جایگاه آمریکا در توافق اخیر کرد‌ها و دولت موقت سوریه، ریسک‌ها و چشم‌انداز آینده آن

باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی - توافق اخیر میان نیرو‌های دموکراتیک سوریه (SDF) به رهبری کرد‌ها و دولت موقت سوریه تحت ریاست محمد جولانی (احمد الشرع)، در حالی امضا شد که منابع متعددی از نقش محوری نظامیان آمریکایی در میانجیگری و فشار بر طرفین برای امضای این پیمان خبر می‌دهند. بر اساس گزارش خبرگزاری کردپرس و اظهارات تحلیلگرانی مانند ولادیمیر وان ویلگنبرگ و چارلز لیستر، فرماندهان ارشد آمریکایی از جمله مقامات سنتکام (فرماندهی مرکزی ایالات متحده) با سفر به شمال سوریه و دیدار با مقامات کرد، پیش‌نویس این توافق را طراحی و نیرو‌های دمکراتیک سوریه را برای پذیرش آن تحت فشار قرار دادند. 

این توافق که با هدف ادغام نهاد‌های کردی در ساختار دولت مرکزی و توقف درگیری‌ها امضا شده، در بطن خود حاوی ریسک‌های جدی برای کردهاست؛ از احتمال تکرار «خیانت تاریخی» آمریکا تا تهدیدات ترکیه برای نقض حاکمیت مناطق کردنشین. در ادامه برای درک بهتر روندتحولات و بررسی ابعاد پنهان این توافق و پیامد‌های آن برای منطقه با «پویا داوری منزه» کارشناس مسائل حوزه استراتژی و ژئوپلتیک گفتگوی انجام داده‌ایم:

باشگاه خبرنگاران جوان؛ آقای داوری نقش آمریکا در امضای توافق چقدر تعیین‌کننده بود؟

 بر اساس گزارش سی‌ان‌ان و خبرگزاری فرانسه، دیپلمات‌ها و فرماندهان نظامی آمریکا، از جمله ژنرال مایکل کورلا، فرمانده سنتکام به طور مستقیم در طراحی و پیشبرد این توافق نقش داشتند. چارلز لیستر، کارشناس ارشد امور سوریه، تأکید می‌کند که پیشنویس توافق سه هفته پیش توسط آمریکا به نیرو‌های دمکراتیک ارائه شد و مذاکرات تحت نظارت

نظامیان آمریکایی انجام گرفته است. اهداف واشنگتن از این اقدام را می‌توان در چند مورد خلاصه کرد:

۱- کاهش تنش‌ها بین ترکیه و نیرو‌های دمکراتیک کرد برای جلوگیری از عملیات نظامی جدید آنکارا در شمال سوریه

۲- تقویت دولت موقت جولانی به عنوان متحدی که می‌تواند جایگزین حکومت بعث باشد.

۳- حفظ دسترسی غیرمستقیم به میادین نفت شمال شرق سوریه از طریق ادغام آن در ساختار دولت مرکزی برای دولت موقت جدید سوریه.

۴- فشار بر نیرو‌های کرد: به گفته فرهاد شامی، سخنگوی نیرو‌های دمکراتیک، آمریکا با تهدید به کاهش حمایت نظامی، کرد‌ها را مجبور به پذیرش توافق کرد. این نقش‌آفرینی آمریکا نشان می‌دهد که واشنگتن همچنان کرد‌ها را به عنوان ابزاری تاکتیکی، نه متحدی استراتژیک، می‌بیند.

باشگاه خبرنگاران جوان: مفاد اصلی توافق و ابهامات آن چیست؟ 

طبق سند منتشرشده، توافق ۸ بند دارد که برخی کلیدی‌ترین موارد آن عبارتند از: 

بند ۱ و ۲: تضمین حقوق برابر برای تمام گروه‌های قومی و مذهبی و به رسمیت شناختن کرد‌ها به عنوان «جزء اصیل» سوریه در قانون اساسی، که این موضوع برای کرد‌ها جذابیت دارد، بخصوص در سال‌های بعد از سایکس پیکو کرد‌ها یک هویت سیاسی رسمی در سوریه نداشته‌اند. 

بند ۴: ادغام نهاد‌های نظامی و مدنی کردها، از جمله پاسگاه‌های مرزی، فرودگاه‌ها، و میادین نفت در دولت مرکزی که مهم‌ترین و واقعی‌ترین بند توافق است. 

بند ۶: همکاری مشترک برای مبارزه با بقایای رژیم اسد.

 بند ۸: تشکیل کمیته‌های اجرایی تا پایان ۲۰۲۳ بخش پر ابهامی که مشکلات عدیده‌ای را در آینده در این بند می‌توان پیش‌بینی کرد.

یکی از ابهامات خطرناکی که در این توافق می‌توان به آن اشاره کرد عدم شفافیت در اجرا است.

پیتر گالبریث، دیپلمات سابق آمریکایی، اشاره می‌کند که این توافق فاقد جزئیات عملی است. مثلاً «ادغام نهادها» می‌تواند به معنای انحلال ساختار‌های خودمختار کردی باشد

تضاد منافع: بند ۶ عملاً نیرو‌های دمکرات کرد را به جنگ با متحدان سابق خود (گروه‌های مخالف اسد) می‌کشاند، در حالی که دولت جولانی خود از ائتلافی اسلامگرا تشکیل شده است.

باشگاه خبرنگاران جوان؛ چرا نیرو‌های دمکرات کرد تحت فشار آمریکا توافق را پذیرفت؟ 

چند دلیل را می‌توان برای پذیرش این توافق از سوی کرد‌ها برشمرد از جمله ترس از حمله ترکیه: آنکارا در ماه‌های اخیر آماده‌سازی برای عملیات نظامی گسترده در شمال سوریه را آغاز کرده بودنیرو‌های دمکراتیک امیدوارند این توافق حمایت آمریکا را تضمین کند.

تلاش برای حفظ دستاوردها: با وجود از دست دادن کنترل رسمی بر گذرگاه‌ها و نفت، کرد‌ها می‌خواهند حداقل نهاد‌های محلی خود مانند شورا‌های شهری را حفظ کنند.

فرصت نمادین: به رسمیت شناخته شدن کرد‌ها در قانون اساسی، پس از دهه‌ها محرومیت امری بی‌سابقه است و این موضوع از لحاظ شکلی نیز برای کرد‌ها جذابیت دارد. با این حال، به گفته ولادیمیر وان ویلگنبرگ، این توافق بیشتر یک سازش تاکتیکی است تا یک پیروزی استراتژیک به نظر نیرو‌های دمکراتیک کرد به دنبال کسب زمان برای تقویت پایگاه بین‌المللی خود هستند.

باشگاه خبرنگاران جوان؛ بزرگترین تهدید‌های این توافق برای کرد‌ها چیست؟ 

تکرار خیانت آمریکا: در سال ۲۰۱۹، خروج ناگهانی نیرو‌های آمریکایی اجازه داد ترکیه به مناطق کرد‌ها حمله کند. اکنون نیز همچون اوکراین، احتمال دارد واشنگتن برای جلب رضایت ترکیه (برای منافع خود مثلاً در مسئله ناتو)، از حمایت SDF عقب نشینی کند.

دستگاه امنیتی جولانی: دولت جدید سوریه متشکل از اسلامگرایان سابق و رادیکال است که ممکن است پس از تثبیت قدرت، حقوق کرد‌ها را کاملا نقض کند.

تجزیه مناطق کردنشین: ترکیه و متحدان محلی آن (مانند ارتش ملی سوریه) ممکن است با تحریک درگیری‌های قومی، یکپارچی جغرافیایی کرد‌ها را تضعیف کنند.

واگرایی داخلی: برخی گروه‌های کردی مانند حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) این توافق را «تسلیم به جولانی» تفسیر کرده و به مقاومت مسلحانه روی آورند.

باشگاه خبرنگاران جوان؛ چشم‌انداز آینده: آیا این توافق پایدار خواهد ماند؟ 

قاعدتا به تناسب روند تحولات چندین سناریو محتمل را می‌توان در نظر گرفت از جمله: 

 شکست توافق: اگر دولت جولانی به وعده‌های خود عمل نکند یا ترکیه حملات را از سر گیرد، SDF ممکن است از توافق خارج شود. از دیگر سناریوهامی توان به تثبیت موقت این توافق اشاره داشت: در بهترین حالت، این توافق می‌تواند به کاهش درگیری‌ها و آغاز گفت‌و‌گو‌های سیاسی گسترده‌تر بی‌انجامد. همچنین در خصوص مداخله خارجی باید گفت: ایران و روسیه بازیگران خارجی حامی نظام سابق سوریه ممکن است برای افزایش نفوذ خود در شمال سوریه در مقاطع متزلزل شدن توافق از کرد‌ها حمایت کنند.

اما در خصوص موفقیت و یا پایدار ماندن این توافق باید در ابتدا به مولفه اتحاد داخلی کرد‌ها اشاره کرد. اتحاد: باید اختلافات با گروه‌های کردی رقیب کاهش یابد و بر پایه اتحادی جامع بتوانند با ساخت قدرت بومی، بازدارندگی درونزا تولید کنند تا در برابر فشار‌های خارجی به عنوان کارت مقاومت، توان بازیگری داشته باشند.

باشگاه خبرنگاران جوان؛ در آخر آقای داوری نتیجه‌گیری شما ازین توافق چیست؟

 توافق اخیر SDF و دولت جولانی، در حالی که امیدی کمرنگ برای پایان دادن به جنگ داخلی سوریه و بهبود وضعیت کرد‌ها ایجاد کرده، در معرض ریسک‌های بزرگی قرار دارد. از یک سو، فشار آمریکا برای امضای این توافق نشان می‌دهد که کرد‌ها هنوز در محاسبات ژئوپلیتیک واشنگتن جایگاهی حاشیه‌ای دارند. از سوی دیگر، دولت جولانی با پیشینه اسلامگرایی افراطی و ترکیه با اهداف توسعه‌طلبانه می‌توانند به راحتی حقوق کرد‌ها را نقض کنند.

آینده این پیمان به دو عامل وابسته است: ۱. تعهد عملی آمریکا: اگر واشنگتن از کرد‌ها در برابر ترکیه و نقض تعهدات دولت سوریه حمایت نکند، این توافق به سرنوشت توافقنامه ۲۰۱۹ دچار خواهد شد. ۲. همبستگی داخلی کردها: تنها با اتحاد و تقویت نهاد‌های خودگردان می‌توانند در برابر فشار‌های خارجی مقاومت کنند ۳. موازنه با دیگر بازیگران: کرد‌ها می‌بایست مدیریت ریسک کنند و تمام تخم مرغ‌هایشان را در سبد ایالات متحده قرار ندهند و با ایجاد موازنه منفی با ایران و روسیه، ریسک‌های سناریو شکست مذاکرات با دولت موقت سوریه را مدیریت کنند.

در نهایت، این توافق نه یک «پیروزی»، بلکه تلاشی برای بقا در شرایطی است که کرد‌ها بار دیگر در میانه رقابت قدرت‌های بزرگ گرفتار شده‌اند و عدم بازیگری سیاستمدارانه آنها شاید مجدد نیم قرن رهبران آنها را به کوه‌ها و حاشیه براند.