دیپلماسی در تنگنای اعتماد: آیا مسقط کلید گشایش است؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه - چند ساعت تا آغاز سومین دور گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط باقی مانده و جهان با چشمانی کنجکاو به این مذاکرات حساس چشم دوخته است. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با پشتوانه منطق دیپلماتیک و عزت ملی، در برابر زیاده‌خواهی‌های واشنگتن ایستاده و بر لزوم حسن نیت و واقع‌نگری طرف مقابل تأکید کرده است. آیا این گفت‌و‌گو‌ها می‌تواند گره کور تحریم‌های غیرقانونی را باز کند یا بار دیگر در پیچ و خم بی‌اعتمادی گرفتار خواهد شد؟

عمان، پل دیپلماسی در میانه طوفان

سومین دور گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم ایران و آمریکا که قرار است شنبه (۶ اردیبهشت ۴۰۴) در مسقط برگزار شود، بار دیگر نقش عمان را به عنوان میانجی‌ای بی‌طرف و کارآمد در صحنه دیپلماسی بین‌المللی برجسته کرده است. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، عصر جمعه (۵ اردیبهشت ۴۰۴) در رأس هیأتی دیپلماتیک و فنی وارد مسقط شد و بلافاصله با بدر البوسعیدی، همتای عمانی خود، به رایزنی پرداخت. این دیدار، که پیش‌درآمدی بر مذاکرات اصلی محسوب می‌شود، نشان‌دهنده هماهنگی دقیق میان ایران و میزبان عمانی برای پیشبرد گفت‌و‌گو‌ها در مسیری سازنده است.

عمان، با سابقه‌ای درخشان در میانجی‌گری، از جمله در مذاکرات منجر به توافق برجام در سال ۲۰۱۵، بار دیگر تلاش می‌کند تا فضایی برای گفت‌وگوی مؤثر میان تهران و واشنگتن فراهم آورد.

هیأت ایرانی، متشکل از چهره‌های برجسته‌ای، چون مجید تخت‌روانچی، کاظم غریب‌آبادی، و اسماعیل بقائی، با برنامه‌ای مدون و آمادگی کامل وارد این دور از مذاکرات شده است. در مقابل، طرف آمریکایی به رهبری استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا، و مایکل آنتون، مدیر سیاست‌گذاری وزارت خارجه این کشور، تیمی ۱۲ نفره را به مسقط اعزام کرده است. انتخاب آنتون، که به دلیل دیدگاه‌های محافظه‌کارانه و انتقادات تندش از برجام شناخته می‌شود، پرسش‌هایی را درباره جدیت واشنگتن در این مذاکرات ایجاد کرده است. آنتون، از حامیان جنبش "دوباره آمریکا را سرافراز کنیم" و از چهره‌های نزدیک به دونالد ترامپ، به دیپلماسی همراه با فشار اقتصادی و نظامی اعتقاد دارد. این انتخاب، در کنار اظهارات اخیر ترامپ که ضمن تأکید بر مذاکره، گزینه حمله نظامی را نیز منتفی ندانسته، نشان‌دهنده رویکرد دوگانه واشنگتن است که می‌تواند مذاکرات را به مسیری پرچالش بکشاند.

خوش‌بینی محتاطانه در برابر سایه بی‌اعتمادی

جمهوری اسلامی ایران از ابتدای این گفت‌وگوها که دور نخست و دوم آن در ۲۳ و ۳۰ فروردین‌ماه در مسقط و رم برگزار شد، بر سه اصل کلیدی تأکید کرده است: حسن نیت، جدیت، و واقع‌نگری طرف مقابل. سخنگوی وزارت امور خارجه، در اظهارات اخیر خود به صراحت اعلام کرد که پیشرفت در مذاکرات به رفتار آمریکا بستگی دارد و ایران هر گام خود را با دقت و بر اساس تجارب گذشته، به‌ویژه نقض تعهدات آمریکا در برجام، تنظیم می‌کند. این موضع، ریشه در خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و اعمال تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران دارد که نه‌تنها اقتصاد کشور را تحت فشار قرار داد، بلکه اعتماد به وعده‌های غرب را به شدت مخدوش کرد.

عراقچی که پیش از این مذاکرات با مقامات روسیه و چین رایزنی کرده، نشان داده است که ایران دیپلماسی خود را در چارچوبی چندجانبه و با هماهنگی شرکای بین‌المللی پیش می‌برد. این رایزنی‌ها، به‌ویژه با پکن و مسکو، نه‌تنها از منظر سیاسی، بلکه از منظر اقتصادی و استراتژیک نیز اهمیت دارد. چین و روسیه، به عنوان اعضای دائم شورای امنیت و شرکای کلیدی ایران، می‌توانند نقش مهمی در ایجاد توازن در برابر فشار‌های آمریکا ایفا کنند. در این میان، اظهارات عراقچی در پکن، مبنی بر "خوش‌بینی محتاطانه" و تأکید بر جدیت ایران در مذاکرات، نشان‌دهنده رویکردی واقع‌بینانه است که از یک سو به دنبال توافق عادلانه و از سوی دیگر آماده مقابله با هرگونه زیاده‌خواهی است.

در مقابل، اظهارات اخیر دونالد ترامپ در مصاحبه با مجله تایم، که جمعه (۵ اردیبهشت ۴۰۴) منتشر شد، لایه‌ای دیگر از پیچیدگی را به مذاکرات افزوده است. ترامپ ضمن تأکید بر ترجیح مذاکره بر درگیری نظامی، گزینه حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران را نیز به طور کامل رد نکرده است. این اظهارات، که با پاسخ کوتاه "مطمئناً" به امکان ملاقات با مقامات ایرانی همراه بود، نشان‌دهنده استراتژی دوگانه‌ای است که تلاش می‌کند همزمان چهره‌ای مصمم و دیپلماتیک از او به نمایش بگذارد. با این حال، سابقه اظهارات مشابه در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش، که به هیچ اقدام عملی منجر نشد، تردید‌هایی را درباره جدیت این رویکرد ایجاد کرده است.

اقتصاد در انتظار دیپلماسی: پیامد‌های مذاکرات بر بازار

یکی از نشانه‌های ملموس تأثیر این مذاکرات بر فضای داخلی ایران، واکنش بازار ارز است. در ساعات اخیر، قیمت تتر در بازار ارز‌های مجازی به زیر ۸۰ هزار تومان سقوط کرده و قیمت دلار در بازار آزاد نیز روند کاهشی را تجربه کرده است. این تحولات که به گفته تحلیلگران اقتصادی نتیجه خوش‌بینی نسبی به پیشرفت مذاکرات است، نشان‌دهنده حساسیت بالای بازار به تحولات دیپلماتیک است. تداوم گفت‌و‌گو‌ها و اظهارات نسبتاً مثبت طرفین، به‌ویژه تأکید ایران بر رفع سریع و عینی تحریم‌ها، امیدواری‌هایی را در میان فعالان اقتصادی ایجاد کرده است.

با این حال، این خوش‌بینی شکننده است. تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که هرگونه توقف یا شکست در مذاکرات می‌تواند به سرعت بازار را به سمت نوسانات شدید سوق دهد. بقائی، در اظهارات خود به صراحت اعلام کرد که اولویت ایران "خاتمه دادن به تحریم‌های غیرقانونی و غیرانسانی" به صورت سریع و ملموس است. این موضع که با تأکید بر حق قانونی ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای همراه شده، نشان‌دهنده خط قرمز‌های غیرقابل مذاکره ایران است. ایران همچنین آمادگی خود را برای برداشتن گام‌های معقول جهت اطمینان‌بخشی به جامعه جهانی درباره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای‌اش اعلام کرده، اما این آمادگی مشروط به اقدامات متقابل و قابل راستی‌آزمایی از سوی طرف مقابل است.

چالش‌های پیش‌رو: از آنتون تا سایه اسرائیل

یکی از موانع احتمالی در مسیر مذاکرات، حضور مایکل آنتون به عنوان رئیس تیم فنی آمریکا است. آنتون، که به دلیل فقدان تخصص شناخته‌شده در حوزه هسته‌ای مورد انتقاد رسانه‌هایی، چون واشنگتن‌پست قرار گرفته، دیدگاه‌هایی محافظه‌کارانه و سخت‌گیرانه نسبت به ایران دارد.

او نه‌تنها از منتقدان سرسخت برجام است، بلکه به دیپلماسی همراه با فشار اقتصادی و نظامی اعتقاد دارد. این دیدگاه، که ریشه در تفکرات جنبش MAGA و نزدیکی او به دونالد ترامپ دارد، می‌تواند مذاکرات را به سمت پیچیدگی‌های بیشتری سوق دهد. 

علاوه بر این، سایه تهدیدات رژیم اسرائیل بر مذاکرات سنگینی می‌کند. اظهارات اخیر ترامپ مبنی بر اینکه رژیم صهیونیستی را از حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران منع نکرده، اما شرایط را برای آنها دشوار کرده، نشان‌دهنده نقش غیرمستقیم رژیم اسرائیل در این گفت‌و‌گو‌ها است. ایران بار‌ها تأکید کرده است که موضوعات فراهسته‌ای، از جمله توانمندی‌های دفاعی و مسائل منطقه‌ای، خارج از چارچوب مذاکرات است. این موضع که با حمایت قاطع مقامات ایرانی همراه بوده، نشان‌دهنده عزم ایران برای حفظ استقلال و حاکمیت ملی در برابر هرگونه فشار خارجی است.

 امید در سایه احتیاط

سومین دور گفت‌و‌گو‌های مسقط، آزمونی بزرگ برای دیپلماسی ایرانی و عزم واشنگتن برای بازگشت به مسیر منطق و عدالت است. ایران، با تکیه بر تجارب گذشته و هماهنگی با شرکای بین‌المللی، نشان داده است که آماده مذاکره‌ای عزتمندانه است، اما هرگز از حقوق مشروع ملت خود عقب‌نشینی نخواهد کرد. در مقابل، آمریکا که همچنان درگیر دوگانگی میان دیپلماسی و تهدید است، باید نشان دهد که آیا این بار به وعده‌های خود پایبند خواهد ماند یا بار دیگر به سیاست فشار حداکثری بازخواهد گشت.

در این میان، نقش عمان به عنوان میانجی و تلاش‌های دیپلماتیک ایران برای ایجاد توازن در برابر فشار‌های غرب، می‌تواند کلید گشایش این گره دیپلماتیک باشد. جهان منتظر است تا ببیند آیا مسقط می‌تواند نقطه عطفی در روابط ایران و آمریکا باشد یا بار دیگر مذاکرات در سایه بی‌اعتمادی و زیاده‌خواهی به بن‌بست خواهد رسید. آنچه مسلم است، عزم راسخ ایران برای دفاع از منافع ملی و پیشبرد دیپلماسی مبتنی بر عزت، حکمت، و مصلحت است.