رویای بازگشت امپراتوری عثمانی؛ آیا سلطان در سوریه پیروز شده؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی‌تبار - در اواخر سال ۲۰۲۴، درست مانند عراق در اوایل سال ۲۰۰۳، تصاویر غالب از سوریه جمعیت‌های شادی را نشان می‌داد که مجسمه‌های روسای جمهور سرنگون‌شده را پایین می‌کشیدند. در تقریباً همه ویدئوها، سقوط مجسمه‌ها از جنس سنگ یا فلز ابری از گرد و غبار ایجاد می‌کرد که برای لحظاتی دید صحنه را مبهم می‌ساخت.

با فروپاشی ۵۳ سال سلطنت خاندان اسد در دمشق، دید ما نسبت به چشم‌انداز ژئوپلیتیکی سوریه و خاورمیانه نیز به همین ترتیب مبهم است. هنوز در میانه ابری که با سقوط این رژیم بلند شده است، تلاش می‌کنیم تا دریابیم اوضاع پس از فرو نشستن گرد و غبار چگونه خواهد بود.

با این حال، برخی موضوعات را می‌توان با اطمینان حدس زد. یکی از این موضوعات این است که سوریه در سال ۲۰۲۴ ممکن است برای ترکیه همان نقشی را ایفا کند که عراق در سال ۲۰۰۳ برای ایران داشت. وقتی ایالات متحده در سال ۲۰۰۳ به عراق حمله کرد و دیکتاتوری صدام حسین و حزب بعث عراق را سرنگون کرد، ناخواسته کشوری حائل را که برای دهه‌ها مانع جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای ایران بود، از میان برداشت.

ژئوپلیتیک از خلأ قدرت بیزار است. از دست دادن یک کشور به معنای سود بردن کشوری دیگر است، و فضایی که ایجاد شده، فعلاً توسط ترکیه پر می‌شود. این امر نباید تعجب‌آور باشد: تاریخ خاورمیانه بین قرن‌های ۱۶ و ۱۸ داستان رقابت بین امپراتوری‌های عثمانی و صفوی بود، و به نظر می‌رسد این رقابت در قرن ۲۱ احیا شده است.

سوریه تحت حاکمیت اسد و حزب بعث به‌عنوان یک کشور حائل برای ترکیه رجب طیب اردوغان عمل می‌کرد. اردوغانی که مانند ولادیمیر پوتین، به دنبال تسویه حساب با گذشته است. برای پوتین، این گذشته فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ۳۰ سال پیش است؛ برای اردوغان، فروپاشی امپراتوری عثمانی ۱۰۰ سال پیش.

ترکیه به‌دنبال احیای تسلط مستقیم بر تمامی سرزمین‌های امپراتوری گذشته خود نیست، اما می‌خواهد منطقه‌ای از نفوذ را بر این سرزمین‌ها ایجاد کند. این امر می‌تواند شامل اشغال نظامی یا گاه‌به‌گاه الحاق مناطقی در مرزها باشد (برای ترکیه، شمال عراق و سوریه) و همچنین ایجاد دولت‌های دوست در کشورهای هم‌جوار و شبکه‌هایی از حمایت نظامی و اقتصادی.

اردوغان باید در مدیریت پیروزی در سوریه محتاط باشد. با وجود اینکه ترکیه و قطر از معدود کشورهای مسلمان خاورمیانه بودند که همواره مخالف رژیم اسد باقی ماندند، اردوغان باید از تجربه پاکستان درس بگیرد. چند سال پیش، دستگاه امنیتی پاکستان از پیروزی ناگهانی طالبان در کابل خشنود بود، اما پس از آن، تنش‌هایی میان طالبان و پاکستان ایجاد شد که اخیراً به درگیری‌های مرزی منجر شده است.

اگرچه انتظار می‌رود شورشیان سوری نسبت به آنکارا رویکردی محترمانه داشته باشند، اما احتمال بروز اختلافات در آینده وجود دارد. برای نجات کشور از ورشکستگی و فقر، دمشق به چیزی فراتر از کمک ترکیه یا قطر نیاز دارد.

در جستجوی هژمونی منطقه‌ای، ترکیه نه تنها با ایران بلکه با عربستان سعودی، سومین بازیگر اصلی خاورمیانه که قصد دارد منطقه را بر اساس منافع خود شکل دهد، مواجه خواهد شد. نتیجه درگیری‌های مختلف در حال وقوع در منطقه به‌شدت به این بستگی دارد که این سه کشور چگونه می‌توانند یاد بگیرند در کنار یکدیگر زندگی کنند.

منبع: کانورسیشن