ارتقای جایگاه ایران در شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش مصنوعی

شاخص جهانی آمادگی دولت‌ها در زمینه هوش مصنوعی سال ۲۰۲۴ منتشر شد که ایران به سه پله ارتقا در مقایسه با سال ۲۰۲۳ در جایگاه ۹۱ جهان (با امتیاز کل ۸۸/۴۳) قرار دارد.

بر پایه گزارش «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش مصنوعی» در سال ۲۰۲۴ میلادی که با مدیریت موسسه «آکسفورد اینسایتس» تهیه و نگاشته شده؛ ایران در جایگاه ۹۱ جهان (با امتیاز کل ۸۸/۴۳) است. در این گزارش، ۱۸۸ کشور ارزیابی و در سیاهه پایانی رتبه‌بندی شده‌اند.

ایران در گزارش سال ۲۰۲۳ میلادی این شاخص، در رتبه ۹۴ جهان (با امتیاز کل ۰۷/۴۲) در میان ۱۹۳ کشور جای گرفته بود.

ظرفیت تحول‌آفرین هوش مصنوعی انکارناپذیر است و دولت‌ها در سراسر جهان تاثیر آن را به رسمیت شناخته‌اند. دولت‌ها نه‌تنها در تلاش برای تسهیل نوآوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی و ایجاد چارچوب‌های نظارتی هستند، بلکه می‌کوشند این فناوری را در خدمات عمومی نیز به کار گیرند. با این حال، یافتن راه‌هایی برای اطمینان از پذیرش موثر هوش مصنوعی به نفع عموم مردم همچنان یک چالش است. «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش مصنوعی» به دنبال پاسخ به همین مساله است. پرسش اصلی که این شاخص به آن پاسخ می‌دهد این است که دولت‌ها تا چه اندازه برای پیاده‌سازی هوش مصنوعی در ارائه خدمات عمومی به شهروندان خود آمادگی دارند.

«شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش مصنوعی» آمیزه‌ای از ۳۹ سنجه است که در ۱۰ شاخص و سه بُعد دسته‌بندی شده‌اند. رتبه ایران در بُعد «دولت» ۱۴۶، در بُعد «فناوری» ۶۴، و در بُعد «داده و زیرساخت» ۷۰ جهان است. در جدول یک، امتیاز و رتبه‌ی ایران در سه بُعد و ۱۰ شاخص کلیدی «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش مصنوعی» آمده‌اند.

داده‌های آماری نشان می‌دهند که ایران در بُعد‌های فناوری و داده و زیرساخت عملکرد بهتری نسبت به بُعد دولت داشته است. اما در زمینه‌های پذیرش هوش مصنوعی و بلوغ فناوری، به ویژه در سطح حاکمیت و توسعه استراتژی‌های جامع، چالش‌های جدی وجود دارد. در نمودار‌های دو تا چهار، روند جایگاه جهانی ایران در سه بُعد کلیدی «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش مصنوعی» گزارش شده است.

بر پایه نمودار‌ها، جایگاه جهانی ایران در سال‌های گذشته، در بُعد‌های ارزیابی این شاخص با افت و خیز‌هایی همراه بوده است. در سال ۲۰۲۴ میلادی جایگاه ایران تنها در بُعد داده و زیرساخت بهبود یافته است.

بر پایه این گزارش، ایران در سال ۲۰۲۴ میلادی در میان کشور‌های منطقه در جایگاه ۱۶ جای گرفته است. در ویرایش پیشین این شاخص، ایران در جایگاه ۱۷ منطقه بود. در جدول چهار، امتیاز و جایگاه کشور‌های منطقه در این گزارش آمده است. در این جدول، پیشرفت (£)، پایستگی (=)، یا پسرفت (¤) رتبه جهانی کشور‌های منطقه نیز در برابر ویرایش پیشین «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش مصنوعی» نشان داده شده‌اند. در این میان، فلسطین با ۶۷ پله پیشرفت و افغانستان با ۳۹ پله پسرفت، چشم‌گیرترین تغییر رتبه را در برابر سال ۲۰۲۳ میلادی در منطقه داشته‌اند.

منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در این شاخص امسال در رتبه پنجم قرار دارد و با امتیاز متوسط ۴۸.۵۰ در میانه رتبه‌بندی‌های منطقه‌ای قرار گرفته است. امارات متحده عربی با امتیاز ۷۵.۶۶ پیشتاز این منطقه است و به جمع ۱۵ کشور برتر جهانی راه یافته است. با این حال، این منطقه همچنین گسترده‌ترین دامنه امتیازات را در این شاخص نشان می‌دهد—فاصله ۶۱.۰۳ امتیازی بین امارات و یمن (۱۴.۶۲)، که کمترین عملکرد را در سطح جهانی دارد، وجود دارد.

این منطقه در بُعد‌های فناوری (۳۹.۳۴) و داده و زیرساخت (۵۹.۹۴) کمی بالاتر از میانگین جهانی امتیاز گرفته که نشان‌دهنده پیشرفت در نوآوری هوش مصنوعی و دسترسی به داده‌ها است. با این حال، در بُعد دولت (۴۷.۷۷) عملکرد ضعیفی دارد که نشان‌دهنده نیاز به بهبود در راهبرد‌های هوش مصنوعی، چارچوب‌های حکمرانی و استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی است. امتیاز بالای کشور‌هایی همانند امارات و عربستان سعودی ظرفیت رو به رشد این منطقه را برای نوآوری و توسعه زیرساخت‌ها نشان می‌دهد.

عربستان سعودی سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای در هوش مصنوعی انجام داده است. این کشور در اجلاس هشتم ابتکار سرمایه‌گذاری آینده (FII) در اکتبر، پروژه «ترنسندنس» (Transcendence) را رونمایی کرد. این طرح بلندپروازانه ۱۰۰ میلیارد دلاری در صدد است تا با تقویت تمام جنبه‌های زنجیره تأمین هوش مصنوعی، یک مرکز هوش مصنوعی رقابت‌پذیر جهانی ایجاد کند. ساخت مراکز داده، جذب استعداد، و توسعه مدل‌های هوش مصنوعی داخلی از جمله پروژه‌های این طرح هستند.

چشم‌انداز‌های راهبردی نیز در سراسر منطقه در حال شکل‌گیری، موریتانی و رژیم اشغالگر قدس امسال اولین استراتژی‌های ملی هوش مصنوعی خود را منتشر کردند که گامی مهم به سوی حکمرانی ساختاریافته هوش مصنوعی به شمار می‌رود. در همین حال، عمان در سپتامبر برنامه اجرایی خود برای هوش مصنوعی را روزآمد و عزم خود را به پیشبرد پذیرش هوش مصنوعی تقویت کرد.

در این منطقه، توسعه زیرساخت همچنان اولویت دارد. صندوق ثروت ملی عربستان سعودی، صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF)، از یک شراکت استراتژیک با گوگل کلود برای توسعه یک مرکز هوش مصنوعی جدید در نزدیکی شهر دمام خبر داد. این مرکز میزبان پژوهش‌های مشترک در زمینه مدل‌های زبان عربی و کاربرد‌های خاص هوش مصنوعی عربستان خواهد بود و فناوری گوگل کلود را در دسترس کسب‌وکار‌ها و توسعه‌دهندگان سعودی قرار می‌دهد. افزون بر این، صندوق توسعه ابوظبی (ADFD) حدود ۱۰۰ میلیون دلار برای حمایت از تحول دیجیتال بخش بهداشت اردن اختصاص داده است.

گفتنی است که در ویرایش ۲۰۲۴ «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش مصنوعی»، «آمریکا» با امتیاز ۰۳/۸۷ در جایگاه نخست جهان است و کشور‌های «سنگاپور»، «کره جنوبی»، «فرانسه»، و «انگلستان» نیز در جایگاه‌های دوم تا پنجم هستند.

پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با ساخت و به‌روز‌رسانی ابزار‌هایی حرفه‌ای برای ارزیابی و سنجش علم، فناوری، و نوآوری کشور می‌کوشد تا در زمینه‌های در پیوند با مأموریت‌هایش به سیاست‌گذاران برای برنامه‌ریزی‌های درست و کارآمد یاری رساند. این گزارش نیز از انتشارات سامانه جایگاه علم، فناوری، و نوآوری ایران در جهان (نما) است که به پایش و گزارشِ پیرامونِ ۹۰ شاخص گوناگون از ۵۵ نهاد جهانی در حوزه‌های علم، فناوری، و نوآوری می‌پردازد و در نشانی NEMA.IRANDOC.AC.IR در دسترس همگان است.

منبع: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران