اتاق رصد و پایش علم و فناوری؛ ابزاری برای سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران

باشگاه خبرنگاران جوان - حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه در رونمایی مجازی از بخش تخصصی سامانه رصد و پایش علم و فناوری در موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام، بر اهمیت آن در ترسیم نقشه راه توسعه علم و فناوری و حل چالش‌های اساسی کشور تاکید کرد.

وی به گستردگی وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه‌های علم، فناوری، فرهنگ و اجتماع پرداخت و اظهار داشت: قلمرو فعالیت شورا از سوی مقام معظم رهبری، علم و فناوری و فرهنگ و اجتماع تعیین شده است و در بیش از چهار دهه فعالیت، این شورا مسئولیت‌های گسترده‌ای از ساماندهی دانشگاه‌ها تا سیاست‌گذاری در حوزه‌های فرهنگ عمومی، علم و فناوری، آسیب‌های اجتماعی و محتوای فضای مجازی را بر عهده داشته است.

دبیرشورای عالی انقلاب فرهنگی سند تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی را نقشه راهی برای تحول در این شورا توصیف کرد و افزود: این سند پس از تصویب و تایید مقام معظم رهبری، مبنای راه‌اندازی ستاد‌های چهارگانه علم و فناوری، فرهنگی اجتماعی، خانواده و زنان و تعلیم و تربیت قرار گرفت. همچنین به تازگی ستاد پنجمی با نام ستاد سلامت نیز به این مجموعه اضافه شده که به مسائل مربوط به آموزش عالی علوم پزشکی می‌پردازد.

خسروپناه بر رصد و پایش و تحلیل وضعیت موجود و کشف چالش‌ها و مسائل را مقدمه ضروری برای حل مسائل کلان کشور در حوزه‌های علم، فناوری، فرهنگ و اجتماع عنوان و تصریح کرد: پیش از این، شورای عالی انقلاب فرهنگی فاقد چنین اتاق وضعیتی بود و خوشبختانه در۲ سال اخیر، با راه‌اندازی مرکز رصد و ایجاد تعامل با بخش‌های مختلف کشور، این خلأ برطرف شده است.

وی به شناسایی بیش از ۹۵ مجموعه رصدی در کشور، بر ضرورت استفاده از ظرفیت تمام این مجموعه‌ها در حوزه‌های مختلف تاکید کرد و افزود: ما از ظرفیت‌های رصدی وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی و ستاد کل نیرو‌های مسلح و بسیاری از نهاد‌های دیگر در این راستا بهره‌مند هستیم.

دبیرشورای عالی انقلاب فرهنگی هدف اصلی از راه‌اندازی اتاق رصد علم و فناوری را ایجاد دیدی جامع و دقیق از وضعیت علم و فناوری در کشور و تعیین جایگاه دانشگاه‌ها و مراکز علمی دانست و به تجربه موفق شهید باقری در دوران دفاع مقدس گریزی زد و گفت: شهید باقری با ایجاد مرکز رصد نظامی توانست تصویر دقیقی از منطقه جنگی به دست آورد و تحول ایجاد کند، شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز نیازمند چنین مرکز رصدی برای سیاست‌گذاری‌های علمی و فناورانه است.

خسروپناه در بخش دیگری بر نقش تسهیل‌گری و پشتیبانی شورای عالی انقلاب فرهنگی از ظرفیت‌های موجود، از موسسه ستنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام و موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی به عنوان بازو‌های توانمند وزارت علوم در این زمینه نام برد و از تلاش‌های آنها در راه‌اندازی این اتاق قدردانی کرد.

وی دقت و جامعیت اطلاعات اتاق رصد را امری حیاتی خواند و اظهار داشت: این اتاق باید به ما نشان دهد در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، فناوری کوانتوم، مواد پیشرفته، نانوفناوری و زیست‌فناوری در چه جایگاهی قرار داریم. همچنین باید با ارائه اطلاعات دقیق و تحلیلی، دولت را در سیاست‌گذاری‌های حوزه فناوری و رفع ناترازی‌های انرژی یاری رساند.

اهمیت روزافزون هوشمندسازی در حوزه‌های مختلف و ضرورت شناخت دقیق سطح دانش و فناوری کشور در حوزه هوش مصنوعی از نکات مطرح شده از سوی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بود که معتقد است: پایش و رصد مستمر وضعیت دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی و موسسات پژوهشی از اهمیت بالایی برخوردار بوده و این اطلاعات نباید تنها جنبه تبلیغاتی به خود بگیرد، بلکه بر اساس واقعیت‌ها باشد.

استاد خسروپناه پایش و رصد وضعیت سکو‌های علم و فناوری مرتبط با پنجره واحد نظام ملی علوم، تحقیقات و فناوری، نظام ایده‌ها و نیازها، درگاه آشنایی با نخبگان و آینده‌سازان و سامانه رصد افتخارات محققان و دانشمندان را از دیگر وظایف این اتاق برشمرد و اثرگذاری آن در تمامی مراحل سطح آمادگی فناورانه / TRL خواستار شد.

وی اهمیت الگوی حکمرانی علم و فناوری را مهم دانست وبررسی دقیق فرآیند‌های این الگو در اتاق وضعیت برای شناسایی نقاط قوت و ضعف و رفع خلأ‌ها را خواستار شد.

راه‌اندازی اتاق وضعیت علم و فناوری برای سیاست‌گذاری مبتنی بر داده

مسعود فیاضی، رئیس مرکز رصد نظارت و ارزیابی شورای عالی انقلاب فرهنگی هم با برجسته کردن نقش محوری این مرکز در پایش چهار حوزه مهم شامل علم و فناوری، فرهنگ، آسیب‌های اجتماعی و آموزش عالی، اظهار داشت: هدف از تشکیل این اتاق وضعیت، فراتر از جمع‌آوری آمار‌ها و ترسیم جداول است.

وی تأکید کرد: اتاق وضعیت تنها به ثبت اطلاعات خام و نمودار‌ها نیست؛ بلکه هدف اصلی، ترسیم تصویر یکپارچه‌ای از تعاملات بین حوزه‌های مختلف، شناسایی مسائل و اولویت‌های کلان، کشف پیشران‌ها و همچنین تحلیل تأثیرات علّی-معلولی میان متغیرهاست.

فیاضی افزود: با داشتن چنین ابزاری، می‌توانیم به تصمیم‌گیرندگان نشان دهیم که اتخاذ یک رویکرد خاص در حوزه‌ای خاص چه پیامد‌هایی دارد و آیا این پیامد‌ها مثبت یا منفی خواهد بود. این امر به صورت مستقیم به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و سیاست‌گذاری مبتنی بر داده کمک خواهد کرد.

فیاضی درباره نحوه عملکرد این اتاق وضعیت گفت که ما در مرکز رصد دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، به جای اینکه مستقیم تمامی رصد‌ها را انجام دهیم، با مجموعه‌های تخصصی در هر یک از حوزه‌ها همکاری می‌کنیم و اطلاعات تخصصی را تجمیع و یکپارچه می‌کنیم.

وی با نمونه در این باره توضیح داد: رصد حوزه فرهنگ با مشارکت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مرکز آمار انجام می‌شود، موضوع آسیب‌های اجتماعی نیز زیر پوشش وزارت کشور و سازمان امور اجتماعی قرار دارد و در حوزه علم و فناوری نیز با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت علوم و موسسه استنادی انجام شد.

رئیس مرکز رصد نظارت و ارزیابی شورا اتاق وضعیت را اتاقی تخصصی در حوزه علم و فناوری دانست و گفت: اطلاعات گسترده‌ای که از رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، فعالیت‌های پژوهشی و تحولات علمی کشور جمع‌آوری شده، در این اتاق وضعیت تجمیع می‌شود و به عنوان یکی از ارکان اصلی اتاق وضعیت کلی کشور در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار می‌گیرد.

فیاضی با برجسته کردن اهمیت تعامل بین حوزه‌ها گفت: رشد فناوری نه تنها در خود حوزه علم و فناوری تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند تحولاتی در فرهنگ و آسیب‌های اجتماعی نیز ایجاد کند. بنابراین، اتصال این اطلاعات و دیدن تأثیرات متقابل، کلید اصلی تصمیم‌گیری هوشمندانه است.

سامانه رصد و پایش با هدف رصد دقیق و مستمر وضعیت علمی و فناوری کشور و ارائه اطلاعات تحلیلی برای سیاست‌گذاری‌های مبتنی بر داده راه‌اندازی شده است که به عنوان ابزاری کلیدی در اختیار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار خواهد گرفت.

این سامانه به عنوان یکی از زیرساخت‌های اصلی «اتاق وضعیت علم و فرهنگ کشور» قرار است نقش کلیدی در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک داشته باشد.

منبع: شورای عالی انقلاب فرهنگی