تعیین تعاریف قانونی طرح ملی هوش مصنوعی در مجلس

باشگاه خبرنگاران جوان - نمایندگان مجلس شورای اسلامی در نشست علنی امروز (یکشنبه، ۲۰ مهر) در جریان ادامه رسیدگی به گزارش شور دوم کمیسیون صنایع و معادن در مورد طرح ملی هوش مصنوعی با ۲۰۷ رأی موافق، ۵ رأی مخالف و ۳ رأی ممتنع از مجموع ۲۳۹ نماینده حاضر در جلسه با ماده یک طرح هوش مصنوعی موافقت کردند.

در ماده یک این طرح آماده است؛ اصطلاحات به‌کار رفته در این قانون در معانی مشروح زیر است:

الف - هوش مصنوعی: به توانایی ماشین برای انجام عملکرد‌های خودکار و نظام‌مند از جمله یادگیری، درک، استنتاج، حل مسئله، پیش بینی، تصمیم‌گیری و اقدام از طریق به کارگیری دانش و اطلاعات و پردازش داده گفته می‌شود که منشا اثرگذاری‌های گسترده بر انسان و روابط انسانی در محیط فیزیکی یا مجازی و همچنین بازتاب‌های زیست محیطی است. هوش مصنوعی ماهیتی داده‌ای، شبکه‌ای، فرآیندی، خوشه‌ای، لایه‌ای و یکپارچه، مبتنی بر منطق‌های رایج (کلاسیک) و سایر منطق‌های نوین دارد.

ب - لایه بنیادین: این لایه شامل زیرساخت‌ها اعم از سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، پایگاه‌های داده، فراداده‌ها، فرآیند‌ها، نمونه (مدل)‌های پایه و فلسفه هوش مصنوعی، حسگر‌ها و ریز (میکرو ونانو) حسگر‌ها و پردازنده‌ها اعم از ریزالکترونیکی (میکروالکترونیکی)، زیستی (بیولوژی) و ذرات (کوانتومی) است.

پ - لایه کاربست: محصولات و خدمات نهائی مرتبط با زیست بوم هوش مصنوعی از جمله سامانه‌های تشخیص چهره، پردازش صوت و تصویر، دستیار‌های صوتی، یا فرآیند‌های پیش‌بینی مستقر بر روی لایه بنیادین که برای حل مسئله یا ارائه خدمات مشخص به کاربران نهائی طراحی می‌شود.

ت - عاملیت فناوری: ظهور و تقویت توانایی زیست بوم هوش مصنوعی، در اثرگذاری مستقل و فراگیر بر جهان و فراتر از اراده واپایش (کنترل) و نیات اولیه انسانی است.

ث - فروبستگی فناورانه: اتکای بیش از حد عموم افراد جامعه به ابزار‌ها و خدمات فناورانه خاص، تا جایی که انجام وظایف و دستیابی به اهداف فردی یا اجتماعی، بدون در دسترس بودن آن فناوری ناممکن باشد.

ج – طرح‌های متن باز: طرح‌هایی که شناسه (کد) اصلی و منبع آنها تحت یک مجوز قانونی قابل دسترس است و امکان بهره‌برداری از طریق تغییر، به‌روزرسانی و بهبود آن برای هر فردی از کاربران فراهم است.

چ - توسعه‌دهنده: شخص حقیقی یا حقوقی که یک زیست بوم یا سامانه هوش مصنوعی را با هدف عرضه آن در بازار یا به خدمت گرفتن آن طراحی یا توسعه می‌دهد.

ح - مخاطره و سطح آن: میزان مخاطرات احتمالی سامانه‌های هوش مصنوعی علیه حقوق و آزادی‌های مشروع، حریم خصوصی و سلامت عمومی و اخلاقی جامعه و ارزش‌های اجتماعی و ارزش‌های دینی و اعتقادی جامعه که در چارچوب‌هایی مشتمل بر شفافیت، مسئولیت پذیری، رعایت حریم خصوصی، دست کاری شناختی- رفتاری و یا رتبه‌بندی و بر چسب زنی افراد، اشتغال و دسترسی عادلانه به خدمات عمومی و رعایت معیار (استاندارد)‌های ملی تولید قطعات و کالا‌های ایمن به صورت کم مخاطره، مخاطره محدود، پرمخاطره و بسیار پرمخاطره، قابل دسته‌بندی است.

خ - منشور اخلاقی هوش مصنوعی: مجموعه‌ای از اصول اخلاقی، برای طراحی، توسعه و استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی است.

د - آزمایشگاه مرجع: آزمایشگاه ارائه دهنده خدمات ارزیابی و تائید امنیت سامانه‌های هوش مصنوعی بر اساس معیار (استاندارد)‌ها و دستورالعمل‌ها.

ذ - دستگاه‌های اجرایی: کلیه دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۱۳۸۶.۷.۸. /

در جریان بررسی این گزارش علیرضا منادی سفیدان نماینده مردم تبریز و رئیس کمیسیون آموزش مجلس با اشاره به اینکه در فصل بیستم برنامه هفتم پیشرفت که مربوط به علم و فناوری و در حوزه کمیسیون آموزش مجلس است، هوش مصنوعی متعلق به حوزه معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور است، عنوان کرد: در ادامه هم معاون علمی رئیس جمهور در نامه‌ای به مجلس اعلام کرد که بررسی این طرح کار کمیسیون آموزش است و نه کمیسیون دیگری. اینجا معلوم است که به آیین‌نامه عمل نشده است.

وی خطاب به قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی گفت: شما دستور دادید طرح توسعه فناوری هوش مصنوعی در کمیسیون مشترک رسیدگی شود؛ ضمن اینکه با توجه به اینکه مشکل مملکت موضوع بهره‌وری است و یک سوم رشد اقتصادی از بهره‌وری هوش مصنوعی است، این مسائل که به کمیسیون صنایع ارجاع شده، باید به کمیسیون آموزش هم ارجاع شود.

قالیباف در پاسخ به این نماینده گفت: در ابتدا با توجه به اینکه این موضوع در حال حاضر در صحن در حال بررسی است، جای این تذکر نیست. ضمن اینکه برای اطلاع همکاران هم باید عرض کنم که طبق ماده ۵۴ آیین‌نامه داخلی که تمام موضوعات ارتباطی مربوط به کمیسیون صنایع است، کمیسیون تخصصی این طرح هم کمیسیون صنایع مجلس است؛ اما از آنجا که رئیس کمیسیون آموزش پیگیر این طرح بودند به دوستان کمیسیون صنایع گفتم که کمیسیون آموزش هم در بررسی طرح دخیل باشد که پیشنهاد دادند یک کمیسیون مشترک شکل بگیرد و بنده نیز پذیرفتم. اما بعدا خود آقای منادی سفیدان با جمعی از دوستان به بنده مراجعه کردند و گفتند نظراتشان در این خصوص را ارائه کردند و دیگر از نظر ما تامین شده است؛ لذا خواهش می‌کنم بحث‌ها را نادرست مطرح نکنیم.

همچنین احمد بیگدلی نماینده مردم خدابنده و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در تذکری با اشاره به اینکه ابهامات این طرح بسیار زیاد است، پیشنهاد تشکیل یک کمیسیون مشترک از نمایندگان کمیسیون‌های صنایع، آموزش، اجتماعی، اقتصادی و امنیت ملی را مطرح کرد که حمیدرضا حاجی بابایی، نایب رئیس مجلس و رئیس جلسه این تذکر را خارج از موضوع دانستند.