ماه رجب فرصتی برای زمین زدن شیطان و ایستادن در برابر نفس

محمدتقی فیاض‌بخش، نویسنده کتاب «اسرار ماه رجب؛ ادب حضور» در این کتاب درباره روز‌های آخر ماه رجب و مراقبت از نفس در برابر شیطان نوشت: تجربه نشان داده شیطان در روز‌های آخر ماه رجب، حملات بیشتری دارد و تلاش می‌کند تا همه زحمات انسان را یکباره با یک گناه یا عصبانّیت و یا رفتار زشت از بین ببرد. از همین رو لازم است سالک به تناسبِ سه ماه رجب، شعبان و رمضان مراقبه خود را بیشتر و دقیق‌تر کند، تا از مهلکه شیطان در امان باشد.

خداوند درباره شیطان و سربازان او می‌فرماید: «ای فرزندان آدم! شیطان شما را نفریبد! چنان که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند. به راستی او و سربازانش شما را از جایی که آنها را نمی‌بینید، می‌بینند؛ بی‌گمان ما شیطان‌ها را سرپرست کسانی کرده‌ایم که ایمان ندارند»؛ بنابراین شیطان به هر کس از نقطه ضعف او وارد می‌شود و اغوایش می‌کند. پس لازم است قبل از آغاز ماه رجب، محاسبه دقیقی داشته باشیم و نقطه ضعف اصلی خود را در مقابل شیطان پیدا کنیم؛ به این ترتیب، عیوبی که احساس می‌کنیم آسیب‌پذیری اصلی ما از آنجاست شناسایی کنیم.

مثلاً کسی ممکن است در برابر شهوت شکم ضعیف باشد و ناخواسته پرخوری یا بدخوری کند. در نتیجه توفیق روزه یا برخی اعمال عبادی، از جمله نماز شب را پیدا نکند. یا دیگری در برابر عصبانیت و غضب ضعیف باشد. کسی ممکن است در موقعیت‌های خاصی عصبانی شود. مثلاً شخصی در حال رانندگی زود عصبانی شود. مهم در این مسئله آن است که در یافتن نقاط ضعف اخلاقی خود به طور کاربردی دقیق شویم؛ دقیقاً جا‌هایی را می‌دانیم شیطان ما را زمین می‌زند، محاسبه دقیقی انجام دهیم و آنها را پیدا کنیم. لازم نیست به خود مغرور شویم و بگوییم من با همه زشتی‌های خودم و با همه جنود شیطان یکباره وارد جنگ می‌شوم، انسان حریف نیست، بلکه باید یک یا دو عیب و نقطه ضعف اصلی را در نظر بگیریم. 

به طور جدی نسبت به آن میدان‌هایی که واقعاً بیش از بقیه در آنجا زمین خورده‌ایم، حساس باشیم. حتی لازم است انسان نسبت به این موقعیت‌ها احتیاط کند؛ مثلاً می‌دانیم کاری که انجام می‌دهیم گناه نیست، اما اگر انجام دهیم، وارد فضایی می‌شویم که مناسب نیست و نمی‌توانیم تبعات آن را کنترل کنیم. پس بهتر است در آن فضا وارد نشویم. مثلاً تجربه کرده‌ایم که اگر کسی در مقابل ما بلند حرف بزند، کم کم عصبانی می‌شویم. پس اگر در چنین موقعیتی قرار گرفتیم و طرف مقابل را نمی‌توانیم کنترل کنیم، از آن فضا بیرون بیاییم. اگر او فریاد می‌زند، جرعه جرعه آب بنوشیم و یا تلاش کنیم روی موضوع دیگری تمرکز کنیم، یا در دل آیات قرآن را بخوانیم و بر آن تمرکز کنیم. به هر صورت باید تمام تلاشمان بر این باشد که در این ماه بر دهان شیطان بکوبیم.

مرحوم آیت‌الله سید مهدی بحر العلوم در رساله سیر و سلوکی که منسوب به ایشان است بیانی به این مضمون دارد که شیطان در اوایل راه ما را عددی حساب نمی‌کند، به همین دلیل معمولاً سربازان ضعیفش را می‌فرستد؛ او اصلاً ارزشی برای افراد عادی قائل نیست، تا به خود زحمت دهد و وارد میدان شود. به تناسب اینکه انسان در ماه رجب و شعبان جلو می‌آید، او سربازان قوی‌تر خود را می‌فرستد و هنگامی که آنها شکست خوردند، بالاخره خود وارد میدان می‌شود؛ وقتی شیطان زمین بخورد، یعنی کفر زمین خورده است؛ لذا اگر در معرکه‌ای در مقابل یکی از جنود شیطان پیروز شدیم، نباید مغرور شویم؛ بدانیم که یکی از سربازان ضعیف او را زمین زده‌ایم، منتظر سرباز بعدی باشیم، منتظر پاتک دشمن باشیم؛ لذا واجب است که همیشه در حال مراقبه باشیم. عمده دستورات در ماه رجب استغفار است؛ یعنی مراقبه و طلب آمرزش از خداوند.