باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه - سوریه کشوری که از سال ۲۰۱۱ به‌دنبال آغاز بحران داخلی و جنگ‌های چندجانبه دچار بی‌ثباتی شده است، همچنان در معرض تهدیدات مختلف نظامی و سیاسی قرار دارد. در ماه‌های اخیر، شدت حملات نظامی در مناطق مختلف این کشور افزایش یافته است. این حملات که بخشی از یک جنگ فرسایشی و پیچیده به‌شمار می‌روند، پیامد‌های داخلی و منطقه‌ای قابل توجهی به‌دنبال داشته‌اند. این گزارش به بررسی ابعاد این حملات، عوامل موثر در بروز و تاثیرات آنها بر وضعیت سوریه و منطقه خاورمیانه خواهد پرداخت.

ادلب در تیررس؛ ائتلاف آمریکا در سوریه

در هفته‌های اخیر، حملات نظامی در سوریه به‌ویژه در مناطق شمال غربی و شمال شرقی کشور شدت یافته است. مناطقی مانند ادلب و حومه‌های آن که به‌طور عمده تحت کنترل گروه‌های مخالف دولت سوریه و برخی گروه‌های تروریستی قرار دارند، هدف اصلی حملات هوایی و توپخانه‌ای ارتش سوریه و متحدان آن بوده‌اند.

در عین حال، برخی منابع خبری از حملات هوایی و عملیات‌های نظامی ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده در مناطق شرق و شمال شرقی سوریه، به‌ویژه در مناطقی که تحت کنترل نیرو‌های دموکراتیک سوریه (SDF) قرار دارند، خبر داده‌اند. این حملات به‌طور عمده به‌منظور مقابله با گروه‌های تروریستی مانند داعش و همچنین سایر گروه‌های مورد نظر ایالات متحده آمریکا انجام می‌شود.

شهیدی کارشناس غرب آسیا در این باره گفت: در شرایطی که شاهد آتش‌بس در لبنان هستیم، گروه‌های تروریستی فرصتی برای اجرای این پروژه پیدا کرده‌اند و این هم‌زمانی حاکی از این است که یک‌سری هماهنگی‌ها و توافقات پنهانی با رژیم صهیونیستی و آمریکا وجود دارد و هدفش این است که در ادامه جنگ غزه و لبنان فشار بر زنجیره‌های مقاومت را ادامه دهند و الآن هم نوبت به سوریه رسیده است. 

جنگ نیابتی در سوریه؛ بازیگران جدید 

در این میان، ارتش سوریه به همراه نیرو‌های روسی و ایرانی، همچنان به تلاش برای بازپس‌گیری اراضی تحت کنترل مخالفان ادامه می‌دهد. این در حالی است که ارتش ترکیه نیز به‌طور مداوم در مناطقی از شمال سوریه، از جمله مناطق تحت کنترل گروه‌های کردی، به عملیات نظامی پرداخته است. این تحرکات نظامی به‌شدت منجر به پیچیده‌تر شدن معادلات نظامی در سوریه شده است.

شهیدی در خصوص نقش ترکیه در حملات اخیر به سوریه ابراز داشت: در حملات اخیر، ترکیه هم‌چنان نقش خود را ایفاء کرده است و به‌نظر می‌رسد که این کشور می‌خواهد از این فرصت برای اعمال فشار بر نظام سوریه استفاه کند و امتیازاتی کسب کند؛ به‌ویژه اینکه اردوغان از مدت‌ها پیش به‌دنبال عادی‌سازی آنکارا و دمشق بود و در چنین شرایطی می‌تواند فشار بیشتری بر دولت بشار اسد اعمال کند. همچنین ترکیه سعی دارد تا در سایه ضعفی که دولت سوریه به‌ویژه بعد از ورود گروهک‌های تکفیری به شهر حلب پیدا کرده است، حضور خود را شمال سوریه تثبیت کند. 

او همچنین در ادامه اظهار داشت: بازیگران دیگری همچون رژیم صهیونیستی و آمریکا نیز مطرح هستند؛ این کشورها، سوریه را به‌عنوان کشوری که در محور مقاومت حضور دارد می‌شناسند. در عین‌ حال سوریه با ایران رابطه خوبی دارد و همچنین نیرو‌های ایرانی هم در آنجا حضور دارند.

میدان نبرد قدرت‌های جهانی و تروریسم

افزایش تعداد حملات در سوریه را می‌توان از چند زاویه بررسی کرد.

اولین عامل، ادامه جنگ داخلی و عدم توانایی در رسیدن به یک توافق صلح جامع است. با وجود تلاش‌های فراوان از سوی سازمان ملل و دیگر کشور‌های بین‌المللی برای ایجاد آتش‌بس و پایان دادن به درگیری‌ها، هیچ‌کدام از این تلاش‌ها تاکنون موفق نبوده‌اند. درگیری‌های داخلی و رقابت‌های ائتلاف‌های مختلف در سوریه همچنان ادامه دارد و هیچ‌یک از طرفین قدرت نظامی و سیاسی لازم برای پایان دادن به بحران را ندارند.

عامل دوم، رقابت میان قدرت‌های بزرگ جهانی است. از یک‌سو، روسیه و ایران به‌عنوان حامیان اصلی دولت بشار اسد، به دنبال تثبیت حضور خود در سوریه و تضمین بقاء و قدرت سیاسی بشار اسد هستند. از طرفی دیگر، ایالات متحده و کشور‌های اروپایی به‌ویژه فرانسه و بریتانیا، همچنان از گروه‌های مخالف دولت سوریه و نیرو‌های دموکراتیک سوریه حمایت می‌کنند. این رقابت‌ها نه‌تنها به‌طور مستقیم بر درگیری‌ها اثرگذار هستند، بلکه زمینه‌ساز حملات هوایی و نظامی در نقاط مختلف سوریه شده است.

سومین موضوع، نگرانی‌ها از گسترش دوباره گروه‌های تروریستی همچون داعش است. با وجود شکست‌های نظامی این گروه در سال‌های اخیر، همچنان تهدیدات جدی از سوی این گروه‌ها وجود دارد. به همین دلیل، برخی از حملات نظامی اخیر، به‌ویژه در شرق و شمال شرقی سوریه، بیشتر معطوف به سرکوب این گروه‌های تروریستی است.

واکنش‌ها و پیامد‌های داخلی سوریه

در واکنش به افزایش حملات، دولت سوریه به‌ویژه بشار اسد، رئیس‌جمهور این کشور، بار‌ها تأکید کرده است که تمامی اقدامات نظامی این کشور در راستای دفاع از تمامیت ارضی و مقابله با گروه‌های تروریستی است. اسد در سخنرانی‌های اخیر خود حملات به مناطق تحت کنترل دولت را "تروریستی" و تلاش برای براندازی رژیم را "دخالت‌های خارجی" خوانده است.

در این میان، گروه‌های مخالف دولت سوریه که عمدتاً در شمال غرب این کشور و برخی نواحی شرق و جنوب‌شرقی آن مستقر هستند، از این حملات به‌عنوان ابزار‌هایی برای تضعیف دولت اسد و بازپس‌گیری اراضی خود استفاده می‌کنند. این گروه‌ها به‌ویژه در مناطق ادلب که یکی از آخرین پایگاه‌های مهم مخالفان است، توانسته‌اند از حمایت‌های کشور‌های خارجی بهره‌مند شوند .

با وجود این، وضعیت انسانی در مناطق درگیری به‌طور فزاینده‌ای بحرانی شده است. طبق گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری، صد‌ها نفر از غیرنظامیان در حملات اخیر کشته یا زخمی شده‌اند. بسیاری از خانواده‌ها مجبور به ترک خانه‌های خود و مهاجرت به مناطق امن‌تر شده‌اند. این موج جدید از پناهجویان به تشدید بحران انسانی  دامن زده است.

حمایت ایران از اسد؛ جنگ علیه دخالت‌ها

دخالت‌های خارجی، به‌ویژه از سوی آمریکا و ترکیه، موجب پیچیدگی بیشتر بحران و تشدید تنش‌ها در برخی مناطق شده است. در این شرایط، دولت سوریه به دنبال تقویت روابط با هم‌پیمانان استراتژیک خود مانند ایران، در راستای حفظ تمامیت ارضی و مقابله با تهدیدات خارجی است. 

سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، یکشنبه (۱۱ آذر) در دیدار با بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، درباره تحولات اخیر سوریه و اوضاع منطقه گفت‌و‌گو کرد. این دیدار که در چارچوب تلاش‌های دیپلماتیک ایران برای حمایت از دولت سوریه در برابر بحران‌های داخلی و خارجی صورت گرفت، بر تقویت همکاری‌های دوجانبه و ادامه مبارزه با گروه‌های تروریستی تأکید داشت.

عراقچی درباره این دیدار گفت: بنده حمایت همه جانبه جمهوری اسلامی ایران را از جناب آقای بشار اسد، مردم، ارتش و دولت سوریه به صراحت اعلام کردم. در گذشته دوران‌های سخت‌تر از این هم بوده که گروه‌های داعش و دیگران سوریه را به یک جنگ داخلی کشاندند ولی با آنها مقابله شد. الان دوباره فرصتی پیدا شده و فکر می‌کنند که شرایط ناشی از تهاجم رژیم صهیونیستی به لبنان و فلسطین و شرایط منطقه، فرصت مناسبی برای آنهاست که جولانی بدهند. طبیعی است که این یک اشتباه محاسباتی است و ارتش و دولت سوریه قادر هستند که با آنها مقابله کنند. گروه‌های مقاومت هم کمک می‌کنند و جمهوری اسلامی ایران هم هرگونه پشتیبانی که لازم باشد، انجام خواهد داد.

آینده سوریه در بحران تلاقی و فرصت

تحولات اخیر سوریه تحت تأثیر عوامل پیچیده داخلی و خارجی قرار دارد. با حمایت‌های نظامی و سیاسی ایران و روسیه، دولت بشار اسد توانسته کنترل بخش‌هایی از سوریه را پس بگیرد و شرایط جنگی را به سمت تثبیت پیش ببرد. با این حال، تهدیدات امنیتی از سوی گروه‌های تروریستی همچنان ادامه دارد و مشکلات اقتصادی و انسانی ناشی از جنگ، روند بازسازی را با چالش مواجه کرده است.

با وجود تلاش‌های متعدد برای بازسازی و پایان دادن به بحران، سوریه هنوز درگیر چالش‌های بزرگ اقتصادی، امنیتی و سیاسی است. حمایت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای ادامه دارد، اما سوال اینجاست که آیا می‌توان به صلح پایدار در سوریه دست یافت؟