به گزارش خبرنگار مهر، ۱۱ آبان ماه سال ۹۴ هیأت دولت در مصوبه‌هایی پیرامون شرایط عمومی، ساختار و الگوی قراردادهای جدید بالادستی نفت و شیوه نامه ابلاغی از سوی وزیر نفت درخصوص نحوه تعیین صلاحیت شرکت‌های اکتشاف، توسعه و تولید از میدان‌های نفت و گاز کشور را اعلام کرد.
پس از این مصوبات وزیر نفت در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۹۵ به معاونت مهندسی وزارت نفت دستور داد شرکت‌های صاحب صلاحیت ایرانی برای فعالیت در قالب شرکت‌های اکتشاف و تولید (E&P)، برای مشارکت با شرکت‌های بین‌المللی نفتی را اعلام کند.
یک هفته بعد یعنی در تاریخ ۲۸ اردیبهشت وزارت نفت طی فراخوانی از شرکت‌های نفتی دعوت کرد برای آنکه بتوانند در نسل جدید قراردادهای نفتی در کنار شرکت‌های خارجی باشند، به پرسشنامه‌ها پاسخ داده و مدارک خود را به وزارت نفت ارسال کنند. وزارت نفت در آن برنامه قصد داشت تعدادی از شرکت‌های ایرانی را بر حسب E&P گلچین کرده و آنها را به شرکت‌های خارجی معرفی کند تا آنها تنها از این لیست، شریک ایرانی انتخاب کنند.
۸ شرکت گلچین شدند
به گزارش خبرنگار مهر، تا تیرماه ۹۵ بیش از ۳۷ شرکت مدارک خود را به وزارت نفت ارسال کردند؛ محمدرضا مقدم، معاون وقت زنگنه در تاریخ ۱۳ تیر همان سال اعلام کرد از مجموع این شرکت‌ها، تنها ۸ شرکت پتروپارس، اویک، انرژی دانا، پتروایران، مپنا، قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و شرکت توسعه نفت و گاز پرشیا توانسته‌اند حدنصاب‌های لازم را در ارزیابی‌های انجام شده کسب کنند.
وزیر نفت درباره این شرکت‌ها سخت‌گیری زیادی داشت بطوری که تاکید می‌شد شرکت‌های اکتشاف و تولید ایرانی باید تنها فعالیت E&P داشته باشند و مجاز به فعالیت در حوزه‌های ساخت کالا و تجهیزات و ارائه خدمات متعارف نفتی (EPC و یا OSC) نیستند.
وزارت نفتی که فکر می‌کرد قرار است اتفاق بزرگی در صنعت نفت ایجاد کند اما با رها کردن سخت‌گیری‌ها به هیچ شرکتی نه نگفت و در کمتر از یکسال ۹ شرکت دیگر را هم به لیست شرکت‌های خود اضافه کرد. برای شرکت‌های مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران، کیسون، توسعه صنعت ایران افق، شرکت مهندسی و خدمات پارس پتروزاگرس، گلوبال پتروتک کیش و حفاری شمال مجوز فعالیت به عنوان شرکت ایرانی اکتشاف و تولید صادر شد تا تعداد شرکت‌های ایرانی دارای مجوز فعالیت در این حوزه به ۱۷ شرکت برسد.
واژه‌هایی برای سرگرمی
قرار بود این شرکت‌ها شریک ایرانی شرکت‌های خارجی در قالب قراردادهای IPC باشند؛ وزیر نفت تغییر چهره پیمانکاران از شرکت‌های EPC کار و خدماتی به شرکت‌های E&P را کلید زد که به گفته بسیاری از کارشناسان تنها یک تغییر تابلو بود و از نظر فنی هیج تفاوتی با گذشته این شرکت‌ها نداشت.
به گزارش خبرنگار مهر، یکسال از زمان توسعه صنعت نفت، صرف تأیید شرکت‌هایی شد که بعدها به حال خود رها شدند و هر شرکتی که خواستار حضور در میان شرکت‌های E&P می‌شد، چراغ سبز وزارت نفت را دریافت می‌کرد؛ خواه این شرکت یک شرکت خدماتی باشد یا ورشکسته!
شرکت‌هایی که قرار بود در کنار خارجی‌ها رشد یابند و شاگردی کنند پس از ناکامی IPC به تنهایی مورد توجه وزارت نفت قرار گرفتند تا وزارت نفت با انتخاب چند شرکت خاص، قراردادهای IPC و… را امضا کند.
از میان این شرکت‌ها، دانا انرژی، پاسارگاد، پرشیا و پتروپارس خوشبخت شدند و زنگنه در قالب قراردادهای IPC به آنها پروژه داد. گرچه برای آنکه این قراردادها شبیه به EPC های دولت قبل نباشد، مقرر کرد پول توسعه میادین از صندوق توسعه ملی تأمین شود ولی به باور بسیاری از صاحب‌نظران، این تغییر تنها یک تغییر ظاهری بود.
حقیقت شرکت‌های اکتشاف و تولید
شرکت‌هایی که لقب E&P را یدک می‌کشند در واقع همان کارهایی را انجام می‌دهند که در قراردادهای EPC و سایر قراردادها انجام می‌دادند؛ این شرکت‌ها میادین در حال تولید(Brown field) را از آن خود کرده و با حفر چاه و احداث خط لوله و پمپ‌های درون‌چاهی وکارخانجات بهره‌برداری به تولید نفت می‌پردازند.
این در حالی است که اساس کار شرکت‌های E&P از مرحله مطالعات اکتشافی تا پایان تولید و جمع آوری تأسیسات است ولی وزارت نفت علاقه دارد نام شرکت‌های پیمانکاری را شرکت‌های اکتشاف و تولید بگذارد.
البته وزارت نفت همچنان از موضع خود دفاع می‌کند و یک تغییر نام ساده را برگ زرینی از افتخارات خود می‌داند که بارها مورد نقد کارشناسان قرار گرفته است.
به عنوان نمونه ناجی سعدونی، مدیر عامل اسبق شرکت مهندسی و توسعه نفت و مدیرعامل سابق شرکت نفت و گاز پرشیا در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: اساساً تعریف E&P های ایرانی صرفاً توجیهی برای ورود چند شرکت اروپایی بود و نه روسی و چینی. گفته می‌شد شرکت‌های ایرانی را به آن چند شرکت اروپایی معرفی می‌کنیم آنها خود حسب صلاحدید و تشخیص شأن به شرکت‌های ایرانی برخی کارهای خدماتی را ارجاع می‌کنند و نه الزاماً کارهای مهندسی و پیچیده!
وی اضافه کرد: یک زمانی در این مملکت می‌گفتند شرکت‌های ایرانی فقط هنر چاه زدن و سوراخ کردن مخزن را می‌دانند ولی صاحبان همان دیدگاه، آزادگان جنوبی را پر کردند از چاه‌هایی که سال‌هاست تولیدی ندارند. تعریف شرکت‌های اکتشاف و تولید مانند قراردادهای IPC تاکنون هیچ دستاورد مشخصی برای کشور نداشت.
تفاخری بی مایه به اسم شرکت‌های اکتشاف و تولید
به گفته سعدونی تعریف شرکت‌های اکتشاف و تولید بیشتر یک وقت کشی، اعطا درجه و رتبه بندی بدون محتوی و معنی واقعی و غیر مطابق با استاندارد جهانی و تفاخر بی مایه بود.
وی اظهار داشت: نکته جالبی برای شما بگویم. در فرانسه Total ، در روسیه Roseneft, Lukoil , Gasprom، در اتریش OMV ، در نروژ یک شرکت معروف مثل Statoil و در ایتالیا شرکت ENI ، در برزیل Petrobrus، در مالزی Petronas، در انگلستان شرکت BP، در اسپانیا شرکت Repsol و در چین یکی دو شرکت مثل CNPC و SYNOC و اخیراً Sinopec تحت عنوان شرکت‌های IOC و NOC کار E&P را انجام می‌دهند و در آمریکا هم حداکثر چند شرکت مهم و ما در ایران ظرف چند ماه ۱۷ شرکت E&P خلق می‌کنیم که اغلب آنها تا مدت‌ها بیکار بوده‌اند و در پرداخت حقوق نیروهای خود در مانده‌اند.
سعدونی با بیان اینکه اخیراً هم تعدادی کار در قالب ۲۸ میدان و یکی دو مورد در دریا واگذار شده که ماهیتاً ربطی به مقوله E&P ندارد و همان EPC/EPD قدیمی است، اضافه کرد: پیمانکار مسئولیتی در مخزن و تولید ندارد و البته توسعه دو-سه میدان را چون اروپایی‌ها نیامدند به ناچار به دو – سه شرکت به اصطلاح E&P از نوع تعریف خودمان واگذار کرده‌ایم که البته بعد از سه سال پیشرفت خاصی حاصل نشده است. توضیح بیشتر اینکه دکل دار در حالت معمول جهانی شرکت E&P نیست و به E&P سرویس می‌دهد . شرکتی که واحد بهره برداری و خطوط لوله انتقال نفت و گاز را اجرا می‌کند یا اینکه راه و باند می‌سازد و یا مشاور است! و اساساً شرکتی که کار اجرایی نکرده E&P نیست.
سعدونی که بیش از ۱۴ سال مسئول پروژه‌های نفت وگاز مناطق نفتخیز بوده و سابقه روشنی در بالادست صنعت نفت دارد، تصریح کرد: جالب است بدانید شرکت نفت خودمان که بیش از یک قرن در اعداد بزرگترین E&P های جهان بود او را از E&P صلب اختیار کرده‌ایم و حتی اعطا درجه E&P از نوع خودمانی را به معاونت مهندسی داده‌ایم که دو مدیر سابق و لاحقش هم سابقه نفتی ندارند!
