دشواری حفاظت تنوع‌زیستی به روایت رئیس سازمان حفاظت محیط زیست

باشگاه خبرنگاران جوان - شینا انصاری معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در یادداشت تلگرامی خود با عنوان «دشواری حفاظت تنوع‌زیستی» نوشت: 

این هفته پایان خوشایندی داشت. سه جوجه میش‌مرغ در مرکز تحقیقات میش‌مرغ شهرستان بوکان در استان آذربایجان غربی در شرایط اسارات و خارج از زیستگاه متولد شدند. عکس‌ها و ویدئو‌های بامزه‌شان بسیار منتشر شد و بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی هم مانند همکاران سازمان، بسیار از دیدن این جوجه‌ها خوشحال شدند. 

میش‌مرغ یکی از گونه‌های در معرض خطر انقراض در کشور است که تنها کمتر از ۲۰ فرد از آن در محدوده‌ای کوچک در استان‌های آذربایجان غربی و کردستان باقی مانده است. همکاران معاونت محیط طبیعی، با مشارکت دانشگاه شهید بهشتی برنامه بومی‌سازی تکثیر میش‌مرغ خارج از زیستگاه را با موفقیت انجام دادند و تا اینجا سه جوجه میش‌مرغ، حاصل این برنامه علمی-اجرایی بوده است. 

اما موضوع احیای میش‌مرغ قطعا در این نقطه به پایان نمی‌رسد. باید همزمان دو کار جدی به انجام برسد. نخست زیستگاه‌ها از حیث تعارض‌هایی که برای این گونه وجود دارد، ایمن‌تر شود و همزمان، جمعیتی پایدار از میش‌مرغ در شرایط اسارت ایجاد شود که در وقت مقتضی، به جمعیت وحشی این گونه در زیستگاه‌های اصلی معرفی شود. دو کار زمان‌بر، دشوار و پیچیده که اجرای آنها برای حفظ نسل میش‌مرغ در طبیعت ایران ضروری و حیاتی است. 

در واقع تمام بخش‌های حفاظت از تنوع‌زیستی پیچیدگی‌های خود را دارد. موضوع حفاظت از تنوع‌زیستی، تنها یک موضوع زیست‌شناختی نیست، بلکه موضوعی چند وجهی است که علاوه بر زیست‌شناسی و بوم‌شناسی، موضوعات گسترده‌ای همچون اقتصاد، جامعه‌شناسی، امور فرهنگی و مسایل دیگر را در خود دارد. 

نیاز به تکرار نیست که تنوع‌زیستی، شبکه‌ای پیچیده است که بقا و رفاه انسان با آن گره خورده است. این شبکهٔ عظیم، طی میلیون‌ها سال دائما در حال تغییر و ایجاد تعادل است و هرگاه آسیبی به آن وارد شده (مانند عصر یخبندان) بار دیگر خود را بازسازی کرده است. متأسفانه در عصر حاضر، عامل تهدید ما انسان‌ها هستیم چرا که گستره و تأثیرات فعالیت‌هایمان روی کره زمین به گونه‌ای بوده که تنوع‌زیستی در سراسر کره زمین را تحت تأثیر قرار داده است. بدتر آنکه سرعت تخریب و تغییر توسط ما آنقدر زیاد بوده که طبیعت مانند گذشته، فرصت بازسازی را نمی‌یابد. آسیب، نه فقط برای زیستگاه‌ها و گونه‌های زنده، بلکه برای خود ما نیز وجود دارد. شیوع بیماری‌های جدید، گرم‌شدن زمین، از دست رفتن زیستگاه‌های دارای تولید بالا مانند جنگل‌های بارانی و تالاب‌ها و تأثیرات آن بر سلامتی و معیشت انسان‌ها، نمونهٔ همین آسیب‌هایی هستند که امروزه با آنها روبه‌روییم. 

امروزه کمتر کسی را می‌توان یافت که از ارزش تنوع‌زیستی آگاه نباشد. اما آنچه به‌نظر می‌رسد چه در جامعهٔ ما و چه در بسیاری از جوامع مغفول مانده، درک این موضوع است که طبیعت تا چه میزان قادر به تحمل تغییرات انسان‌ساخت و بازسازی خود است. کم نیستند طرح‌ها و پروژه‌هایی که آثار تخریبی خود را «کوچک» و «ناچیز» می‌دانند در حالی که به بخش‌هایی از شبکهٔ تنوع‌زیستی آسیبی جبران‌ناپذیر وارد می‌کنند؛ و می‌دانیم که هر آسیبی به شبکهٔ تنوع‌زیستی، به‌معنای تضعیف کل شبکه است. 

گاهی اوقات چانه‌زنی برای حفظ تنوع‌زیستی دشوار است. به نظر می‌رسد انسان مدرن گاهی فراموش می‌کند که بستری که در آن توسعه یافته و رشد کرده، بستر طبیعت است که خدمات آن هیچ‌گاه قابل جایگزینی نبوده است. هنوز هیچ بدیلی برای آب، اکسیژن، هوای پاک و... وجود ندارد و با وجود فناوری‌های نوین و دانش وسیعی که به‌دست آورده‌ایم، هنوز هیچ جایگزینی برای آنها نیافته‌ایم و نمی‌توانیم همین خدمات را برای میلیارد‌ها انسان به‌صورت مصنوعی ارائه دهیم! 

شاید زیباترین، ساده‌ترین و عمیق‌ترین جمله در این باره، همان جملهٔ منسوب به رئیس یکی از قبایل سرخپوست قاره امریکا در قرن نوزدهم میلادی خطاب به رئیس جمهوری ایالات متحده باشد: «وقتی‌که آخرین رودخانه مسموم شد و آخرین ماهی به دام افتاد، و زمانی که آخرین درخت قطع شد، آن‌گاه خواهیم دانست که پول را نمی‌توان خورد.» 

بار دیگر به عکس جوجه میش‌مرغ‌ها نگاه می‌کنم. جوجه‌هایی که هزاران سال، بدون هزینه و دخالت انسان در پناه طبیعت پا به جهان می‌گذاشته‌اند و حالا مجبوریم برای حفظ خودمان، دست به‌کار انجام اقداماتی برای این گونه و صد‌ها گونهٔ دیگر و زیستگاهشان شویم. راه دشواری در پیش داریم، اما خوشحالم که تلاشگران حفاظت تنوع‌زیستی از پا ننشسته‌اند و تلاش می‌کنند.

منبع: سازمان حفاظت محیط زیست