شما مقصر نیستید، کورتیزول مقصر است!

باشگاه خبرنگاران جوان - بازار شیادان سلامتی، بازاری پرسود و پررونق است با سودجویانی از طیف‌های مختلف؛ از کلاشانی که به اسم طب دینی، همزمان با اعتقادات و سلامتی جامعه بازی می‌کنند تا پزشک‌نماهایی که در فضای مجازی مشغول فروش مرگ هستند. آن‌ها هر از گاهی یک موضوع ‌را دستاویز قرار می‌دهند، محصولی جعل و پول پارو می‌کنند و لشگری از بیماران را به بیمارستان یا آرامگاه ابدی می‌فرستند. این روند تا زمانی که رسوایی بالا گیرد ادامه دارد و بعد از آن سراغ موضوع و محصول بعدی می‌روند.

این روزها بازاریابی بر اساس ترس، نه به نیازهای فوری ما بلکه نیازسازی روی آورده است، یعنی دست روی موضوعی گذاشته که به‌صورت عادی نیازی برای آن حس نمی‌شد: سرکوب کورتیزول!

طی ماه‌های گذشته، شبکه‌های اجتماعی پر شده از تبلیغ‌های باورنکردنی در مورد داروها و روش‌هایی برای مقابله با کورتیزول، یعنی همان هورمونی که مسئول تعادل استرس، فشار و قند خون است.

سودجویان برای این مقصود، صدها ویدئوی خانگی با مضمون نحوه مقابله با کورتیزول ساخته‌اند، ویدئوها و محتواها مشکلات بی‌شماری را به کورتیزول نسبت می‌دهند که به هرحال یکی از موارد یادشده در هر کسی وجود دارد، از استرس و نحوه خوابیدن تا دعواها و مشکلات خانوادگی!

جنگ تبلیغاتی

کورتیزول به‌عنوان یکی از هورمون‌های حیاتی بدن ما در معرض جنگی تمام‌عیار قرار گرفته است. دکتر فرشید رضایی، متخصص بیماری‌های عفونی می‌گوید: کورتیزول قربانی یک جنگ تبلیغاتی است.

این هورمون، یک پیام‌رسان است که به ما هشدار می‌دهد سبک زندگیمان درست نیست. ما به‌جای کشتن پیام‌رسان، باید به پیام او گوش دهیم، رفتارها و ارتباطات اجتماعی استرس‌زای خود را مدیریت کنیم، بهتر بخوابیم و بهتر غذا بخوریم. تغییر عادات و سبک زندگی، کار هنرمندانه و دشواری است و اگرچه در مقایسه با خوردن یک قرص گیاهی کذایی سخت‌تر به نظر می‌رسد، اما بدون شک تنها راه مطمئن و پایدار برای بازپس‌گیری سلامت واقعی است.

وی می‌افزاید: در ماه‌های اخیر در شبکه‌های مجازی، داروهای مشکوکی به نام طب سنتی هندی بدون نظارت مجازی تبلیغ می‌شود و افرادی به‌عنوان مروجان طب سنتی به ترویج مصرف داروها و غذاهای ضدکورتیزول و پرهیز از «غذاهای کورتیزول‌زا» مشغولند. عباراتی مانند «هورمون قاتل»، «شکم کورتیزولی»، «هورمون استرس»، «علت چاقی‌های عودکننده» یا «شما مقصر نیستید، کورتیزول مقصر است» که در فضای مجازی می‌بینیم، سرنخ‌هایی از یک حرکت شبکه‌ای هدفمند و مافیای اقتصادی است که قصد دارد از نقطه آسیب به مخاطبان خود ضربه مهلک وارد کند.

بازاریابی ترس‌محور

این متخصص بیماری‌های عفونی می‌گوید: از اواسط دهه نود، با گسترش شبکه‌های مجازی در کشور، شاهد تولد یک الگوی بازاریابی شوم و به غایت پرسود بوده‌ایم: «بازاریابی ترس‌محور». این الگو دو ستون اصلی دارد: اول ایجاد یک دشمن نامرئی و به تبع آن ترس در دل مخاطب و دوم فروش داروهای جادویی و راه‌حل‌های به ظاهر معجزه‌آسا با زبان ساده، عوام‌فریبانه و شبه‌علمی.

سودجویان «بازاریابی ترس محور»، کورتیزول را دشمن بدن معرفی می‌کنند تا با گفتمانی فریبنده، کپسول‌های گیاهی و دمنوش‌های خود را به مردم بفروشند. به گفته صفحات مجازی و شبکه‌های شبه‌علم این داروفروشان مافیایی، مقصر اصلی چاقی، بی‌خوابی، ریزش مو و هر مشکل دیگری را که می‌توانید در زندگی خود و دوستانتان تصور کنید، هورمونی است به نام کورتیزول. 

دکتر رضایی می‌افزاید: هرچند علم پزشکی، ترشح کورتیزول را به‌عنوان یکی از حیاتی‌ترین مکانیسم‌های سلامتی بدن می‌شناسد، مافیای داروفروشی غیرقانونی سعی دارد مردم را به این باور برساند که عامل بسیاری از مشکلات جسمی‌ و روانی آن‌ها هورمون کورتیزول است و باید به هر شکلی که شده آن را کنترل کرد. حتی در برخی کانال‌های مجازی، کورتیزول را به‌عنوان عامل طلاق‌ها و دعواهای خانگی معرفی می‌کنند تا مخاطب خود را بترسانند و قانع کنند تا مشتری داروهای گیاهی خطرناکی شود که با نام طب هندی یا طی سنتی می‌فروشند. 

پخش شدن این محتواهای نادرست در شبکه‌های مجازی و به اصطلاح «وایرال» شدن آن‌ها، با پخش شدن ویروس‌ها در جامعه شباهت دارد، با این تفاوت که ویروس‌ها با عطسه و سرفه کردن در جامعه پخش می‌شوند اما محتواهای نادرست با کلیک کردن و ارسال مطالب در گروه‌های خانوادگی و دوستانه، اذهان و باورهای مردم را آلوده می‌کنند. 

این فعال فرهنگ سلامت به پیشینه این نوع محتوا اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: از سال ۱۳۹۹ و بعد از همه‌گیری کرونا و نیاز شدید مردم به اطلاع‌رسانی فوری از طریق فضای مجازی، فرصتی ایجاد شد تا بازیگران بدطینت این عرصه، شامل صفحات پزشک‌نما و مکمل‌فروشی، مربیان غیرمتخصص، سودجویانی که خود را دلبسته و پژوهشگر طب سنتی می‌نامند وارد صحنه شوند. آن‌ها نیاز به یک دشمن پیچیده و نامرئی دارند تا بتوانند برای آن راه‌حل‌های سریعِ دروغین بسازند و به تبعیت از الگوهای غربی خود، این بار کورتیزول را انتخاب کرده‌اند. 

کورتیزول، اسم رمز جدید در رسانه‌های غیررسمی است و با توجه به ابعاد ناشناخته‌اش، گزینه ایده‌آلی برای سودجویی محسوب می‌شود. 

کورتیزول نجات‌بخش

هورمون کورتیزول مسئول پاسخ‌دهی به اضطراب است. دکتر رضایی توضیح می‌دهد: کورتیزول، یک هورمون حیاتی و نجات‌بخش است که از غدد فوق‌کلیوی ترشح می‌شود و برخلاف داستان‌های ساختگی، با مکانیسم بسیار پیچیده‌ای که هنوز برخی ابعاد آن شناخته شده نیست به ایفای نقش‌های متعدد خود در بدن می‌پردازد. بدون کورتیزول، بدن قادر به پاسخ به استرس نبود و ما زنده نمی‌ماندیم. 

وی می‌افزاید: بالا و پایین شدن‌ هورمون‌هایی مانند کورتیزول، بخش مهمی‌ از سیستم تطابق و حیات انسان است، مثلا وقتی در سربالایی راه می‌رویم و به نفس نفس می‌افتیم، تند شدن ضربان قلب یک پدیده طبیعی است، اکنون برای داشتن احساس بهتر آیا باید قلب خود را از سینه بیرون بیاوریم؟ آیا قلبمان مقصر است که باید تند بزند یا شیب تند کوه، علت اصلی است؟

آیا باید داروی کندکننده ضربان مصرف کنیم؟ این که به مردم بگوییم کورتیزول باعث حال بد شماست مانند آن است که بگوییم قلبتان عامل سکته قلبی است! سودجویان به‌جای توصیه به سبک زندگی سالم،

کورتیزول را مقصر جلوه می‌دهند تا داروی‌های ساختگی و مضر خود را بفروشند. 

مکانیزم عملکرد کورتیزول

هورمون کورتیزول چگونه به تهدیدات پاسخ می‌دهد؟ دکتر فرشید رضایی می‌گوید: وقتی با شرایط اضطراب‌آور روبه‌رو می‌شویم و استرس جسمی‌ یا ذهنی موقتی را تجربه و احساس تهدید می‌کنیم، بخش آمیگدال مغز به هیپوتالاموس سیگنال می‌فرستد که شرایط، اورژانسی شده و باید هرچه زودتر کاری کرد. هیپوتالاموس هم به هیپوفیز در مغز دستور می‌دهد که هورمون مرتبط را ترشح کند و دستور از هیپوفیز برای غده‌های فوق‌کلیه صادر می‌شود. اما غده‌های فوق کلیوی با ترشح کورتیزول چه اتفاقی را رقم می‌زنند؟ 

وی می‌افزاید: کورتیزول قرار است ما را در دوراهی جنگ و گریز کمک کند تا قند کافی برای مبارزه یا فرار داشته باشیم و هوشیارتر و بهتر عمل کنیم. به‌طور طبیعی صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شویم سطح کورتیزول در خون ما بیشتر از هنگام غروب و زمان خواب است، زیرا روزها نیاز به هوشیاری و انرژی بیشتری داریم. بدن ما با تعداد زیادی از هورمون‌هایی کار می‌کند که بر روی یکدیگر اثر دارند. 

اگر نگرانی و اضطراب فردی بالا برود، می‌توان با برخی اقدامات از میزان استرس و نگرانی کم کرد تا بدن، کورتیزول کمتری ترشح کند، نه این که آن را از بین ببریم. ورزش کردن، خندیدن در جمع دوستان، روابط اجتماعی مثبت و گوش دادن به موسیقی‌های مناسب، باعث ترشح اندروفین می‌شود و اندروفین‌ها نیز با پیامی‌ که می‌فرستند از میزان ترشح کورتیزول کم می‌کنند. 

داروهای غیرمجاز و سمی

شیادان فضای مجازی بعد از دشمن‌سازی از کورتیزول، موادی را به‌عنوان دارو تجویز می‌کنند که عموما تبعات بسیار کشنده‌ای دارند. دکتر رضایی می‌گوید: با مصرف دارو و دستکاری دارویی، تنظیمات بدن دچار مشکلات بیشتری می‌شود و اساسا این برخورد با هورمون، نتیجه مثبتی ندارد. البته این فقط یکی از مشکلات داروهای بی‌نام و نشان است و قسمت بدتر آن، آسیب‌هایی است که خود این داروها به سلامت وارد می‌کنند.

یکی از داروهایی که به نام‌های اشواگاندا، جنسینگ هندی، زنجبیل هندی یا آلبالو زمینی می‌فروشند نه زنجبیل است نه جنسینگ و نه آلبالو، بلکه گیاهی به نام «ویتانیا سومنیفرا» است که در حاشیه بیابان‌ها می‌روید و هزار سال پیش در طب سنتی هندی و آفریقایی موارد مصرف فراوانی برای آن ذکر کرده‌اند. از اواسط قرن هجدهم که گیاه‌شناسی مدرن آغاز شد نام سومنیفرا برای این گیاه انتخاب شد که به معنی خواب‌آور است. تحقیقات و مطالعاتی که در ۲۰۰ سال گذشته بر روی این گیاه انجام گرفته، نشان می‌دهد ادعاهای جادویی و اغراق‌آمیز مقدس‌گونه از این گیاه فقط برای ترویج فروش بیشتر آن است. 

وی در پایان گفتگو می‌افزاید: کافی است بازار مجازی ایران برای اشواگاندا را بررسی کنیم، ده‌ها محصول در شکل پودر و قرص و کپسول‌های دست‌ساز و انواع اشکال دارویی در رنگ‌های مختلف از برندهای مختلف از آن در بازار ایران موجود است. چرا این تعداد از اشکال مختلف یک گیاه باید وارد بازار ایران شود؟ و چرا متولیان طب ایرانی، متولیان دارویی و متولیان سلامت کشور، اقدام مؤثری برای جمع‌آوری و بررسی آزمایشگاهی آن‌ها انجام نداده‌اند؟

وقتی پزشکانی در صفحه خود مطالب غیرعلمی‌ و عجیب خارج از چارچوب آکادمیک منتشر می‌کنند، چرا نظام پزشکی و متولیان مرتبط، با آن‌ها برخورد نمی‌کنند؟ همه‌گیری اطلاعات نادرست (اینفودمی) ‌کورتیزول، عوارض مختلفی برای مردم به وجود می‌آورد که شامل طیفی از کلاهبرداری مالی تا به خطر افتادن جان افراد جامعه است و متولیان امر ظاهرا به‌طور کلی از این موضوع غافلند.

منبع: روزنامه اطلاعات