سلول سرطانی، سلولی هزار چهره

اگر دنیای درون بدن را به یک شهر تشبیه کنیم، باید گفت که همه شهر‌ها در امن و امان نیستند! گاه در یک شهر سلول‌هایی را خواهیم دید که تحت تعقیب پلیس بدن هستند و ضمن تغییر محل اختفای خود، با تشکیل محفل‌های نه چندان سری، هوشمندی و قدرت خود را بیش از پیش به رخ پلیس می‌کشانند.

سلول‌هایی که از حالت عادی خارج شده و حالا متهم ردیف اول آشوبی به نام سرطان هستند. داستان سرطان از کجا آغاز می‌شود؟ چرا در دزد و پلیس بازی میان سرطان و سیستم ایمنی بدن، گویی مجرم همیشه یک قدم جلوتر است و پلیس از دستگیری‌اش عاجز؟ آیا مجرم می‌تواند تغییر کرده و دوباره عضوی از شهروندان عادی بدن باشد؟

بر اساس یافته‌ها، از مجموع ۲۰ میلیون مورد ابتلا به سرطان که در سال ۲۰۲۲ در سراسر جهان شناسایی شده بود، این بیماری ۷۹.۷ میلیون نفر را به کام مرگ کشانده است. پیش‌بینی می‌شود آمار ابتلا به این بیماری تا سال ۲۰۵۰، به ۳۵ میلیون نفر برسد.

نورول سیاکیما اب مطلب، استاد و محقق ارشد دانشگاه کبانگسان مالزی بیماری سرطان را زیر ذره‌بین برده و اطلاعاتی درباره این بیماره ارائه کرده است که در ادامه می‌آید.

داستان سرطان از سلول‌هایی شروع می‌شود که از روند فعالیت طبیعی خود خارج شده و رفتاری غیرعادی از خود نشان می‌دهند. چرا سیستم ایمنی ما نمی‌تواند به تنهایی از پس مواجهه با این سلول‌ها و درمان سرطان بربیاید؟

چگونه می‌توان سیستم ایمنی را به عنوان پلیس بدن، برای مواجهه با سلول‌های از کنترل خارج شده سرطانی، آماده‌تر و تقویت کرد؟

در اصل می‌دانیم که طبق اصول زیست‌شناسی وقتی سلول‌هایی غیرطبیعی یا خارجی در بدن ما وجود داشته باشند، سیستم ایمنی بدن ما به این سلول‌ها حمله می‌کند؛ اما سلول‌های سرطانی بسیار باهوش هستند. آنها به جهش ادامه می‌دهند. همچنین باید توجه داشت که سلول‌های سرطانی ناهمگن هستند؛ به این معنی که یک سلول سرطانی می‌تواند با سایر سلول‌های سرطانی متفاوت باشد. در واقع جهش‌هایی که سلول‌های سرطانی تجربه می‌کنند، آنها را برای سلول‌های ایمنی ناشناخته و ناآشنا می‌کند؛ بنابراین سلول‌های ایمنی طبیعی قادر به تشخیص و حمله به آنها نیستند.

‌

می‌توان از یکی از فناوری‌های نوین پزشکی به نام CAR T-cell therapy برای تقویت عملکرد سیستم ایمنی در مواجهه با سرطان استفاده کرد. البته این فناوری در حوزه کاری من نیست، اما به‌طور ساده، کاری که CAR T-cell درمانی انجام می‌دهد این است که سلول‌های T که نقش پلیس را در سیستم ایمنی و بدن ما دارند، دچار تغییراتی می‌کند. در واقع محققان سلول‌های T را به نحوی اصلاح می‌کنند تا بتوانند سلول‌های سرطانی جهش‌یافته را شناسایی کنند؛ بنابراین اگر سلول‌های سرطانی A دارای جهش A هستند، محققان به سلول‌های T آموزش می‌دهند که این A را تشخیص دهد. اگر سلول سرطانی دیگری جهش B داشته باشد، سلول‌های T را آموزش داده و اصلاح می‌کنند تا بتوانند جهش B را تشخیص دهند. در نتیجه شناخت ویژگی‌های خاص و منحصر‌به‌فرد سلول‌های سرطانی برای حمله سیستم ایمنی به آنها بسیار مهم است.

ابتدا باید سلول‌های سرطانی را مطالعه کنیم. آیا راه و شاخصه‌ای برای شناسایی سلول‌های سرطانی که بسیار باهوش به نظر می‌رسند، وجود دارد؟

وقتی که سلولی سرطانی را مطالعه کنیم، شاخصه منحصر‌به‌فرد آن را پیدا می‌کنیم. سپس با استفاده از فناوری‌ای که گفتم، به سلول‌های T می‌گوییم این شاخصه منحصر‌به‌فرد چیزی است که شما باید آن را هدف قرار دهید؛ چیزی شبیه به زمانی که دانشمندان واکسن کووید ۱۹ را تولید کردند.

طی توسعه واکسن کووید، دانشمندان، ژنی را به بدن تزریق کردند که در نتیجه آن سیستم ایمنی بدن بتواند عامل کووید را شناسایی کرده و نسبت به آن واکنش بدهد. اساس و شناسایی هدف در CAR T-cell درمانی نیز مشابه همین فرایند است.

یک سلول سرطانی ممکن است دارای جهش در چندین ژن باشد؛ بنابراین ما نمی‌توانیم آنها را اصلاح کنیم؛ اما کاری که می‌توانیم انجام دهیم این است که آنها را حذف و بدن را از وجودشان پاکسازی کنیم. زیرا در غیر این صورت، آنها رشد می‌کنند و بر سیستم بدن انسان تأثیر گذاشته و در نهایت آن را مغلوب می‌کنند. تا آنجا که من می‌دانم، در این زمینه هنوز راهی برای بازگشت سلول‌های سرطانی به حالت عادی وجود ندارد.

طبق تحقیقات من، زیرمجموعه‌ای از سلول‌های سرطانی هستند که توانایی دارند مانند خود سلول‌های T ظاهر شوند؛ بنابراین در واقع یک سلول سرطانی است، اما انگار چیزی شبیه به یک شنل پوشیده است که باعث می‌شود سلول T فکر کند "خب این دشمن من نیست، این دوست من است. " طبق نظریه تکامل، همه اینها، مکانیسم بقای سلول سرطانی است که توانایی زنده ماندن در محیطی مثل خون را به آن می‌دهد.

وقتی سلول سرطانی در بافت است و هنوز وارد خون نشده است، یک سلول سرطانی طبیعی است، اما این سلول سرطانی دوست دارد به قسمت‌های دیگر بدن برود. در سرطانی که در حال مطالعه هستم (سرطان روده بزرگ)، بعضی از سلول‌های بافت پوششی روده، دچار تغییرات ژنتیکی شده و از حالت طبیعی خارج می‌شوند.

در این حالت، این سلول‌های سرطانی‌شده می‌توانند ضمن تغییراتی در ظاهرشان، وارد خون شوند. این حرکت سلول‌های سرطانی‌شده، درست این مثل این است که ما برای رفتن به مراسم عروسی یا سر کار، لباس عوض می‌کنیم. این سلول سرطانی هم ظاهرش را تغییر می‌دهد تا بتواند به سمت گردش خون رفته و به سلول‌های طبیعی بدن حمله کند.

در سلول‌های سرطانی مورد مطالعه من، به‌طور معمول، سلول همان‌جا در بافت پوششی روده مستقر است، اما در صورتی که منابع غذایی کافی در همان بافت پوششی روده که سلول در آن رشد می‌کنند وجود نداشته باشد، سلول فکر می‌کند باید از محل اصلی خارج شود تا مکان دیگری را پیدا کند که بتواند مواد مغذی بیشتری برای آن داشته باشد.

با گسترش تکنولوژی‌های درمانی، و ظهور روش‌های هدفمند در درمان سرطان نظیر ایمنی‌درمانی، نسبت به درمان‌های گذشته مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، مدیریت این بیماری ارتقا یافته است. امید است که در سال‌های پیش رو، با توسعه بیش از پیش مطالعات حوزه سرطان، انسان‌هایی که در سرتاسر جهان به انواع مختلف این بیماری مبتلا هستند، از آن جان سالم به در برند.

منبع: بنیاد علم و فناوری مصطفی (ص)