آمریکا دیگر تنها قدرت جهان نیست

باشگاه خبرنگاران جوان- جهان دیگر تک‌قطبی نیست؛ دوره‌ای که ایالات متحده پس از جنگ سرد بر جهان سلطه بلامنازع داشت، به پایان رسیده است. اکنون، قدرت جهانی به شکلی سه‌قطبی میان آمریکا، چین و روسیه توزیع شده است. این تحول حاصل ترکیبی از تغییرات ساختاری در اقتصاد جهانی، تحولات ژئوپلیتیکی، رقابت نظامی، و فروپاشی تدریجی نظم آمریکامحور است. در این گزارش، عوامل کلیدی این تغییر بررسی می‌شود.

 افول هژمونی آمریکا و زوال نظم تک‌قطبی

ایالات متحده پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱، بدون هیچ رقیب جدی در سطح جهانی، نظم لیبرال مبتنی بر ارزش‌های غربی را گسترش داد. اما چند دهه بعد، این موقعیت باثبات باقی نماند. چندین عامل کلیدی به زوال برتری بلامنازع آمریکا کمک کرد:

▪ فرسایش اقتصادی و رشد بدهی‌ها:

اقتصاد آمریکا دیگر مانند دهه ۹۰ میلادی قدرت بی‌رقیب نیست. افزایش بدهی ملی (بیش از ۳۴ تریلیون دلار)، رشد نابرابری اقتصادی، بحران‌های مالی (مانند بحران ۲۰۰۸) و رقابت شدید چین، آمریکا را در موقعیت شکننده‌تری قرار داده است.

▪ شکست‌های ژئوپلیتیکی:

جنگ‌های افغانستان و عراق، هزینه‌های سنگین مالی و انسانی بر آمریکا تحمیل کرد، اما نتیجه‌ای جز تضعیف اعتبار جهانی آن نداشت. خروج شتابزده از افغانستان در سال ۲۰۲۱، بسیاری را به این باور رساند که دوران هژمونی بلامنازع آمریکا به سر آمده است.

▪ رقابت‌طلبی چین و روسیه:

چین و روسیه به‌طور مستقیم سلطه آمریکا را به چالش کشیده‌اند. چین از طریق قدرت اقتصادی و دیپلماتیک، و روسیه از طریق مداخله نظامی و سیاست‌های ضدغربی، به تضعیف برتری آمریکا کمک کرده‌اند.

 صعود چین به عنوان یک ابرقدرت اقتصادی و ژئوپلیتیک

چین دیگر صرفاً یک قدرت منطقه‌ای نیست، بلکه ستون اصلی نظم جدید جهانی است. این کشور با رشد اقتصادی بی‌سابقه، نفوذ دیپلماتیک و توسعه نظامی خود را به عنوان یک بازیگر تعیین‌کننده تثبیت کرده است.

▪ جهش اقتصادی:

چین در سال ۲۰۲۳، با تولید ناخالص داخلی (GDP) نزدیک به ۱۸ تریلیون دلار، دومین اقتصاد بزرگ جهان شد. با رشد فزاینده در حوزه‌های فناوری، هوش مصنوعی و تولید صنعتی، به چالش اصلی آمریکا تبدیل شده است.

▪ طرح کمربند و جاده (BRI):

چین از طریق سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، مسیرهای تجاری جدید ایجاد کرده و نفوذ اقتصادی خود را از آسیا تا آفریقا و آمریکای لاتین گسترش داده است.

▪ افزایش قدرت نظامی:

چین بزرگ‌ترین نیروی دریایی جهان را در اختیار دارد و سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در حوزه تسلیحات هایپرسونیک، هوش مصنوعی نظامی و موشک‌های بالستیک انجام داده است. این امر باعث تغییر موازنه نظامی در آسیا شده است.

▪ دیپلماسی چندجانبه:

چین از طریق سازمان‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای (SCO) و بریکس (BRICS)، ائتلاف‌هایی برای کاهش نفوذ غرب ایجاد کرده است.

بازگشت روسیه به عنوان یک قدرت نظامی و ژئوپلیتیکی

روسیه پس از دهه‌ها رکود پس از فروپاشی شوروی، بار دیگر به عنوان یک قدرت جهانی مطرح شده است.

▪ بحران اوکراین و چالش مستقیم غرب:

حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، نشان داد که مسکو دیگر حاضر به پذیرش نظم آمریکامحور نیست. این جنگ، چهره ژئوپلیتیک جهان را تغییر داد و روسیه را به‌عنوان یک قدرت مستقل و چالشگر تثبیت کرد.

▪ اتحاد استراتژیک با چین:

همکاری‌های روسیه و چین در حوزه انرژی، فناوری و نظامی، موازنه قوا را تغییر داده است. روسیه منبع اصلی انرژی چین است و دو کشور در مقابل تحریم‌های غرب، همکاری خود را افزایش داده‌اند.

▪ حضور نظامی و نفوذ در مناطق بحرانی:

روسیه در خاورمیانه (سوریه)، آفریقا (واگنر در سودان و مالی)، و آمریکای لاتین (ونزوئلا و کوبا) حضوری قوی دارد. این نشان می‌دهد که مسکو در حال احیای نفوذ جهانی خود است.

 شکل‌گیری نظام سه‌قطبی

اکنون سه قدرت اصلی—آمریکا، چین و روسیه—در حال رقابت برای تعریف نظم جهانی آینده هستند. این نظام دارای ویژگی‌های زیر است:

▪ رقابت اقتصادی و فناوری:

آمریکا در حال تلاش برای مهار چین از طریق تحریم‌های تکنولوژیک (مانند محدودیت بر نیمه‌هادی‌ها) است، اما چین همچنان در حال رشد است.

▪ تقابل ژئوپلیتیک در مناطق بحرانی:

از اوکراین تا تایوان و از خاورمیانه تا آفریقا، رقابت بین این سه قدرت شکل‌گیری نظم جهانی جدید را تعیین می‌کند.

▪ پایان سلطه دلار؟

چین و روسیه به‌طور فزاینده‌ای در حال کاهش استفاده از دلار در تجارت دوجانبه خود هستند. این امر می‌تواند سلطه مالی آمریکا را به چالش بکشد.

نتیجه‌گیری: عصر جدید چندقطبی

جهان دیگر تحت سلطه بلامنازع آمریکا نیست. قدرت جهانی اکنون میان سه بازیگر اصلی تقسیم شده است:

• آمریکا هنوز قوی‌ترین اقتصاد و ارتش جهان را دارد، اما دیگر هژمونی مطلق نیست.
• چین یک رقیب اقتصادی و تکنولوژیک جدی است که به‌دنبال تغییر نظم جهانی به نفع خود است.
• روسیه با قدرت نظامی و دیپلماسی تهاجمی، در حال برهم زدن معادلات غرب است.

نظام جدید جهانی هنوز در حال شکل‌گیری است، اما روشن است که تک‌قطبی دیگر وجود ندارد. آینده، رقابت سه‌قطبی میان این قدرت‌ها را رقم خواهد زد.