دیداری برای هیچ

باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی* - بالاخره در آخرین شب‌های سال میلادی ۲۰۲۵ ولودیمیر زلنسکی موفق شد پس از دو ماه پر استرس و پر فشار در مارآلاگو فلوریدا با دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات‌متحده دیدار کند. شاید این ملاقات برای رئیس جمهوری اوکراین یکی از مهم‌ترین دیدار‌های وی در طول نزدیک به چهارسال جنگ با روسیه بود از همین روی با امید‌های فراوانی قدم به آمریکا گذاشت. این اولین ملاقات دو رئیس‌جمهور پس از ارائه طرح ۲۸ ماده‌ای ترامپ به منظور پایان درگیری‌ها در اوکراین بود. طرحی که زلنسکی و متحدان اروپایی او از جمله امانوئل ماکرون، فردریش مرتس و کی‌یر استرامر به شدت با کلیات آن مخالفت کرده و طرح مزبور را کاملا روسی نامیدند که بدون در نظر گرفتن منافع اوکراین تمامی خواسته‌های کرملین را برآورده می‌کند.

پس از آن بود که فرستادگان اوکراین با استیو ویتکاف و جرد کوشنر نمایندگان کاخ سفید در دیدار‌های چندباره و فشرده در خصوص تعدیل و تغییر برخی بند‌های طرح ترامپ به گفت‌و‌گو و رایزنی پرداختند تا شاید بتوانند از منظر آنان طرحی معقول‌تر و راستای منافع اوکراین و اتحادیه اروپا تنظیم کنند. این درحالی بود که در طول این مدت جناح‌های قدرت در کاخ سفید هرکدام به شکلی سعی در بازی دادن نمایندگان کی‌یف و تثبیت قدرت خود در واشنگتن داشتند. از همین‌روی سردرگمی و جنگ قدرت در کاخ سفید در خصوص پرونده اوکراین موجب شده بود که زلنسکی نتواند همانند سه سال قبل بر تصمیمات مهم‌ترین متحد خود حساب باز کند و بیش از آنکه واشنگتن را در کنار خود ببیند در تقابل خود می‌دید.

این شرایط شرایط پرالتهاب سیاسی از یک سو، عدم موفقیت در هیچ کدام از خطوط مقدم جنگ و از دست دادن نقاط مهم و استراتژیک در منطقه دونتسک از سوی دیگر و همچنین فشار افکار عمومی و متحدان کی‌یف در خصوص فساد گسترده مالی حلقه اطرافیان رئیس‌جمهور باعث شده بود که زلنسکی تحت شدیترین فشار‌های ممکن در طول این چهارسال قرار بگیرد.

محصول این شرایط ارائه طرح ۲۰ ماده‌ای بود که کی‌یف کمتر از یک هفته پیش به عنوان راه‌حل پیشنهادی برای اتمام جنگ در این کشور در اختیار طرف‌های مختلف درگیری قرار داد. برنامه‌ای که از همان ساعات اولیه مشخص بود این طرح نه برای صلح که برای ادامه درگیری‌ها نوشته شده است.

دیداری پر هیاهو برای هیچ

پس از ارائه این طرح بود که زلنسکی تمام چشم امید خود را به واشنگتن دوخت تا شاید ترامپ تحت تاثیر مارک‌ربیو وزیرخارجه خود و برخی سران اروپایی طرف روسی را برای پذیرش بند‌های این طرح تحت فشار قراردهد. از سوی دیگر خوشبینی‌های سران کی‌یف با اظهارات دونالد ترامپ خیلی زود رنگ باخت. زلنسکی در زمان ارائه این طرح ۲۰ ماده‌ای سعی داشت این نکته را منتقل کند که طرح وی حمایت نمایندگان آمریکا را در اختیار دارد، اما رئیس‌جمهور آمریکا در اظهارنظری در این خصوص گفت: تا زمانی که من تایید نکنم اوکراین هیچ چیزی در اختیار ندارد. از همین‌روی سفر زلنسکی به آمریکا برای جلب حمایت‌های ساکن کاخ سفید بسیار مهم و حیاتی بود.

دیداری که از همان ابتدا مشخص بود با اختلافات عمیقی برسر چند بند اصلی طرح زلنسکی آغاز خواهد شد. از آن جمله درخواست تضمین‌های امنیتی مشابه بند ۵ ناتو که بار‌ها از سوی زلنسکی مطرح شده و این‌بار هم ترامپ در نشست کوتاه پیش از شروع دیدار به صراحت مطرح کرد آمریکا هیچ‌گونه تعهدی امنیتی و نظامی در قبال اوکراین برعهده نخواهد گرفت. هرچند در ادامه رئیس‌جمهور آمریکا از ارائه تضمین‌های امنیتی نسبت به اوکراین خبر داد، اما مسئولیت این امر را بر عهده کشور‌های اروپایی گذاشت. این دقیقا همان نقطه‌ای بود که زلنسکی از آن فراری بود؛ عدم ارائه تضمین‌های امنیتی از سوی ایالات متحده به منزله تنها گذاشتن اوکراین در مقابل پوتین است.

از دیگر نقاط اختلافی که منجر شد رسانه‌های جهان خروجی دیدار دو رئیس‌جمهور را «هیچ» بدانند موضوع واگذاری ارضی از سوی اوکراین است. ترامپ در طرح ۲۸ ماده‌ای خود عنوان کرده بود در مناطق خرسون و زاپروژیا خط مرزی میان دو کشور منطبق با خطوط فعلی درگیری‌ها خواهد بود این بدان معنااست که بالغ بر ۷۵ درصد از این دو استان در اختیار روس‌ها قرار خواهد گرفت. استان لوهانسگ به صوت کامل به روس‌ها منتقل خواهد شد، شبه جزیره کریمه هم که از سال ۲۰۱۴ به دست روس‌ها اداره می‌شود به صورت رسمی جزوی از خاک روسیه شناخته می‌شود. اما تمام اختلافات بر سر ۲۵ درصد از استان دونتسک است.

طبق طرح ترامپ اوکراین باید باقیمانده این مناطق را به صورت کامل تخلیه کند و اداره آن را به روس‌ها بسپارد. طرف اوکراینی این اقدام را غیر ممکن و غیر شرافتمندانه دانسته و در ابتدا بیان داشت به هیچ عنوان حاضر به واگذاری ارضی نخواهد بود. از سوی دیگر ولادیمیر پوتین درست پیش از دیدار ترامپ-زلنسکی بیان داشت که این مناطق را یا از راه دیپلماسی در اختیار خواهد گرفت یا از طریق اقدامات نظامی به هر طریقی مناطق دونتسک را به نقشه خود الحاق خواهد کرد.

این درحالی است که ترامپ پس از چند دور مذاکره با رئیس جمهور روسیه به خصوص دیدار آن‌ها در آنکوریچ آلاسکا، کاملا متقاعد شده که براساس شرایط میدانی اوکراینی‌ها توان مقابله با نیروی نظامی روسیه در این مناطق را ندارند و از سوی دیگر پوتین در انجام این امر کاملا مصمم است. از منظر ترامپ هرگونه مخالفت با این امر جز فرسایشی شدن جنگ و بالارفتن میزان تلفات آورده‌ای ندارد.

نقطه سومی که به‌عنوان اختلاف در میان واشنگتن و کی‌یف خود نمایی می‌کند موضوع اداره نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا به‌عنوان بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا است. در طرح ترامپ اداره و مالکیت این نیروگاه به صورت سه سهم مساوی ۳۳ درصدی میان سه کشور تقسیم شده بود و برق تولیدی به صورت مساوی میان روسیه و اوکراین با مدیریت ایالات‌متحده تقسیم می‌شد. اما یکی از نکات مهم اختلافی طرف اوکراینی و آمریکایی برسر همین موضوع است. در طرح ۲۰ ماده‌ای زلنسکی مالکیت این نیروگاه به صورت مساوی میان اوکراین و آمریکا تقسیم شده و هیچ سهمی برای طرف روسی در نظر گرفته نشده است.

پس از پایان دیدار نزدیک به سه ساعته ترامپ و زلنسکی در فلوریدا آن چیزی که در مصاحبه مطبوعاتی دو طرف به وضوح مشخص بود عدم دسترسی به یک ایده مشترک در خصوص نقاط اختلافی است. آمریکا هیچ تضمین امنیتی را برای اوکراین در آینده تقبل نکرد، آینده نیروگاه هسته‌ای که در حال حاضر در اختیار روس‌ها است همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و موضع مهم و اساسی واگذری ارضی حل نشده‌ترین موضوع میان دوسوی آتلانیک است.

دست‌برتر پوتین در دیپلماسی

درست چند ساعت قبل از نشست دو رئیس‌جمهور در فلوریدا خبری موجب نگرانی زلنسکی را فراهم کرد. ترامپ در تماسی تلفنی به مدت یک ساعت و نیم با رئیس‌جمهور پوتین در خصوص طرح ارائه شده از سوی کی‌یف به گفت‌و‌گو پرداخت. براسا اطلاعاتی که از سوی کرملین و سپس رسانه‌های آمریکایی منتشر شد گفت‌وگوی دو طرف دوستانه، محترمانه و حرفه‌ای پیش رفته و پوتین توانسته است طرف آمریکایی را قانع کند که به هیچ عنوان زیر بار خواسته‌های اروپایی‌ها مبنی‌بر آتش‌بس موقت در اوکراین نرود با این استدلال که هرگونه آتش‌بس تنها باعث طولانی شدن درگیری و خطر ازسرگیری خصومت‌ها می‌شود.

باتوجه به این موضع‌گیری به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور روسیه موفق شده است پیش از دیدار ترامپ با زلنسکی، بر مواضع رئیس‌جمهور آمریکا تاثیر بگذارد و دست برتر را در دیپلماسی همچنان در اختیار داشته باشد.

درنهایت آن‌چیزی که از دیدار پرسرو صدای دو رئیس جمهور حاصل شد برای زلنسکی و طرف اروپایی چیزی جز شکست در متقاعد سازی ایلات‌متحده برسر اصلی‌ترین موضوعات اختلافی نبود. ادامه این روند با توجه به شرایط میدانی حاصلی جز از دست دادن زمین‌های بیشتر تضعیف هرچه بیشتر موضع اوکراین در پای میز مذاکرات و دست برتر پوتین در تعیین مفاد هرگونه صلح در اروپا ندارد.

*کارشناس مسائل روسیه و قفقاز