زنگ خطر آب در ایران؛ توسعه دریا‌محور با رعایت اصول محیط‌زیستی کلید خورده است

باشگاه خبرنگاران جوان؛ الهام قبادی -احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست،  با اشاره به اهمیت سواحل جنوبی کشور در توسعه آینده ایران گفت: توسعه دریا‌محور اکنون به عنوان یکی از سیاست‌های کلان کشور مطرح است؛ هم در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در سال ۱۴۰۲ و هم در برنامه هفتم توسعه لحاظ شده است.

وی افزود: بخش مهمی از راهبرد توسعه اقتصادی کشور اکنون بر اساس ظرفیت‌های دریا، به‌ویژه در سواحل جنوبی، طراحی شده است. از جمله محور‌های اصلی این توسعه، تأمین آب برای شهر‌های جدید و طرح‌های کلان توسعه‌ای است؛ این در حالی است که در مرکز کشور با بحران شدید کم‌آبی مواجه‌ایم که حاصل توسعه نامتوازن و تمرکز بی‌رویه بر مناطقی بدون ظرفیت طبیعی کافی بوده است.

لاهیجان‌زاده عنوان کرد: سازمان حفاظت محیط زیست حدود چهار تا پنج سال پیش نسبت به انتقال آب از دریا به مناطق مرکزی کشور هشدار داد. در همین راستا مطالعات گسترده‌ای در نواحی ساحلی آغاز شد تا از آسیب به کیفیت زیستی دریا جلوگیری شود.

محدودیت‌های زیست‌محیطی در پروژه‌های آب‌شیرین‌سازی

معاون محیط زیست دریایی با اشاره به ماهیت خلیج فارس گفت: خلیج فارس یک دریای نیمه‌بسته است و تبادل آبی آن فقط از طریق تنگه هرمز و دریای عمان صورت می‌گیرد؛ آن هم با گردش آبی در حدود هفت سال. بنابراین، این دریا دارای ظرفیت زیستی محدودی است و نباید پروژه‌های بزرگ‌مقیاس آب‌شیرین‌کن در این منطقه اجرا شوند.

وی سه اقدام کلیدی سازمان حفاظت محیط زیست در این حوزه را توضیح داد:توقف صدور مجوز برای پروژه‌های آب‌شیرین‌کنی بزرگ در خلیج فارس همچنین تدوین و اعمال استاندارد‌های علمی، سخت‌گیرانه و دقیق برای استفاده از آب دریا و محدود کردن استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها به مصارف صنعتی با هدف کاهش فشار بر منابع آب شیرین است.

برنامه‌ریزی با رویکرد پهنه‌بندی و ظرفیت‌سنجی

لاهیجان‌زاده بیان کرد: در حال حاضر، تمامی درخواست‌ها برای استفاده از آب دریا، در قالب مطالعات معماری و پهنه‌بندی ارزیابی می‌شوند و تنها در مناطقی که اثرات زیست‌محیطی به حداقل برسد، اجازه فعالیت داده می‌شود. برای نمونه، دریای عمان به دلیل ظرفیت‌پذیری بیشتر، امکان اجرای طرح‌ها را در چارچوب‌های زیست‌محیطی فراهم کرده است.

وی افزود: استفاده از فناوری آب‌شیرین‌کن ضروری است، اما باید با نظارت دقیق و محدودسازی منطقی همراه باشد، چرا که این فناوری حتی در مقیاس‌های کوچک نیز بر اکوسیستم‌های دریایی اثرگذار است.

برداشت محدود ایران در مقایسه با کشور‌های منطقه

لاهیجان‌زاده با اشاره به وضعیت منطقه گفت: در حال حاضر، برداشت آب ایران از دریا بسیار کمتر از کشور‌های حاشیه خلیج فارس است. برای مثال، نیروگاه آب‌شیرین‌کن بندرعباس حدود ۵۰ هزار مترمکعب در روز برداشت دارد و هنوز برداشت آب در کشور به شکل متمرکز انجام نمی‌شود. در افق پیش‌بینی‌شده، با اجرای پروژه‌های مصوب، ممکن است این عدد به سه میلیون مترمکعب در روز برسد.

وی ادامه داد: کشور‌هایی مانند عربستان، امارات، بحرین و عمان هم‌اکنون برداشت گسترده‌ای از منابع آبی خلیج فارس و دریای عمان دارند و به دنبال بهره‌برداری از فناوری‌های نوین در این حوزه هستند. در منطقه دریای سرخ نیز حدود ۵۰ درصد ظرفیت جهانی آب‌شیرین‌سازی متمرکز شده است.

اثرات اکولوژیک برداشت آب و نگرانی درباره تالاب‌ها

لاهیجان‌زاده تاکید کرد: اجرای طرح‌های برداشت آب از خلیج فارس می‌تواند باعث تغییرات در جریان‌های آبی این پهنه شود که تا ارغوان آبادان گسترش می‌یابد و سپس به خلیج فارس بازمی‌گردد. اما در منطقه اقیانوسی مانند چابهار و دریای عمان، به دلیل عمق بیشتر و گردش آبی مناسب‌تر، تأثیر این پروژه‌ها بسیار محدود گزارش شده است.

وی همچنین به وضعیت بحرانی تالاب‌های کشور اشاره کرد و گفت: خشک شدن تالاب‌ها نتیجه عدم مدیریت صحیح منابع آبی است. برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی باعث شده که چرخه طبیعی تغذیه منابع آبی برعکس شود و تالاب‌ها عملاً به منابع برداشت آب تبدیل شوند.

لاهیجان‌زاده در پایان با اشاره به بازدید اخیر خود از تالاب پریشان گفت: در این تالاب ۴۹۰ حلقه چاه غیرمجاز فعال است. حتی اگر آبی وارد تالاب شود، توسط سفره‌های زیرزمینی جذب شده و مانع از احیای تالاب می‌شود. این موضوع نشان‌دهنده نادیده‌گرفتن پیوستگی منابع آبی سطحی و زیرزمینی در برنامه‌ریزی‌های گذشته است.