تجربه‌های اقتصادی دوران جنگ

باشگاه خبرنگاران جوان - در بحران‌ها و جنگ‌ها، بازارها زودترین آسیب را می‌بینند. تجربه ایران در جنگ تحمیلی و جهان نشان می‌دهد دولت باید با کنترل توزیع، سهمیه‌بندی و حمایت از تولید، ثبات را حفظ و از التهاب و کمبود جلوگیری کند.

در روزهای بحرانی، بازارها اولین جایی هستند که ضربه می‌خورند. جنگ، تحریم یا بحران‌های گسترده، اقتصاد را تحت‌فشار می‌گذارند و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی دولت‌ها را حساس‌تر از همیشه می‌کند. در چنین شرایطی، نگاهی به تجربه کشورهای مختلف، به‌ویژه ایران در دوران جنگ تحمیلی، می‌تواند درس‌آموز باشد.

تجربه ایران و کشورهای دیگر نشان می‌دهد که بدون مداخله فعال دولت، بازار در روزهای بحران به سمت بی‌ثباتی می‌رود. سهمیه‌بندی، ذخایر استراتژیک، کنترل قیمت، حمایت از تولید، و ارتباط صادقانه با مردم، پنج اصل کلیدی برای عبور از شرایط خاص است. حالا که زمزمه بازگشت نظام کوپنی شنیده می‌شود، باید این مسیر با دقت، فناوری و نگاه انسانی طی شود.

اولویت با زنجیره تأمین

در شرایط جنگی یا بحران، اولین اولویت مدیریت زنجیره تأمین است. جنگ‌ها معمولاً مسیر ورود کالا، مواد اولیه و حتی مواد غذایی را مختل می‌کنند. اگر زنجیره تأمین کالا به‌موقع ترمیم نشود، بازار دچار کمبود و افزایش قیمت‌ها می‌شود. در جنگ ایران و عراق، دولت با استفاده از انبارهای استراتژیک و مسیرهای جایگزین واردات، سعی کرد کمترین خلل را در دسترسی مردم به کالاهای ضروری ایجاد کند.

سهمیه‌بندی برای ثبات

سیاست سهمیه‌بندی کالاها، یکی از تصمیمات مهم دولت در دهه ۶۰ بود. در آن دوران، مواد غذایی، اقلام بهداشتی و دارو با کوپن توزیع می‌شد. این سیاست شاید از نظر شکلی سنتی بود، اما هدفش جلوگیری از کمبود، التهاب بازار و ایجاد برابری در دسترسی عموم مردم به کالاهای اساسی بود. همین تجربه حالا در شکل مدرن و دیجیتال با عنوان کالابرگ الکترونیکی دوباره مطرح شده و می‌تواند در شرایط خاص، همان نقش کلیدی را ایفا کند.

تجربه‌های جهانی؛ از آلمان تا ژاپن

ایران تنها کشوری نیست که در زمان جنگ سراغ کنترل بازار رفته. آلمان در جنگ جهانی دوم، با اعمال محدودیت‌های شدید بر مصرف و توزیع کالاها، تلاش کرد منابع را مدیریت کند. ژاپن پس از جنگ جهانی دوم، با بازسازی صنعت و سرمایه‌گذاری روی فناوری، اقتصاد خود را از نو ساخت. شباهت همه این نمونه‌ها در یک چیز است: نقش پررنگ دولت در اقتصاد، به‌ویژه در حوزه توزیع.

کنترل تورم، شرط بقا

مهم‌ترین عامل تخریب اعتماد عمومی در بحران‌های اقتصادی، تورم است. اگر قیمت‌ها لحظه‌ای بالا بروند، ترس از آینده بیشتر می‌شود و این ترس، خودش تقاضا را چندبرابر و کمبود را واقعی می‌کند. در دهه ۶۰، دولت با تثبیت قیمت‌ها و نظارت شدید بر بازار، سعی کرد جلوی التهاب را بگیرد. حالا هم اگر دولت تصمیم دارد دوباره سهمیه‌بندی را فعال کند، باید همزمان سامانه‌ای برای کنترل قیمت‌ها طراحی کرده باشد.

تولید داخلی؛ برگ برنده‌ای قدیمی

یکی از رازهای موفقیت اقتصادی در دوران جنگ، تقویت تولید داخلی است. زمانی که دسترسی به واردات کم می‌شود، اگر در داخل کشور توان تولید کالای اساسی وجود نداشته باشد، بحران جدی‌تر می‌شود. در دوران دفاع مقدس، بسیاری از کارخانه‌ها تغییر کاربری دادند تا نیازهای کشور را تأمین کنند. تجربه‌ای که نشان می‌دهد در روزهای سخت، خودکفایی فقط یک شعار نیست؛ یک ضرورت است.

مردم چطور واکنش نشان می‌دهند؟

ذخیره‌سازی کالا توسط مردم در زمان جنگ، رفتاری طبیعی است. خانواده‌ها تلاش می‌کنند امنیت روانی خود را با پر کردن کابینت‌ها بالا ببرند. اما این رفتار در مقیاس بالا، خودش بخشی از بحران می‌شود. اگر دولت نتواند اطلاع‌رسانی شفاف داشته باشد یا سامانه توزیع را قابل پیش‌بینی نکند، مردم بیشتر خرید می‌کنند و بازار از کنترل خارج می‌شود. تجربه دهه ۶۰ نشان داد که کوپن‌ها نه‌تنها برای تأمین کالا که برای کنترل روانی بازار هم کاربرد دارند.

شفافیت و اطلاع‌رسانی؛ حلقه گمشده

مهم‌ترین بخش از هر سیاست اقتصادی در شرایط خاص، نحوه ارتباط با مردم است. اگر دولت بتواند دلایل تصمیماتش را شفاف بیان کند و آینده را برای مردم قابل پیش‌بینی کند، جامعه کمتر دچار اضطراب اقتصادی می‌شود. دهه ۶۰، با وجود تمام محدودیت‌ها، شبکه‌های اطلاع‌رسانی دولتی فعال بودند و مردم می‌دانستند که چه چیزی، چه زمانی، از کجا و با چه قیمتی می‌توانند تهیه کنند. این اعتماد، بزرگ‌ترین سرمایه برای هر نظام اقتصادی در بحران است.

راهکارهایی که هنوز جواب می‌دهند

درس‌های اقتصادی دوران جنگ به ما می‌گوید که بدون برنامه‌ریزی برای ذخایر کالا، شبکه توزیع قابل اعتماد، تقویت تولید داخلی و نظارت جدی بر بازار، نمی‌توان به ثبات رسید. امروز فناوری به کمک آمده و می‌توان سیستم کوپنی دهه ۶۰ را در بستر دیجیتال، دقیق‌تر و شفاف‌تر اجرا کرد. دولت ابزارهای بیشتری دارد، سامانه‌ها به‌روز شده‌اند و فروشگاه‌های زنجیره‌ای آماده توزیع هدفمند هستند.

منبع: روزنامه هفت صبح