آیین‌های عاشورایی؛ میراثی برای نسل‌های آینده

باشگاه خبرنگاران جوان - برگزاری آیین‌های عاشورایی ریشه در باور‌های دینی و فرهنگ بومی مردم دارند و نه‌تنها جنبه مذهبی دارند، بلکه از منظر مردم‌شناسی، تاریخی و هنری نیز حائز اهمیت هستند.

تعزیه تفرشی

یکی از آیین‌هایی که به شکل نمایش‌های آیینی و مذهبی برگزار می‌شود تعزیه در شهر‌های اراک و تفرش استان مرکزی است که شهرت زیادی در میان شیعیان دارد. تعزیه، نمایش آیینی و مذهبی است که با روایت واقعه عاشورا همراه است. در این مراسم، شبیه‌خوانان نقش شخصیت‌های عاشورا را بازی می‌کنند و با نغمه‌هایی خاص، روایت شهادت امام حسین (ع) و یارانش را اجرا می‌کنند. این آیین در مناطق مختلفی مانند تفرش، اراک، نطنز و همچنین در تهران (امام‌زاده صالح) برگزار می‌شود. اما در تفرش این آیین در حسینیه‌های متعدد این شهر به سبک و سیاق تفرشی‌ها برگزار می‌شود و در طول دهه اول محرم مخاطبان بسیاری از شهر‌های اطراف دارد.

نخل‌برداری یزدی‌ها

یکی از شاخص‌ترین آیین‌ها در شهر یزد، نخل‌برداری است. در این مراسم، مردم نخل‌هایی چوبی و بزرگ را که نماد تابوت امام حسین (ع) است، با پارچه‌های مشکی و سبز تزئین کرده و بر دوش می‌کشند. نخل‌برداری با نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و عزاداری همراه است و جمعیت زیادی در آن شرکت می‌کنند.

شمع‌گردانی در زنجان

در شب هشتم محرم، هزاران نفر از مردم زنجان در آیین شمع‌گردانی شرکت می‌کنند. این مراسم با روشن کردن شمع و حرکت دسته‌جمعی به سوی امام‌زاده‌ها یا حسینیه‌ها همراه است و فضای معنوی و خاصی را در شهر به‌وجود می‌آورد.

طوق‌گردانی بروجردی‌های لرستان

طوق‌گردانی آیینی است که در آن مردم طوق‌های فلزی بزرگ و سنگینی را به نشانه پرچم‌داری کاروان امام حسین (ع) حمل می‌کنند. این مراسم با حرکت دسته‌جات عزاداری، نوحه‌خوانی و ضرب‌آهنگ خاصی همراه است.

گل‌مالی خرم‌آبادی‌ها

در روز عاشورا، مردم برخی مناطق لرستان از جمله خرم‌آباد، با گل‌مالی به بدن و لباس خود، اندوه خود را از شهادت امام حسین (ع) نشان می‌دهند. این رسم خاص و منحصر‌به‌فرد، یکی از آیین‌هایی است که جلوه‌ای خاص به مراسم عزاداری می‌بخشد.

اما چرا آیین‌های عاشورایی در ایران اهمیت دارند؟ آیین‌های عاشورایی تنها یک نوع عزاداری مذهبی نیستند، بلکه نماد‌هایی از همبستگی اجتماعی، هویت فرهنگی و میراث معنوی مردم ایران هستند. این آیین‌ها به شکل‌گیری حس تعلق، تقویت ارزش‌های اخلاقی، چون ایثار، مقاومت و عدالت‌خواهی کمک می‌کنند و همچنین به پیوند نسل‌ها با فرهنگ گذشته‌شان یاری می‌رسانند.

بسیاری از این آیین‌ها در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ثبت شده‌اند، اما برخی هنوز در معرض فراموشی قرار دارند. ثبت ملی این آیین‌ها نه تنها موجب حفاظت قانونی از آنها می‌شود، بلکه زمینه‌ای برای تحقیق، آموزش و انتقال بهتر آن به نسل‌های آینده فراهم می‌کند. این ثبت می‌تواند از طریق پژوهش‌های میدانی، همکاری با هنرمندان و پیرغلامان حسینی، و معرفی رسانه‌ای و دیجیتال این آیین‌ها تحقق یابد.

این آیین‌ها در صورتی می‌تواند به نسل‌های بعدی منتقل شود که برخی اقدامات را انجام داد از جمله گنجاندن مباحث مربوط به آیین‌های عاشورایی در برنامه‌های درسی. مستندسازی و رسانه‌ای کردن آیین‌ها. چرا که ساخت فیلم‌های مستند، انتشار عکس‌ها و روایت‌های محلی در فضای مجازی نقش مهمی در حفظ این آیین‌ها دارد. همچنین پشتیبانی فرهنگی و مالی از هیات‌های قدیمی می‌تواند به تداوم اجرای اصیل این آیین‌ها کمک کند.

از دیگر اقدامات می‌تواند تاسیس مراکز فرهنگی برای حفظ ابزارها، لباس‌ها و تصاویر مرتبط با آیین‌های عاشورایی باشد. البته که برگزاری این آیین‌ها به نوبه خود می‌تواند در ترویج آن به نسل بعدی مثمرثمر باشد. همچنان که اکنون سینه به سینه از قرن‌ها این آیین‌ها به نسل‌های بعدی انتقال یافته‌اند. اما لازم است این آیین‌ها ثبت ملی شوند تا در حافظه تاریخی به عنوان میراث ماندگار در اذهان باقی بماند. همچنین بهتر است آیین‌هایی که رو به فراموشی هستند احیا شوند.

در این راستا وزارت میراث فرهنگی تا حدودی توانسته برخی از این آیین‌ها را در فهرست میراث ملی ثبت کند همچنان که چند سال پیش موج ثبت ملی آیین‌های عاشورایی موجب شد تا چندین آیین به ثبت برسند.

منبع: مهر