مقایسه دقیق نبوت و امامت؛ وقتی «یحیی(ع)» الگوی اثبات حقانیت شد

باشگاه خبرنگاران جوان - امام جواد علیه‌السلام با مقایسه‌ای دقیق میان نبوت و امامت، قاعده‌ای بنیادین را روشن می‌کنند: همان‌گونه که خداوند در مسئله نبوت، سن و سال را معیار قرار نداده است، در امر امامت نیز چنین قیدی وجود ندارد.

در معارف قرآن و سنت، «معجزه» صرفاً یک امر خارق‌العاده برای شگفت‌زده‌کردن مخاطب نیست، بلکه نشانه‌ای الهی برای اقامه حجت، تثبیت حقانیت و اتصال صاحب آن به منبع وحی است. معجزه در واقع زبان احتجاج خداوند با بندگان است؛ زبانی که عقل را بیدار می‌کند و تردیدها را از مسیر هدایت می‌زداید. از همین رو، معجزه همواره در نقطه‌ای رخ می‌دهد که فهم متعارف بشر از تبیین آن عاجز است، اما عقلِ منصف، دلالت آن بر امر الهی را انکار نمی‌کند.

نکته مهم آن است که اعجاز در منظومه اعتقادی شیعه، منحصر به انبیای الهی نیست. اهل‌بیت علیهم‌السلام که استمرار خط نبوت و حاملان علم لدنّی‌اند، در موارد متعدد از کرامات و معجزاتی برخوردار بوده‌اند که کارکردی کاملاً هدایتی و احتجاجی داشته است. شیخ حر عاملی، محدث بزرگ شیعه، در کتاب ارزشمند «مدینة المعاجز» کوشیده است این معجزات را به‌صورت منسجم گردآوری کند تا نشان دهد جریان اعجاز، با ختم نبوت متوقف نشده، بلکه در ساحت امامت ادامه یافته است؛ زیرا امامت نیز منصبی الهی و فراتر از معیارهای صرفاً بشری است.

روایت علی بن أسباط از امام جواد علیه‌السلام یکی از نمونه‌های دقیق و پرمعنای این اعجاز است. وی می‌گوید: من دیدم که امام جواد علیه‌السلام بر من ظاهر شد. من با دقت به او، سرش و پاهایش خیره شدم تا قامتش را برای یارانمان در مصر توصیف کنم. ناگهان او به سجده افتاد و فرمود: خداوند در امر امامت به همان شیوه‌ای احتجاج (استدلال) کرده است که در امر نبوت احتجاج کرد. خداوند می‌فرماید: وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا (و ما حکم را به او در کودکی اتا کردیم؛ سوره مریم آیه 13)، و خداوند می‌فرماید: حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّه‏ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً (تا زمانی که به رشد کامل خود برسد و به چهل سالگی نائل آید. سوره احقاف آیه 15). پس جایز است که حکمت (و مقام امامت) به کسی در کودکی اعطا شود، و جایز است که در سن چهل سالگی اعطا شود.^*

علی بن أسباط می‌گوید که با دقت به قامت امام می‌نگریست تا ویژگی‌های ظاهری ایشان را برای شیعیان مصر توصیف کند؛ چراکه خردسالی امام، محل پرسش و گاه تردید برخی بود. در همین لحظه، امام جواد علیه‌السلام با حرکتی معنادار به سجده می‌افتد و در اوج خضوع، استدلالی عمیق و قرآنی ارائه می‌دهد؛ استدلالی که نه ناظر به ظاهر جسمانی، بلکه معطوف به حقیقت «امامت» است.

امام علیه‌السلام با مقایسه‌ای دقیق میان نبوت و امامت، قاعده‌ای بنیادین را روشن می‌کنند: همان‌گونه که خداوند در مسئله نبوت، سن و سال را معیار قرار نداده است، در امر امامت نیز چنین قیدی وجود ندارد. استناد امام به دو آیه، کاملاً حساب‌شده است: از یک سو، آیه «وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا» درباره حضرت یحیی علیه‌السلام، که نشان می‌دهد اعطای «حکم» و مقام الهی در کودکی ممکن و واقع شده است؛ و از سوی دیگر، آیه «حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّه‏ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً» که بیانگر تحقق کمال و مأموریت الهی در سنین بالاتر است. نتیجه این احتجاج روشن است: معیار، انتخاب و افاضه الهی است، نه سن تقویمی.

این روایت، صرفاً یک کرامت فردی یا پاسخ به یک سؤال شخصی نیست؛ بلکه معجزه‌ای معرفتی و الهی است. امام جواد علیه‌السلام بدون ورود به جدل‌های پیچیده، با تکیه بر قرآن، ذهن مخاطب را از «ظاهر سن» به «حقیقت منصب» منتقل می‌کند و به این جهت یکی از مهم‌ترین شبهات عصر خویش درباره امامت در کودکی را از ریشه پاسخ می‌دهد. این همان کارکرد اعجاز در مکتب اهل‌بیت است: اقامه حجت، آرام‌کردن دل مؤمنان، و بستن راه انکار برای منصفان.

پاورقی:

* مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع قَدْ خَرَجَ عَلَیَّ فَأَحْدَدْتُ النَّظَرَ إِلَیْهِ وَ إِلَی رَأْسِهِ وَ إِلَی رِجْلِهِ لِأَصِفَ قَامَتَهُ لِأَصْحَابِنَا بِمِصْرَ فَخَرَّ سَاجِداً وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ احْتَجَّ فِی الْإِمَامَةِ بِمِثْلِ مَا احْتَجَّ فِی النُّبُوَّةِ قَالَ اللَّهُ‏ وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا- وَ قَالَ اللَّهُ‏ حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّه‏ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً فَقَدْ یَجُوزُ أَنْ یُؤْتَی الْحِکْمَةَ وَ هُوَ صَبِیٌّ وَ یَجُوزُ أَنْ یُؤْتَی وَ هُوَ ابْنُ أَرْبَعِینَ سَنَة. (بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلی الله علیهم، ج‏1، ص238)

منبع: تسنیم