکِ حاکمان، هیچ قدرتی جز پناه خدا باقی نمانده است. آنان غار را نه به عنوان محل فرار، بلکه به عنوان پناهگاه ایمان برگزیدند؛ جایی که درهایش به‌سوی رحمت الهی باز شد.

خداوند در آیه بعد پاسخ این ایمان را چنین می‌دهد: «فَضَرَبْنَا عَلَی آذَانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنِینَ عَدَدًا» (آیه ۱۱) یعنی آنان را در خوابی طولانی فرو بردیم. تعبیر «ضربنا علی آذانهم» نشان می‌دهد که خوابشان عمیق و کامل بود، تا هیچ صدایی بیدارشان نکند.

از خواب قرن‌ها تا بیداری ایمان

این خواب طولانی، نشانه‌ای از قدرت خدا و معجزه‌ای آشکار بود. مفسران گفته‌اند: خداوند آنان را برای سال‌های بسیار (بیش از ۳۰۰ سال) در خوابی نگه داشت تا در زمانی دیگر، ایمانشان بار دیگر به جهانیان یادآوری شود.

آیه ۱۲ می‌گوید: «ثُمَّ بَعَثْنَاهُمْ لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصَی لِمَا لَبِثُوا أَمَدًا» یعنی سپس آنان را برانگیختیم تا بدانیم کدام‌یک از دو گروه، مدت خوابشان را درست‌تر محاسبه کرده‌اند.

در این آیه، هدف از بیداری آنان، آشکار شدن حقیقت ایمان و عبرت گرفتن مردم بیان شده است.

جوانان مؤمن در برابر قدرت ظاهری

در آیه ۱۳ می‌فرماید: «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ نَبَأَهُم بِالْحَقِّ ۚ إِنَّهُمْ فِتْیَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًی» قرآن با تأکید می‌گوید: ما داستان آنان را به حق برایت نقل می‌کنیم؛ آنان جوانانی بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند و ما بر هدایتشان افزودیم.

این آیه، تصویری روشن از نقش ایمان در رشد انسان است؛ هر کس ایمان بیاورد، خداوند راه‌های تازه‌ای از هدایت را بر او می‌گشاید.

در آیه ۱۵ نیز علت رویارویی آنان با قومشان بیان می‌شود: «هَؤُلَاءِ قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لَّوْلَا یَأْتُونَ عَلَیْهِم بِسُلْطَانٍ بَیِّنٍ» آنان گفتند: این قوم ما هستند که غیر از خدا معبود‌هایی گرفته‌اند، چرا دلیلی روشن بر آن نمی‌آورند؟

این سخن نشان می‌دهد که اصحاب کهف تنها اهل ایمان نبودند، بلکه اهل اندیشه و استدلال نیز بودند؛ ایمانشان کورکورانه نبود، بلکه بر پایه منطق و حقیقت شکل گرفته بود.

ماجرای اصحاب کهف یادآور این حقیقت است که ایمانِ راستین، اگرچه در ظاهر اندک و محصور باشد، اما در سایه توکل و پایداری، ماندگار خواهد شد.

غار تاریکی که آنان در آن پنهان شدند، به چراغی از نور ایمان تبدیل شد و خواب چندصدساله‌شان، بیدارباشی برای نسل‌های آینده شد؛ نسلی که باید بداند:

هرگاه جهان در برابر ایمان می‌ایستد، خداوند خود پناه اهل ایمان می‌شود.

تلاوت این آیات را که در صفحه ۲۹۴ قرآن کریم واقع است، ببینید و بشنوید.

منبع: فارس